ضرورت شناخت پدافند غیرعامل و کاهش تهدیدات با آگاهی‌بخشی و آموزش

به گزارش ایران اکونومیست، منصور باقرصاد، رئیس سابق مرکز مطالعات سازمان پدافند غیرعامل کشور امروز در نشست ملاحظات پدافند غیرعامل در برنامه‌ریزی شهری که در مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد، ضمن تاکید بر اهمیت روزافزون پدافند غیرعامل، اظهار داشت: پدافند غیرعامل مجموعه اقداماتی است که بدون نیاز به تجهیزات نظامی، می‌تواند از وارد آمدن خسارات مالی به تأسیسات حیاتی و حساس و همچنین تلفات انسانی جلوگیری کند.

وی با بیان اینکه پدافند غیرعامل صرفاً مربوط به حوزه نظامی نیست، افزود: این نوع دفاع، که گاهی به آن «پدافند ناکنشگر» نیز گفته می‌شود، در حوزه‌های شهری، اجتماعی و زندگی روزمره انسان‌ها کاربرد دارد و هدف اصلی آن، حفظ جان انسان‌ها و افزایش تاب‌آوری جامعه در برابر تهدیدات مختلف است.

پدافند غیرعامل؛ دفاع شهری و افزایش تاب‌آوری جامعه

باقرصاد با اشاره به سابقه تاریخی پدافند غیرعامل گفت: از زمان‌های بسیار قدیم، انسان‌ها به این مسئله توجه داشته‌اند؛ ساخت دیوارهای دفاعی مانند دیوار چین و دژها نمونه‌های بارز پدافند غیرعامل در دوران باستان محسوب می‌شوند.

وی ادامه داد: پدافند غیرعامل به معنای مجموعه اقداماتی است که باعث کاهش آسیب‌پذیری و افزایش مقاومت جامعه و تأسیسات حیاتی می‌شود و در مقابل تهدیداتی که با استفاده از جنگ‌افزار انجام نمی‌شود، مقابله می‌کند.

این مقام مسئول تصریح کرد: مقام معظم رهبری بارها تاکید کرده‌اند که اگر مدیران کشور اهمیت این موضوع را درک نکنند و پدافند غیرعامل به طور شایسته توسعه نیابد، کشور در معرض تهدیدهای جدی و بعضاً غیرقابل جبران قرار خواهد گرفت.

تمایز پدافند غیرعامل از بحران‌ها

باقرصاد با اشاره به اشتباه رایجی در بین برخی از افراد، توضیح داد: گاهی پدافند غیرعامل با مدیریت بحران اشتباه گرفته می‌شود؛ این دو موضوع کاملاً متفاوت هستند. اگر به پدافند غیرعامل توجه نشود، در نهایت بحران‌های انسانی و مالی به وجود خواهد آمد.

وی افزود: سازمان پدافند غیرعامل کشور مسئولیت هماهنگی و اجرای اقدامات دفاع شهری و مدنی را بر عهده دارد و فعالیت‌های آن نقش مهمی در کاهش خسارات ناشی از حوادث طبیعی و غیرطبیعی دارد.

نمونه‌های موفق پدافند غیرعامل در کاهش خسارات زلزله

رئیس سابق مرکز مطالعات سازمان پدافند غیرعامل با اشاره به تجربه زلزله‌ها گفت: در زلزله‌هایی که رخ داده است، ساختمان‌های نوساز زیادی تخریب شده‌اند، اما ساختمان‌های قدیمی که نکات ساده و ابتدایی ایمنی و استحکام در آنها رعایت شده بود، پایدار باقی مانده‌اند. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت اقدامات پدافند غیرعامل است.

وی ادامه داد: باید توجه کنیم که پدافند غیرعامل یعنی مجموعه اقدامات غیرمسلحانه که باعث افزایش تاب‌آوری، کاهش آسیب‌پذیری و تسهیل مدیریت بحران می‌شود. هرچه این اقدامات قوی‌تر باشد، میزان بحران و خسارت‌ها کمتر خواهد بود.

پدافند غیرعامل و امنیت ملی

باقرصاد در ادامه سخنان خود خاطرنشان کرد: پدافند غیرعامل نقش مهمی در حفظ امنیت ملی ایفا می‌کند، چرا که علاوه بر حفظ قدرت نظامی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، مانع نفوذ دشمنان و عملیات غیرقانونی آنان می‌شود و به حفظ حاکمیت کشور کمک می‌کند.

