جمع آوری درختان افتاده، اسم رمز دور زدن طرح تنفس جنگل

 به گزارش ایران اکونومیست؛  قانون تنفس جنگل از اواخر سال 95 به اجرا گذاشته شد و بر اساس آن قرار است در پایان سال سوم اجرا، هرگونه بهره‌برداری تجاری و صنعتی از چوب جنگل های کشور ممنوع شود و دولت نیز مجاز به تمدید قراردادهای طرح های جنگل‌داری که مدت اجرای آن به اتمام می‌رسد، نیست.
همچنین بر اساس این قانون، دولت مکلف است نسبت به اصلاح آن دسته از طرح های جنگل‌داری که مدت اجرای آن تا پایان سال سوم اجرای قانون برنامه به اتمام نمی‌رسد، طبق ضوابط قانونی اقدام کند.
در عین حال در یکی از تبصره های این قانون جمع‌آوری و بهره‌برداری با هدف بهداشت، حفاظت و پرورش جنگل از درختان پیر، خشک سرپا، افتاده، لاپی، آفت‌زده و غیرقابل احیاء تنها با مجوز سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور مجاز اعلام شده است.
زمزمه ادامه حضور در جنگل به بهانه جمع آوری درختان افتاده آن هم با وجهه دلسوزی برای منابع طبیعی از فردای اجرای قانون تنفس شروع شد، در حالی که به اعتقاد کارشناسان درختان افتاده بخشی از اکوسیستم جنگل هستند و جمع آوری سودجویانه بیشتر از وجود انبوه آنها، به این اکوسیستم ضربه می زند.
البته بتازگی وجهه دلسوزی برای صنایع چوب و کارگران آن هم به استدلال این گروه اضافه شده است و برای این منظور به سراغ صنایعی می روند که ناقوس ورشگستی آنها سال ها قبل به خاطر ضعف مدیریتی به صدا در آمده و آمار کارگران و تولیدشان از سال ها پیش آب رفته بود.
کارشناسان محیط زیست و منابع طبیعی معتقدند که اجرای درست طرح تنفس جنگل برای نتیجه گیری موثر، نیازمند ایستادگی سفت و سخت دستگاههای اجرایی دخیل در برابر فشارهای سودجویانه است و برای اجرایی کردن تبصره جمع آوری درختان افتاده ، مقدمات فنی مورد نیاز باید ابتدا مشخص و به صورت شفاف در باره آنها به مردم اطلاع رسانی شود.
به اعتقاد این کارشناسان، یکی از پیش نیازهای اجرای تبصره قانونی جمع آوری درختان افتاده، ارزیابی میدانی و علمی از میزان درختان افتاده و خشک در داخل جنگل به صورت شفاف و قابل نظارت است تا بار اضافه تر از ظرفیت اکولوژیک جنگل مشخص و تنها بخش اضافی جمع آوری شود.
وضع مقررات سختگیرانه و مکانیسم انتخاب پیمانکار برای این منظور و چگونگی اعمال نظارت بر آنها نیز نکته دیگری است که کارشناسان بر آن تاکید دارند و معتقدند در نبود چنین مکانیسمی، بار دیگر جنگل های هیرکانی شمال کشور به شکل ویرانگرتری مورد هجوم جنگل خواران قرار خواهد گرفت.
البته نگرانی و هشدار این کارشناسان چندان دور از واقعیت نیست زیرا یک مرور گذرا بر مطالب رسانه ای و فضای مجازی طی ماهها گذشته نشان می دهد افرادی به عنوان کارشناس همسو و در دفاع از جمع آوری درختان افتاده و خشک در جنگل ها دایه مهربان تر از مادر شده اند که یا خودشان سال ها به عنوان پیمانکار ذینفع در طرح های جنگل فعال بودند و یا این که در بخش هایی از صنایع چوب شاغل هستند و کمتر کارشناس بی طرف و صاحب صلاحیتی حاضر شده است بدون قید و شرط در این باره اظهار نظر کند.
