۲۲ تير ۱۴۰۴ - ۱۱:۰۶
اهمیت فرهنگ «وطن‌دوستی» در عصر جهانی شدن
امروز بیش از هر زمان، ما به وطن‌دوستی آگاهانه نیاز داریم؛ وطن‌دوستی‌ای که در آن، دفاع از خاک، با دفاع از آزادی، کرامت انسان، عدالت اجتماعی و پیشرفت علمی و فرهنگی درآمیخته باشد.
«وطن» واژه‌ای ساده اما پر از لایه‌های معنایی و تاریخی است؛ واژه‌ای که در هر گوشه‌اش، ردپای شعر، اسطوره، جنگ، صلح، عشق و رنج دیده می‌شود. وطن، فقط یک محدوده جغرافیایی نیست، بلکه خانه‌ای معنوی است که انسان در آن متولد و بالنده می‌شود، خاطره می‌سازد و هویت خویش را شکل می‌دهد. این خاک، نه فقط زمین، بلکه تبلور حافظه جمعی، زبان، آداب، موسیقی، ادبیات و باورهای یک ملت است.
وطن‌دوست به پیشرفت کشور خود کمک می‌کند و همزمان، کرامت دیگر ملت‌ها و اصول مشترک انسانی را پاس می‌دارد
تاریخ ما، سرشار از نشانه‌های وطن‌دوستی است. از لوح‌های کوروش و کتیبه‌های داریوش تا شاهنامه فردوسی و غزل‌های حافظ، عشق به سرزمین چونان نخ نامرئی در تار و پود هویت ایرانی تنیده شده است. هرچند مفهوم مدرن وطن به معنای «ملت-دولت» و مرزهای قراردادی، همزمان با مشروطه و ورود اندیشه‌های ملی‌گرایانه اروپایی شکل گرفت، اما ریشه‌های عاطفی و فرهنگی آن، هزاران سال قدمت دارد.
باید توجه داشت که در گذشته، مفهوم ملیت به معنای امروزین وجود نداشت و هویت افراد بیشتر بر مبنای قبیله، طایفه یا مذهب تعریف می‌شد. اما این بدان معنا نیست که مردم به خاک و دیار خود بی‌علاقه بودند. علاقه به آب و خاک، از ویژگی‌های طبیعی انسان و در تمامی دوران‌ها و تمدن‌ها قابل مشاهده است. آنچه در دوران مدرن تغییر یافت، تبدیل این علاقه به یک ایدئولوژی سیاسی و ساختن یک هویت ملی یکپارچه بود؛ فرآیندی که به تدریج ملت‌ها را به صورت «واحدهای سیاسی مستقل» تعریف کرد.
اینجا مرز باریک و ظریفی میان «وطن‌دوستی» و «ملی‌گرایی» (ناسیونالیسم) رخ می‌نماید. وطن‌دوستی، فضیلتی اخلاقی و انسانی است که بر محبت به خاک، فرهنگ، زبان و مردم خویش استوار است. این عشق، انسان را به تلاش برای آبادانی، عدالت، همبستگی و دفاع از استقلال سوق می‌دهد. در این نگاه، وطن‌دوست فردی است که به پیشرفت کشور خود کمک می‌کند و همزمان، کرامت دیگر ملت‌ها و اصول مشترک انسانی را پاس می‌دارد.
محمدمهدی سیدناصری حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکانوطن، آیینه‌ای از وجود ماست
اما ملی‌گرایی، در مقام یک ایدئولوژی، می‌تواند به سمت افراطی‌گری و انحصارطلبی بلغزد. ملی‌گرایی افراطی، معمولاً در پی برتری‌جویی، نفی دیگری، یا توجیه خشونت و دشمن‌انگاری است. اینجاست که وطن‌دوستی از یک فضیلت اخلاقی به یک تهدید برای صلح و حقوق بشر تبدیل می‌شود.
در روزگار ما، وطن‌دوستی معقول و قابل دفاع، وطن‌دوستی‌ای است که به‌جای حصارکشی فکری و تعصب کور، بر عقلانیت، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، توسعه پایدار و عدالت اجتماعی استوار است. وطن‌دوستی‌ای که حفاظت از میراث فرهنگی، زبان مادری، محیط زیست، و حقوق نسل‌های آینده را وظیفه می‌داند و با باور به تعامل و همزیستی مسالمت‌آمیز، نقش سازنده‌ای در جهان ایفا می‌کند.
در مقابل، وطن‌دوستی‌ای که بر پایه نفرت، انکار تنوع فرهنگی، یا حذف اقلیت‌ها و مخالفان بنا شده باشد، مذموم و خطرناک است. چنین رویکردی، نه تنها ارزش‌های ملی را تخریب می‌کند، بلکه بذر کینه و خشونت را در بطن جامعه می‌پاشد و راه را برای دیکتاتوری، سرکوب و جنگ هموار می‌سازد.
امروز بیش از هر زمان، ما به وطن‌دوستی آگاهانه نیاز داریم؛ وطن‌دوستی‌ای که در آن، دفاع از خاک، با دفاع از آزادی، کرامت انسان، عدالت اجتماعی و پیشرفت علمی و فرهنگی درآمیخته باشد. چنین وطن‌دوستی‌ای است که می‌تواند پیشران وحدت ملی و در عین حال، حافظ جایگاه شایسته ایران در جهان باشد.
در پایان، باید تاکید کرد که وطن، در نهایت، آیینه‌ای از وجود ماست؛ اگر در دل ما صلح، عدالت و عشق باشد، وطن نیز جلوه‌گاه همین ارزش‌ها خواهد بود. و اگر نفرت، انزوا و تعصب در قلب ما بنشیند، وطن به تدریج رنگ می‌بازد و از معنا تهی می‌شود.
این یادداشت بر اساس جدیدترین کتاب نویسنده با عنوان «جزایر سه‌گانه ایرانی در خلیج همیشه فارس» نوشته شده است.
*حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان
منبع: خبرگزاری ایرنا
گزارش خطا
آخرین اخبار