به گزارش خبرنگار رادیو و تلویزیون ایران اکونومیست، مستندهای فوتبالی نقطه تلاقی دو حوزه محبوب سینما و فوتبال هستند. درباره فوتبال فیلم‌های داستانی زیادی ساخته شده، ولی مستندها با زبان گویاتری توانسته‌اند هیجان مستطیل سبز را به سینما تزریق کنند. مستندهای پرتره اگر انتخاب و پرداخت درستی داشته باشند می‌توانند مخاطبان بسیاری را با خود همراه کنند. هر یک از قهرمانان دنیای فوتبال طرفدارانی دارند که دوست دارند درباره چهره محبوب‌شان بیشتر بدانند.
مستندهای پرتره در حوزه فوتبال از آنجا که زیر و بم زندگی فوتبالیست‌ها و مربیان را بازگو می‌کنند بسیار پرمخاطب هستند. در سینمای ایران مستندهایی درباره چندین چهره فوتبالی همچون فرشاد پیوس، حمید علیدوستی، ناصر حجازی، غلامحسین پیروانی، سیروس قایقران، حسن روشن و پرویز دهداری ساخته شده است.
زندگی فوتبالی و شخصی بسیاری از فوتبالیست‌های ایرانی را می‌توان بر بستر مستند روایت کرد. ساخت مستندهای پرتره درباره فوتبالیست‌ها در کشور ما سابقه طولانی ندارد و در یک دهه اخیر آغاز شده است. اگر فوتبالیست‌ها چراغ سبز نشان بدهند و فیلمسازان به اهمیت مستندهای پرتره فوتبالی پی ببرند، فیلم‌های بیشتر و بهتری در این حوزه ساخته خواهد شد. در ادامه مروری خواهیم داشت بر چند فیلم مستند که زندگی فوتبالیست‌های مشهور ایرانی را روایت کرده‌اند.
«پرویزخان» با موضوع زندگی معلم اخلاق فوتبال ایران
فیلم مستند پرویزخان به کارگردانی و تهیه کنندگی سجاد ترابی به زندگی و فعالیت های پرویز دهداری، معلم اخلاق فوتبال ایران می‌پردازد.
سجاد ترابی در این مستند دهداری را تاثیرگذارترین مربی تاریخ ایران معرفی می‌کند و به این سوال پاسخ می‌دهد که چرا او به عنوان معلم اخلاق فوتبال شناخته شده است. سرمربی اسبق تیم ملی فوتبال ایران از جمله کسانی بود که اخلاق را بر ورزش مقدم می‌دانست.
از حاشیه‌های دوران مربی گری دهداری، استعفای ۱۴ نفر از بازیکنان تیم ملی، در هنگام برگزاری بازی‌های آسیایی ۱۹۸۶ به علت اختلافات با او و کادر فنی اش در تیم ملی، بود که این حاشیه‌ها در فیلم نمایش داده شده است.
دهداری مدت ۶ سال در تیم شاهین تهران بازی می‌کرد. باشگاهی که به معنای واقعی فرهنگی، ورزشی بود و از خودش اصطلاح مکتب شاهین را به یادگار گذاشت. در فیلم «پرویزخان» دلایل این نامگذاری تشریح شده است.
این مستند ۶۵ دقیقه ای محصول سازمان هنری رسانه ای اوج است و در شبکه نمایش خانگی عرضه شده است.
گل‌های پرشمار پیوس در «فرشاد آقای گل»
عکاسی علاقمند به فوتبال به مرور شیفتۀ هنرنماییِ پسرکی با استعداد به نامِ فرشاد پیوس می شود. مخاطب از دریچه نگاه این عکاس سفری به دلِ تاریخ خواهد داشت و مروری می کند بر زندگی بهترین گلزن تاریخِ فوتبال باشگاهی ایران. فرشاد پیوس بازیکن باهوش و هنرمندی بود که عناوینِ آقای گلی را یکی پس از دیگری کسب کرد و برترین گلزن تاریخ فوتبال باشگاه پرسپولیس شد.
فیلم فرشاد آقای گل به کارگردانی جعفر صادقی در سال ۱۳۹۶ ساخته و در گروه هنر و تجربه سینما اکران شد. این فیلم جایزه ویژه هیئت داوران از جشنواره مستند سال ۱۳۹۸ را تصاحب کرد.
این فیلم یکی از پرچهره‌ترین مستندهای تولید شده از فوتبال ایران است و در آن بسیاری از کسانی که هم نسل با فرشاد پیوس بودهاند (علی پروین، علی دایی، ناصر محمدخانی، امیر قلعه‌نویی، محمد پنجعلی، محمد مایلی‌کهن و ...) درباره‌اش صحبت می‌کنند. اردشیر لارودی، حمیدرضا صدر، امیر حاج‌رضایی و عادل فردوسی‌پور از دیگر چهره‌هایی هستند که در این فیلم حضور دارند.