** جمع آوری درختان افتاده با کدام معیار؟
هادی کیادلیری، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌‌ و تحقیقات با ابراز نگرانی از کوک شدن ساز جنگل خواران برای ادامه حضور در جنگل به بهانه جمع آوری درختان خشک و افتاده  گفت: در حالی که هنوز آمار دقیق از تعداد و نوع درختان افتاده و پوسیده داخل جنگل وجود ندارد، عده ای از عبارت هایی مانند ' وجود بیش از حد درختان افتاده ' صحبت می کنند تا بتوانند از این طریق در زمان اجرای طرح تنفس هم وارد جنگل شوند.
وی افزود: سئوال این است؛ وقتی هنوز هیچ پژوهش و تحقیق علمی در این زمینه صورت نگرفته، چگونه و بر اساس چه معیار و شاخص آماری اعلام می شود که وجود بیش از حد درختان افتاده به زیان جننگل است؟
این استاد دانشگاه گفت: اول باید بررسی و ارزیابی کارشناسی صورت بگیرد تا مشخص شود که چه تعداد درختان پوسیده و افتاده داریم یا خواهیم داشت تا بتوان بر اساس آن، طرح و نظر کارشناسی ارائه داد.
وی با اظهار این که ورود به جنگل به بهانه بهره‌برداری از درختان شکسته و افتاده، راه را برای غارت درختان سالم باز می‌کند، توضیح داد: یکی از نگرانی ها این است که در نبود نظارت و ارزیابی درست برای جمع آوری درختان افتاده و خشک، سودجویان پس از ورود به جنگل اقدام به ' کت زنی ' یا زخمی کردن درختان سالم کنند تا این درختان در آینده به درختان خشکیده و افتاده تبدیل شوند.
این استاد دانشگاه گفت: درختان پوسیده، شکسته و افتاده، ضامن سلامتی و ماندگاری اکوسیستم جنگل محسوب می شوند و محل زندگی انواع موجودات مفید، حشرات و جوندگان هستند و تنها در صورتی که تعدادشان از مقدار مشخصی بیشتر شود، آسیب زا محسوب می شوند.
** برداشت نادرست از کارکرد درختان خشک جنگل
یک عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی ساری هم با بیان اینکه وجود درختان خشک سرپا به عنوان بخشی از اکولوژی جنگل به حساب می آیند، گفت: وجود 10 تا 15 درصد درختان خشک در جنگل برای حفظ اکولوژی ضروری است، برای این که این درختان همانند اجزای زنده محل حیات و تغذیه بعضی از جانوران هستند.
مجید لطفلیان  افزود: در همه جای دنیا، خارج نکردن بخشی از درختان خشک ، افتاده در اثر باد و توفان ، آتش سوزی یا به اصطلاح علمی ' تنه و شاخه افتاده ' (Coarse woody debris) ضروری است.
وی توضیح داد: در نظریه جنگل داری کلاسیک به این موضوع توجه نشده و به نظر می رسد عده ای با هدف سوء استفاده ،وجود این نوع درختان را محل شیوع انواع آفات عنوان می کنند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه نقش اکوسیستمی نوع درختان خشک و افتاده پهن برگ و سوزنی برگ نیز متفاوت است، بیان داشت: بررسی ها نشان می دهد که وجود 15 درصد درخت خشک سرپا در هر هکتار از جنگل های هیرکانی شمال ایران ضروری است و طبق بررسی های میدانی که توسط دانشجویان رشته جنگل داری دانشکده منابع طبیعی ساری در مورد درختان مرده خشک جنگل های مازندران صورت گرفته است، زاد آوری درختان در مناطقی که درختان خشک سرپا و افتاده وجود دارد، بیشتر از جاهای دیگر است.
لطفیان در عین حال گفت که وجود بیش از حد درختان خشک و افتاده نیز می تواند در زمان آتش سوزی و یا سیلاب دردسر ساز باشد و نیاز است تا توسط افراد مطمئن و فاقد نگاه سودجویانه و با نظارت از جنگل خارج شوند.