رئیس سابق مرکز مطالعات سازمان پدافند غیرعامل، در ادامه سخنان خود با تاکید بر گستردگی دامنه پدافند غیرعامل اظهار داشت: پدافند غیرعامل نه تنها در حوزه نظامی بلکه در تمامی ابعاد قدرت ملی از جمله مؤلفه‌های مادی و معنوی یک کشور نقش حیاتی دارد؛ این مؤلفه‌ها شامل قدرت نظامی، سیاسی، اقتصادی و حتی فرهنگی می‌شود.

وی افزود: ما در بحث‌های فرهنگی نیز به پدافند غیرعامل نیازمندیم. توجه به این موضوع در مقابل دشمنان فرهنگی می‌تواند نقش مؤثری در حفظ و تقویت هویت ملی داشته باشد.

قانون پدافند غیرعامل و چالش‌های آموزش همگانی

باقرصاد به وجود قوانین و مقررات مرتبط با پدافند غیرعامل در کشور اشاره کرد و گفت: خوشبختانه در کشور ما قانون و مقررات پدافند غیرعامل به تصویب رسیده و کمیته دائمی پدافند غیرعامل نیز تشکیل شده است. مسئولیت اجرا بر عهده مسئولان، مردم، نیروهای نظامی و دیگر نهادها است.

این مقام مسئول یکی از مهم‌ترین چالش‌ها را آموزش همگانی دانست و تاکید کرد: بسیاری از مردم و حتی مسئولان مفهوم پدافند غیرعامل را به درستی درک نمی‌کنند و هنوز تصور می‌کنند این مبحث فقط نظامی است. در حالی که مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان به پدافند غیرعامل اختصاص دارد و هدف آن افزایش تاب‌آوری و رعایت اصول فنی در ساخت‌وساز است.

وی ادامه داد: علاوه بر حوزه‌های معمول، پدافند غیرعامل حوزه‌های سایبری، شیمیایی، پرتویی، زیستی، الکترونیکی، فضایی و حتی ذخایر ژنتیکی را نیز در بر می‌گیرد.

ضرورت شناخت و کاهش تهدیدات با آگاهی‌بخشی و آموزش

باقرصاد خاطرنشان کرد: کار پدافند غیرعامل با شناخت دقیق تهدیدات آغاز می‌شود و کاهش این تهدیدات با آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم محقق می‌شود. به عنوان مثال، در طراحی ساختمان‌ها باید پناهگاه‌هایی پیش‌بینی شود تا در مواقع بحران قابل استفاده باشند.

وی افزود: حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی (CIP) و ایجاد زیست‌بوم‌های امن از دیگر اولویت‌های پدافند غیرعامل است، اما متأسفانه در این زمینه‌ها اطلاعات کافی وجود ندارد.

مسئولیت اجرایی قانون در استان‌ها و نقش استانداران

رئیس سابق مرکز مطالعات سازمان پدافند غیرعامل با اشاره به ساختار اجرایی این قانون گفت: در قانون، استانداران، وزرا، فرمانداران و مسئولان در سطوح مختلف مسئول اجرای مقررات پدافند غیرعامل هستند. رئیس پدافند غیرعامل استان به پیشنهاد رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور به استاندار معرفی می‌شود و عملاً مدیریت اجرای قانون بر عهده دستگاه‌های دولتی است.

اهمیت گنجاندن الزامات پدافند غیرعامل در طرح‌های توسعه شهری

باقرصاد با تاکید بر ضرورت لحاظ پدافند غیرعامل در طرح‌های توسعه‌ای گفت: یکی از چالش‌های اساسی، عدم توجه کافی به پدافند غیرعامل در طرح‌های تفصیلی و توسعه شهری است. ما باید ضوابط و قوانین مشخصی برای زیرساخت‌های حیاتی، شناخت ساختمان‌ها و اختصاص ردیف بودجه ویژه داشته باشیم.

وی تصریح کرد: در برنامه‌های توسعه چهارم، پنجم، ششم و هفتم، موضوع پدافند غیرعامل باید به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از پروژه‌ها دیده شود، نه به عنوان پیوست جداگانه.

ضرورت آموزش از پایه و ارتقای فرهنگ پدافند غیرعامل

باقرصاد در پایان تاکید کرد: موفقیت در اجرای پدافند غیرعامل زمانی حاصل می‌شود که مدیران، مجریان و مردم نسبت به قانون آگاهی کامل داشته باشند و به آن عمل کنند. آموزش باید از مدرسه و حتی کودکستان آغاز شود تا فرهنگ پدافند غیرعامل در جامعه نهادینه شود، همان‌طور که در کشورهای پیشرفته این روند دنبال می‌شود.