پیوس در ۲۱۲ بازی، موفق به زدن ۱۵۳ گل شد. فیلم به این نکته می‌پردازد که چرا پیوس با استعداد فراوانی که داشت به حقش نرسید و بدل به یک بازیکن بین المللی نشد.
محرومیت‌های داخلی و خارجی پیوس (پس از حوادث شهرآورد تهران در دی ماه سال ۱۳۷۳ و اتفاقات مسابقه با تیم ملی فوتبال ژاپن در سال ۱۹۹۲) از سکانس‌های تلخ زندگی پیوس است که در این مستند تصویر شده است.
«شیوه شاغلام»؛ مداحی و مربیگری
غلامحسین پیروانی از جمله مربیان بازیکن‌سازی است که چهره‌های زیادی را به فوتبال کشور معرفی کرده است. او استاد نتیجه گرفتن با تیم‌های کم‌هزینه است و زندگی‌اش ابعاد مذهبی و ورزشی متفاوت و قابل اعتنایی دارد. همه این ویژگی‌ها در فیلم مستند «شیوه شاغلام» قابل ردیابی هستند. شیوه‌ای که پیروانی در زندگی‌اش برگزیده و انسی که با ادبیات و شعر دارد او را به یک مربی خاص بدل کرده است.
مستند نیمه‌بلند شیوه‌ی شاغلام درباره شیوه کار و زندگی غلامحسین پیروانی یکی از محبوب‌ترین مربیان فوتبال کشور است که پس از یازده سال مربیگری در تیم مقاومت سپاسی شیراز و معرفی استعدادهای فراوان به فوتبال ایران، سرانجام در سال ۱۳۸۸ به عنوان سرمربی تیم ملی امید ایران منصوب شد.
مستند شیوه شاغلام پرتره‌ای از زندگی و کار غلامحسین پیروانی است و نکته برجسته آن، چند بعدی بودن شخصیت این ورزشکار و فعالیت‌اش در عرصه مداحی و مربیگری است.
این فیلم نامزد بهترین مستند نیمه‌بلند و برنده بهترین تدوین مستند از سومین جشنواره بین‌المللی مستند ایران، سینما حقیقت شد.
ناصر حجازی؛ «افسانه یک عقاب»
من ناصر حجازی هستم فیلم مستندی دربارهٔ ناصر حجازی است که ساخت آن در آبان ماه ۱۳۹۲ بر اساس طرحی از امیر رفیعی با همراهی سعید رمضانی داماد و نمایندهٔ خانوادهٔ ناصر حجازی آغاز شد.
قسمت اول، داستان زندگی ناصر حجازی بهترین دروازه‌بان قرن آسیا را در پنج فصل با نام‌های: آخرین مرد مقاوم، من رؤیایی دارم، سهراب کشی، از استقلال تا استقلال و پرواز عقاب به تصویر کشیده‌است که از طریق اکران در گروه سینماهای هنر و تجربه و هم چنین شبکه نمایش خانگی در اختیار مخاطبین قرار گرفت. نسخهٔ سینمایی آن ۱۰۸ دقیقه و نسخهٔ DVD مربوط به شبکهٔ نمایش خانگی، ۱۶۵ دقیقه است.
این فیلم براساس فراز و نشیب‌های زندگی ناصر حجازی به پنج قسمت تقسیم شده که هر کدام از بخش‌ها بنا به حس و حال آن بخش توسط یکی از بازیگران سرشناس (شهاب حسینی، بهرام رادان، پرویز پرستویی، مسعود رایگان، مهران مدیری و رویا تیموریان) روایت می‌شد. برخی از این بازیگران که داستان را روایت کردند فوتبالی نبودند ولی بنا به ارادت قلبی که به ناصر حجازی داشتند متن‌ها را خواندند.
در قسمت دوم با نام افسانه یک عقاب، این زندگی توسط اهالی فوتبال و در ۸۰ دقیقه تعریف می‌شود. قسمت دوم من ناصر حجازی هستم نیز فیلم مستندی است که امیر رفیعی آن را به مناسبت دهمین سالگرد درگذشت ناصر حجازی برای سال ۱۴۰۰ آماده کرد. مستندی که تیتراژ پایانی آن را رضا یزدانی در اثری با نام اسطوره خوانده‌است.
شکایت امیر قلعه نویی که توقیف موقتی فیلم را در پی داشت از جمله حاشیه‌های این مستند بود.
«سمفونی حمید»؛ فوتبالیست فرهیخته
سمفونی حمید روایتی از زندگی حمید علیدوستی ستاره اسبق فوتبال ایران است. ستاره دهه های قبل فوتبال ایران که هیچگاه به تیم های پرطرفدار نرفت.