وی افزود: قطعه قطعه جنگل های شمال نیاز به برنامه خاص خودش دارد و با طرح استراحت جنگل باید به صورت علمی برخورد شود.
این استاد جنگل شناسی با اعلام این که آمارهای تخریب و قاچاق چوب جنگل در شمال بسیار نگران کننده بوده است، گفت: به نظر می رسد طرح استراحت جنگل و یا همان تنفس جنگل ممنوعیت قطع و بهره برداری از درختان را تاکنون به دنبال داشته است ، اما توقف کامل ایجاد کرده است.
البته برابر قانون، طرح تنفس جنگل پس از سه سال به صورت کامل اجرایی خواهد شد و قطع نشدن کامل برداشت از جنگل در حالی که تنها کمتر از 2 سال از اجرای آن گذشته امری طبیعی است.
لطفیان با تاکید بر این که باید مراقب بود تا بار دیگر خروج درختان خشک سرپا و افتاده فرصتی برای سوء استفاده قرار نگیرد، تاکید کرد: باید این موضوع که درختان خشک و افتاده بخشی مهمی از اکولوژی جنگل هستند مورد توجه جدی قرار گیرد و به این بهانه نباید دوباره جنگل شمال کشور مورد آسیب قرار گیرد.
** تبصره غیرقابل اجرا ولی بهانه زا
یک عضو دیگر هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری همچنین تبصره قانون تنفس جنگل در باره جمع‌آوری و بهره‌برداری درختان پیر، خشک سرپا، افتاده، لاپی، آفت‌زده و غیرقابل احیاء در جنگل های شمال را غیر قابل اجرا دانست و گفت : حدود سه هزار و 400 آبادی در حاشیه و داخل جنگل های شمال وجود دارد که 90 درصد ساکنان آنها برای گرمایش منازل و پخت و پز از چوب جنگلی استفاده می کنند.
محمد امینی با بیان اینکه در طرح صیانت از جنگل های شمال سال 1382 مقرر شد تا سوخت جنگل نشینان از هیزم جنگلی به فسیلی بویژه گاز طبیعی تغییر کند، افزود: بررسی ها نشان می دهد که این طرح در کمتر از 10 درصد از خانوارهای جنگل نشینان
عملی شده است.
وی توضیح داد: برسی ها نشان می دهد که سالانه حدود سه میلیون متر مکعب معادل زایش سالانه درختان جنگل های شمال، چوب های خشک افتاده و پوسیده توسط جنگل نشینان برای تامین سوخت جمع آوری می شود.
این استاد دانشگاه با ذکر این نکته که 20 درصد از درختان خشک افتاده و پوسیده به عنوان خوراک اکو سیستم جنگل باید در جنگل باقی بماند، افزود: به دلیل نظارت کم و از طرفی نیاز جنگل نشینان، چوب های پوسیده هم به عنوان خوراک اکوسیستم جمع آوری می شود و چیزی زیادی باقی نمی ماند که ارزش اجرای تبصره را داشته باشد.
امینی توضیح داد: چهار هزار نوع موجودات خاک زی وجود دارد که از درختان پوسیده تغذیه می کنند و باقی ماندن بخشی از درختان افتاده و پوسیده برای تغذیه خاک جنگلی ضروری است.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با بیان اینکه پوسیده شدن درختان خشک در چها مرحله و در مدت زمان 20 ساله تبدیل به کود می شود، گفت: در این شرائط ورود بهره برداران تجاری برای پیدا کردن درختان خشک و شکسته در جنگل های شمال غیر قابل توجیه و زیانبار است.
وی هشدار داد: در واقع تردد تراکتور و دیگر خودروهای سنگین در جنگل های شمال برای پیدا کردن چوب های شکسته یک فاجعه و بحران محسوب می شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه عمده درختان جنگل های شمال کهنسال هستند و بررسی ها نشان می دهد که سالانه 2 دهم متر مکعب در هکتار درخت خشک و شکسته به وجود می آید، گفت : در این شرائط اجرایی شدن تبصره جمع آوری درختان خشک افتاده در طرح تنفس جنگل قابلیت اجرایی ندارد و ورود بهره برداران تجاری و صنعتی با این تبصره فقط بهانه است.
