به گزارش ایران اکونومیست، فرهنگ ایرانی - اسلامی در فرازنای تاریخ خود مرهون مجاهدت‌های علمی و ادبی بزرگانی است که چراغ راهی برای جویندگان حقیقت و معرفت گشته‌اند و نام خود را در هماره تاریخ جاویدان ساخته‌اند. حکیم عمر خیام نیشابوری هر چند شهرت جهانی‌اش مرهون رباعیات اوست؛ با این حال در زمره ستارگان درخشانی است که مرزهای دانش و حکمت را در نوردید و به اعتبار تفکر و اندیشه او، فرهنگ ایرانی - اسلامی، یکی از پر مایه ترین فرهنگ‌های بشری شده است. خیام شاعری ژرف‌اندیش و روشن‌بین است، او در شعرش سرنوشت بشر را می‌سراید و هستی‌شناسی و سبک زندگی انسان را تحلیل‌وبررسی می‌کند. خیام را باید سرحلقه اتصال ادبیات ایران در عرصه‌های مختلف بین‌المللی دانست. او در کنار سخنورانی بزرگ چون فردوسی، هویت ایرانی اسلامی را در تاریخ زنده نگاه داشته‌اند.
شاید به جرأت بتوان گفت هیچ شاعر ایرانی به‌اندازه خیام ترجمه‌پذیر نبوده است. او شاعری است که بیش از هر ایرانی خارج از مرزهای این سرزمین شناخته شده است. کافی است تنها به تأثیر خیام بر زبان عربی نگاهی بیاندازیم تا ببینیم بیش از ۵۵ ترجمه از رباعیات خیام به زبان عربی وجود دارد که بیش از هفت ترجمه آن به زبانهای محلی و لهجه‌های عامیانه عربی است. همچنین بیش از ۵۰ ترجمه از رباعیات این شاعر به زبان ترکی استانبولی وجود دارد. البته نباید فراموش کنیم که ترجمه ادوارد فیتزجرالد شاعر انگلیسی از رباعیات خیام سرآغاز روندی برای برگردان وسیع این اثر به زبانهای مختلف دنیا بود که اکنون به بالغ بر ۵۰ زبان دنیا رسیده است. علاوه بر زیبایی‌های شعر و بیان خیام، اندیشه‌های او نیز که حاوی روح زندگی و سرشار از طروات است، از دلایل اقبال مردم مغرب زمین به اشعار این شاعر قلمداد می‌شود. خیام آن‌چه را که حکما و فیلسوفان به زبانی دشوار بیان کرده‌اند، با بیانی سهل و ساده و زیبا و قابل فهم در رباعی‌هایش مطرح کرده است. خیام درس‌های بسیاری برای معاصران ما دارد. اگر بزرگانی همچون او، علوم دقیقه را چنین جدی گرفتند و شاهکارهایی چــون تقویــم جلاـی و برخــی انــدازه گیری‌هایی را که امروزه مورد تأیید دانشمندان است به وجود آوردند، تمــدن امروز ما نیــز نباید آموزه‌های علمی آنان را در حوزه آموزش و پژوهش نادیده بگیرد.
سخن از خیام که می‌شود جهان رو به سوی نیشابور می‌کند؛ شهری که به واسطه خیام و همشهری عارف اش عطار، جهانی شده است. نیشابور قدیمی‌ترین پایگاه علوم اسلامی در ایران و مرکز تربیت بسیاری از پیشوایان علم و دین بوده و علمایی بزرگ در طول تاریخ نیشابور را به عنوان مهد علم و ادب اسلامی یاد کرده‌اند. فراموش نکنیم که خیام و عطار به لحاظ اقتصاد فرهنگی یک سرمایه نمادین هستند. اگر بپذیریم نقش انسان‌ها را در ساختن شهرها و در بازآفرینی هویت شهری، شخصیت‌هایی چون خیام و عطار قطعاً می‌تواند به رونق نیشابور کمک کنند.
خیام معرف خوبی برای زبان فارسی در جهان است. ما امروز شاهد حضور زنده زبان فارسی در ایران، تاجیکستان، افغانستان و هندوستان هستیم و زبان فارسی عظمت خود را حفظ کرده است و این میراث بزرگی است که ما مدیون سرآمدانی چون خیام هستیم. امروز بیش از هر زمان دیگری به استفاده از زبان هنر به ویژه شعر برای بیان ارزش‌ها و گزارش‌ها و رخدادهای کشور و جهان پیرامون نیاز داریم. بر ماست که به عنوان میراث‌داران این گنجینه پربها، نهایت کوشش و تلاش خود را در راه نگاهبانی و بهره برداری از آن به کار بندیم.
این فصل مشترک انسانی که در جوهره تفکر و اندیشه خیام مجال تجلی یافته است، دستمایه‌ای ارزشمند برای معرفی ایران و فرهنگ مشرق زمین است و اقبال متفکران جهان به جوهره این اندیشه و تفکر، مبین حضور همیشگی خیام در عرصه حیات فرهنگی بشر است. بر ماست صیانت از میراث ادبی و مفاخر شـعری ایران در سـطح ملی، منطقه‌ای وبین المللی.
تردیدی نیست بر مبنای رویکرد هنرگرایانه دولت مردمی، پرداختن به مفاخر و ارزش‌های فرهنگی و هنری و مطالعه و بهره‌گیری از ذخایر زبان فارسی، وظیفه‌ای انقلابی است. مفاخر تاریخی، اعتماد به نفس ملت ایران هستند و مطالعه و بهره‌گیری از قلّه‌های رفیع زبان و ادبیات فارسی از منظر رهبر انقلاب اسلامی اقدام و وظیفه‌ای انقلابی تلّقی می‌شود.
با گرامی داشت ۲۸ اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم عمر خیام نیشابوری، امیدوارم با معرفی شخصیت و آثار گرانقدر این شاعر و حکیم شهیر به جامعه اسلامی به ویژه نسل جوان، گامی اساسی در راه تقویت خودباوری ایرانی و اسلامی و تعمیق همدلی و همزبانی و همبستگی و همگرایی منطقه‌ای در راستای رشد و اعتلای دیپلماسی فرهنگی ایران اسلامی برداریم.
اسرار ازل را نه تو دانی و نه من / وین حرف معما نه تو دانی و نه من
هست از پس پرده گفتگوی من و تو /چون پرده برافتد نه تومانی و نه من
(رباعیات خیام)