این فیلم به کارگردانی جعفر صادقی در سال ۱۴۰۱ ساخته شده است. در این فیلم ترانه علیدوستی، پیمان معادی، عادل فردوسی پور، علی پروین، پژمان جمشیدی، امیر حاج رضایی و حمید علیدوستی حضور دارند. سمفونی حمید برای اولین بار در جشنواره حقیقت ۱۴۰۰ به نمایش درآمد. در این فیلم با گرایش قهرمان داستان به ادبیات، موسیقی و سینما مواجه می‌شویم و یک فوتبالیست فرهیخته را جلوی دوربین می‌بینیم.
عدم تمایل به انتقال به دو تیم سرشناس پایتخت یعنی استقلال و پرسپولیس، حذف از تیم ملی به دلیل طرح عجیب حذف ۲۷ ساله‌ها، فوت پسرنوجوان در ماجرای چهارشنبه‌سوری از دیگر سکانس‌های زندگی علیدوستی هستند که فیلم به آنها پرداخته است.
صادقی پیش از این فیلم مستند فرشاد آقای گل را درباره مهاجم سابق تیم پرسپولیس ساخته است.
بزرگداشت قایقران در «آخرین آرزوی سیروس»
حدود ۲۴ سال از زمان درگذشت سیروس قایقران می‌گذرد. اما نام این فوتبالیست خلاق و بااخلاق بندرانزلی از ذهن فوتبال دوستان پاک نشده است. قایقران در سال ۱۳۶۳ به تیم ملی دعوت شد و در سال ۱۳۶۷ تنها فوتبالیست شهرستانی بود که دهداری بازوبند کاپیتانی تیم ملی ایران را به بازوان او بست.
مستند ورزشی آخرین آرزوی سیروس به تهیه کنندگی، کارگردانی و نویسندگی سجاد ترابی که هفته گذشته از شبکه پنج سیما پخش شد زندگی این فوتبالیست فقید را ورق می‌زند. در این مستند فضایل اخلاقی و روند رشد این ستاره فوتبالی تا رسیدن به تیم ملی به تصویر کشیده می شود و با چند تن از فوتبالیست های آن دوران نیز گفتگو شده است. همچنین در پایان چگونگی فوت او و مراسم تشییع این بازیکن فوتبال برای مخاطبان نمایش داده می شود.
«آبی روشن» درباره پیشکسوت استقلال
مستند هشتاد دقیقه‌ای آبی روشن به تهیه کنندگی و کارگردانی ابوالفضل توکلی پرتره‌ای از حسن روشن پیشکسوت باشگاه استقلال تولید جدید شبکه مستند تلویزیون است.
حسین کلانی، بهتاش فریبا، هادی نراقی، فرهاد مجیدی حشمت مهاجرانی و ... از جمله چهره‌های مشهور ورزشی‌اند که درباره حسن روشن صحبت کرده‌اند.
این فیلم مستند در لوکیشن‌های مختلفی مثل استادیوم آزادی، استادیوم آرارات محل تمرین استقلال، منزل حسن روشن و چند لوکیشن دیگر تصویربرداری شده است.
حسن روشن تنها ملی پوش ایران است که در جام جهانی، جام ملت‌های آسیا، المپیک و بازی‌های آسیایی برای تیم ملی فوتبال ایران گلزنی کرده‌است. وی از این حیث در تیم ملی رکورد دار است. روشن دارای عنوان جوانترین گلزن دربی تهران با ۱۸ سال و ۳۵۷ روز سن است.
«قلیچ» از دروازه‌بانی تا انزوا
قلیچ ساختهٔ پوریا نوری فیلم مستندی دربارهٔ وحید قلیچ بازیکن و پیشکسوت جنجالی باشگاه پرسپولیس است. این مستند پرتره، به زندگی و خاطرات دروازه‌بان سابق تیم ملی و باشگاه پرسپولیس و همچنین حواشی سال‌های اخیر او در فضای مجازی می‌پردازد و سعی دارد چهره متفاوتی از وحید قلیچ را به نمایش بگذارد.
وحید قلیچ دروازه بان و مربی سابق باشگاه پرطرفدار پرسپولیس در ایران پس از پایان دوران پر افتخارش در باشگاه محبوبش، به بیرون از زمین‌های فوتبال رانده شد و روزهای تاریکی را سپری کرد و این اتفاق منجر به فراموشی خاطرات و افتخارات او از ذهن هواداران فوتبال شد. قلیچ پس از گذشت سال‌ها سکوت، فقر، غم و انزوا دوباره شهرت گذشته اش را کسب می‌کند اما این بار شهرتش مرهون شیرجه‌هایش درون دروازه نیست بلکه مربوط به حضور پر سر و صدایش در اینستاگرام است.
در فیلم اشاره می‌شود که او اکثر فیلم‌هایش را در پاتوقی که در یک تعمیرگاه در حوالی شهران دارد، می‌گیرد. او می‌گوید دلیل اینکه به تعمیرگاه می‌روم تا ویدئو ضبط کنم به این دلیل است که به مردم بگویم من هم از جنس خود شما هستم و مردم با من ارتباط داشته باشند. این تفاوت اصلی قلیچ با اینفلوئنسرهای پرزرق و برق اینستاگرام است.