** اهمیت درختان خشک برای اکوسیستم جنگل
تحقیقات صورت گرفته توسط زیست شناسان و مراکز تحقیقاتی معتبر جهان نشان می دهد که بقایای درختان و گیاهان پوسیده که در کف جنگل ها انباشته می شوند به حفظ تنوع زیستی اکوسیستم جنگل ها کمک زیادی می کنند.
مطالعات ثابت کرده است که تنها پنج درصد توده درختان زنده دارای سلول های زنده هستند، در حالی که میزان سلول های زنده در چوب های پوسیده درختان ۴۰ درصد و بیشتر شامل قارچ ها و باکتری هاست. به عبارتی در یک درخت مرده بیش از یک درخت زنده زندگی جریان دارد چرا که موجودات زنده ای که درون چوب نرم ، پوست درختان و بقایای گیاهان را برای زندگی انتخاب می کنند به فرایند تجزیه و جذب جانوران شکارگر که تغذیه کننده از آن ها هستند کمک می کنند.
توجه به اهمیت درختان افتاده و خشک در جنگل از دهه 70 میلادی در جهان مورد توجه جنگل شناسان و حافظان جنگل قرار گرفت زیرا آنها متوجه شدند مواد مغذی موجود در آنها برای بسیاری از موجودات زنده غذا و زیستگاه فراهم کرده و سبب ارتقا تنوع زیستی می شود.
درختان خشک افتاده به همراه چوب و برگ هایی که در بستر جنگل انباشته می شوند سبب رشد پوشش گیاهی تازه می شوند و همچنین به خاطر داشتن عناصر مغذی از جمله کربن، نیتروژن، پتاسیم و فسفر، باعث تداوم زندگی موجودات زنده می شوند.
مطالعات علمی نشان می دهند که بقایای درخت‌های افتاده نقش مهمی در ذخیره کربن خاک ایفا می کنند برای این که درختان وقتی زنده هستند، کربن جو را با کمک فرایند فتوسنتز در چوب خود نگه می دارند و هنگامی که می میرند قارچ ها و برخی باکتری ها مقداری از آن کربن را از بخش های مرده درخت به خاک منتقل می کنند.
به اعتقاد جانورشناسان، علاوه بر قارچ ها، باکتری ها، گلسنگ ها، خزه ها و برخی گیاهان دیگر، بی مهرگانی مانند موریانه ها، مورچه ها، سوسک ها، حلزون ها، دوزیستانی مانند سمندرها، خزندگانی مانند کرم تنبل و پرندگان و پستانداران به پوسته و چوب مرده درختان وابستگی دارند.
درختان افتاده و شاخه های بزرگ خشک و افتاده بویژه در نقاط شیب دار با کاهش حرکت رو به پایین مواد ارگانیک و خاک معدنی از به هدر رفتن این مواد جلوگیری می کنند. برگ‌ها و خرده خاشاک دیگر پشت بقایای تنه درختان مرده جمع می شوند و امکان فرایند تجزیه را فراهم می آورند. همچنین نفوذ آب برف و باران در خاک نیز بهتر می شود. در طول فصل خشک این بقایای چوبی تبخیر رطوبت خاک را کند می کنند و خرده زیستگاه هایی مرطوب را برای موجودات زنده ای که نسبت به رطوبت حساس هستند ایجاد می کنند.
با توجه به همه فواید برشمرده شده درختان افتاده برای جنگل، این پرسش مطرح می شود که چرا عده ای در حالی روند اجرای طرح تنفس جنگل کامل نشده و برداشت از جنگل توسط تعدادی از پیمانکاران هنوز ادامه دارد، به دنبال اجرایی کردن تبصره ای هستند که به اعتقاد کارشناسان حتی اجرای آن در صورت ضرورت، امکان پذیر نیست؟