فرهنگِ ایران، این سرای امید، و به طور خاص زبان فارسی قرن‌ها و قرن هاست که از بازار های قدیمی استانبول تا کاخ فعلی رئیس جمهوری هند نمایان است. دشمنان کوشیده اند که پیوند فرهنگی دوستداران فرهنگ ایران را با تحمیل تغییر زبان مشترک فرهنگی یا رسم الخط آن با این تمدن زنده و کهن قطع کنند. دوستان هم کوشیده اند که مشعل میراث عظیم مشترک این منطقه را در تندبادهای تهاجم فرهنگی روشن بدارند. تاریخ مشترک، اساطیر مشترک، آداب و رسوم مشترک، غذاهای مشترک و حتی ارزش‌های شرقی مشترک باعث ایجاد «هویت مشترک شرقی» در این اقلیم فرهنگی شده است. این ریشه های تاریخی می تواند و میباست در میان ملل این منطقه وحدت بخش باشند.
یکی از مهمترین مناطقی که هنوز عاشقانِ فرهنگ و ادب فارسی در آن برای این «میراث مشترک فرهنگی» مبارزه می کنند خوارزم باستان و تاجیکستان امروز است. این «میراث مشترک فرهنگی» فراتر از مرزهای سیاسی متعلق به همه عاشقان و وارثان آن است. اخیراً آواز هنرمند تاجیکی، دولتمند خلف برای امام رضا (ع) که «شاه خراسانیم، رستم دستانیم، دست مرا رد مکن، بر در شاه آمدم» در فضای مجازی ایران همرسانی و جاودان شده است که نشانی از واکنش مثبت مردم ایران و نسل جوانش به این پیوند فرهنگی است.
آواز زلال هنرمند تاجیک، پرتویِ کوچکی از عشق مردم تاجیکستان به فرهنگ ِایران و امام رضا و مشهد است. تاجیکستان کشوری است که مفتخر است موسس آن امیر اسماعیل سامانی، پادشاه مسلمان و فرهنگ دوست ایرانی است؛ نماد پایتخت این کشور در شهر دوشنبه، مجسمه این شخصیت مشترک تاجیکی و ایرانی است.
در حقیقت، پیوندهای عمیق فرهنگی خراسان با خوارزم به دنیای مدرن امروز نیز رسیده است. تنها پرواز مستقیم به تاجیکستان از مشهد می رود که نمادی است از نزدیکی فرهنگی خراسان به تاجیکستان و نشانی است از تعداد بالای زائران تاجیک به مشهد، دومین شهر ایران است.
از سوی دیگر، خجند دومین شهرتاجیکستان و مرکز استان «سغد» است که نمادها فرهنگی زیادی از ایران در خود دارد. برخی معتقدند خجند شکل تغییر یافته «خورجند» به معنی شهر خورشید است. (خراسان هم از خورآسان به معنای جایی که خورشید در آن آسان دیده می شود آمده است.) در زمان کوروش هخامنشی، خُجند یکی از شانزده مملکت امپراطوری بزرگ ایران با نام «سغد» بوده که در کتیبه های باستان مثل نقش برجسته بیستون نامش آمده است. در دوران اسلامی نیز این شهر یکی از مراکز مهم علمی بوده و هنوز هم دارای دانشگاه ها و مدارس اسلامی فراوانی است. همچنین این شهرِ تاریخی که در کنار جاده ابریشم واقع شده بوده هنوز نقش مهم اقتصادی خود را به عنوان یکی از کانون های خوش آب و هوا برای گردشگری و جذب سرمایه گذاران خارجی حفظ کرده است.
موزه تاریخ باستان سغد خصوصاً در تالار امپراطوری هخامنشیان گنجینه ای از تاریخ ایران است؛ مجسمه تیمور ملک قهرمان ملی تاجیکستان که از ایران در مقابل هجوم مغول دفاع کرد در ابتدای باستانی ترین موزه تاجیکستان است. شیخ کمال خجندی عارف و شاعر پارسی گویی است که در این شهر به دنیا آمد و بعداً به تبریز آمد و امروز آرامگاهش در تبریز است. در حدود هفت سال پیش گروهی از اهالی فرهنگ تاجیکستان به همراهی عبدالرحمن قادری، استاندار وقت سغد به ایران سفر کردند و به تبریز رفتند و مشتی از خاک مزار این عارف پارسی گوی برداشتند و به آرامگاه نمادینش در خجند بردند که نشانی دیگری از یک پیکرِ فرهنگی بودن خجند و خراسان است.
اکنون در آستانه سفر امام علی رحمان به ایران هستیم. ( اولین سفر رسمی یک ریاست جمهور به ایران در دولت جدید) برای پاسداشت فرهنگ ایرانِ اسلامی، سهولت کارهای زائرین تاجیکی امام رضا -که سلام بیکران براو باد- و برای تسهیل سفرهای فرهنگی ایرانیان به خجند، وزارت امور خارجه می‌تواند در اقدامی موثر ذیل گفتمان «سیاست همسایگی» امکان بازگشایی متقابل کنسولگری تاجیکستان در مشهد و متقابلا کنسولگری ایران در خجند را فراهم کند. این اقدام با استقبال دولت و مردم تاجیکستان که عاشق فرهنگ ایران و زیارت امام رضا (ع) هستند روبرو خواهد شد و اهالی فرهنگ ایران و مسافران ایرانی به خجند را هم خرسند خواهد کرد.
بازگشایی کنسولگری ها در دومین شهرهای دو کشور که هر دو پایتخت‌های فرهنگی خراسان و خوارزم هستند، می‌تواند مژده ای بر گسترش فرهنگ ایرانی باشد. چه بسا روزی مرزهای فرهنگی آنچنان مهم شوند که لغو روادید هم در میان کشورهای حوزه نوروز صورت بگیرد و شاهد اتحادیۀ فرهنگی بین این کشورها باشیم. تلاش های مکرر برای فارسی زدایی و نابودی فرهنگ مشترک مردم منطقه از جغرافیای خوارزم هنوز می تواند با اقدامات هوشمند فرهنگی کم ثمر شود. افتتاح کنسولگری ها می‌تواند توسط اساتید محبوب و ممتاز فرهنگی زبان فارسی در دو کشور صورت بگیرد: استاد مهمان بختی در مشهد و استاد شفیعی کدکنی در خُجند.
در حقیقت، ریشه پیوند مردم تاجیکستان و خوارزم هنوز از ایران فرهنگی گسسته نشده است همانطور که مهمان بختی رئیس فعلی مهمترین کانون فرهنگی تاجیکستان یعنی کانون نویسندگان سروده است:
از ازل تا به ابد قسمت من ایران است/ که نشانش پر سیمرغ و دل شیران است
تا ابد دشمنت ای کشور زیبا حتی/ از بلندای مقام تو بسی حیران است
و همانطور که غزل اسکندر ختلانی، روزنامه نگار تاجیک در کتاب درسی ادبیات فارسی ما به ما یادآوری کرد که: پنداشتی که ریشه پیوند من گسست/ در سینه ام هزار خراسان نهفته است
