هر کسی که دوربین دست گرفت مستندساز نیست!

علی فراهانی صدر -کارگردان مستند «قوی دل»- در گفت‌وگو با ایران اکونومیست درباره این اثر که این‌روزها در اکران آنلاین در حال نمایش است، به جزئیات تولید، چالش‌های ساخت و محتوای آن پرداخت.  

او درباره انگیزه ساخت این مستند توضیح داد: اواخر سال ۹۸، اتفاقات تلخی در ایران افتاد. من و نویسنده اثر شب‌ها به این فکر می‌کردیم که چرا چنین رویدادهایی درست مدیریت نمی‌شوند؟ چرا گاهی رسانه‌ها سرپوش می‌گذارند یا اخبار با تأخیر منتشر می‌شوند؟ به همین دلیل، تصمیم گرفتیم به جای پرداخت مستقیم به آن وقایع، یک الگوی تاریخی را انتخاب کنیم که به پرونده داروهای آلوده رسیدیم.

کارگردان «قوی دل» درباره فرآیند پژوهش و تولید گفت: این پروژه را اواخر سال ۹۸ شروع کردیم، اما به‌دلیل حساسیت موضوع، هیچ نهاد دولتی یا خصوصی حاضر به همکاری نبود. تا اینکه مرکز گسترش سینمای تجربی در سال ۱۴۰۱ طرح را پذیرفت. قرارداد در شهریور یا مهر ۱۴۰۱ بسته شد و تدوین مهر ۱۴۰۲ به پایان رسید.

فراهانی صدر با بیان یکی از چالش‌های اصلی، یافتن آرشیوهای مرتبط بود، گفت: فیلم‌های دادگاه پرونده را پیدا نمی‌کردیم، تا اینکه متوجه شدیم فرامرز اسدی، فیلمبردار انجمن هموفیلی، از جلسات دادگاه فیلم گرفته است. وقتی با او تماس گرفتیم، با روی باز همه آرشیوها را در اختیار ما گذاشت.

فراهانی صدر درباره دلیل تمرکز بر شخصیت «قوی‌دل» گفت: در این پرونده، نام آقای قویدل فردی که پیگیر حقوق قربانیان بود بارها به چشم می‌خورد. بعضی‌ها پرسیدند چرا سراغ خانواده قربانیان یا مقصران پرونده نرفتیم. اما ما می‌خواستیم بگوییم در چنین فجایعی، یک فرد کنشگر چگونه مسیر را پیش می‌برد. قرار نبود مستندمان به یک گزارش دادگاهی تبدیل شود؛ هدف، نمایش مسیر مطالبه‌گری بود. به همین دلیل از یک جایی به بعد تصمیم گرفتیم پرتره آقای «قوی‌دل» را بسازیم و مسیر مطالبه‌گری را از داخل زندگی ایشان نشان دهیم.

وی افزود: ساخت این اثر همراه با لطف الهی بود، بودجه محدودی داشتیم، ولی به وضوح دست خدا پشت ما بود، در اصل همه چیز برای ساخت این مستند به خوبی پیش رفت تا جایی که حتی مشکلات تولید هم برایم لذت‌بخش بود.

فراهانی صدر یادآور شد: خوشحالم که این اثر بدون ممیزی و حذفیات به نمایش درآمده است. شاید برخی صحنه‌ها را خودم تصمیم گرفتم در فیلم نگذارم، ولی پس از نهایی شدن، هیچ نهادی نه تهیه‌کننده و نه سرمایه‌گذار چیزی را حذف نکرد.

بیشتر بخوانید:

اکران آنلاین مستندی درباره پرونده خون‌های آلوده

کارگردان «قوی دل» در بخشی از گفت‌وگو نسبت به عملکرد مدیران فرهنگی انتقاد کرد و گفت: سینما مستند اندیشه‌گرا است، بنابراین شما با اکران یک مستند خوب می‌توانید تولید دانش کنید و به اندیشه مردم چیزی را اضافه کنید، اما اینکه چگونه این اندیشه را تبلیغ کنید نیازمند یک مدیر با اندیشه است تا بتواند به یک موضوع پرداخت خوبی داشته باشد.

فراهانی صدر بیان کرد: یکی از مشکلات ما در سینمای مستند عدم اکران خوب مستندها و قرار نگرفتن آن در سبد فرهنگی مردم است، این وظیفه مسئولین است که به مستند بپردازند تا مردم به سمت آن گرایش پیدا کنند اما وقتی مدیران ما خودشان حتی مستندهای ایرانی و خارجی را نمی‌بینند چگونه می‌توانند فرهنگ تماشای مستند را در جامعه جا بیاندازند.

وی ادامه داد: البته مدیران پلتفرم‌ها هم باید درکی از مستند داشته باشند، اگر پلتفرم‌ها به‌جای سرمایه‌گذاری روی کمدی‌های کم‌مایه، از مستندهای فکری حمایت کنند، قطعاً مخاطب خواهد داشت.

کارگردان «قوی دل» همچنین به مشکلات مستندسازان در روزهای جنگ تحمیلی اسرائیل علیه ایران اشاره کرد و گفت: در بحرانی‌ترین روزها، بسیاری از مستندسازان حتی مجوز فیلمبرداری نگرفتند. در حالی که ما مستندسازانی داریم که سال‌ها در سوریه و عراق مستند جنگ ساخته‌اند و تجربه کافی برای ساخت مستندهای جنگ داشتند.

فراهانی صدر تاکید کرد: البته یکی از مشکلات دیگر ما این است که تصور می‌کنیم که هرکسی می‌تواند یک دوربین دستش بگیرد مستندساز است، بنابراین در همین روزهای جنگ برخی افراد که مستندساز هم‌ نیستند امکان تصویربرداری پیدا کردند چون دارای ارتباطات بودند اما مستندسازان واقعی در حال تولید آیتم هایی مربوط به جنگ بودند.

مستند «قوی دل» این روزها به صورت آنلاین در حال پخش است، فراهانی صدر درباره این تجربه گفت: نمی‌دانم اکران آنلاین چقدر برای مستند جواب می‌دهد، اما امیدوارم نتیجه خوبی داشته باشد.

وی در پایان از تعلیق پروژه جدیدش به دلیل شرایط کشور خبر داد و گفت: کار جدیدی در حوزه مطالبه‌گری داشتیم، اما به دلیل شرایط کشور الان زمان مناسبی برای ساخت این مستند نیست. البته متناسب با جنگ ۱۲روزه روی یک موضوع مرتبط با جنگ و تحولات منطقه در حال تحقیق هستیم و باتوجه به اینکه باید پژوهش انجام و سپس مستند ساخته شود نمایش این پروژه به سال بعد موکول خواهد شد.