قیصر؛ شاعری که به تاریخ دروغ نگفت

به گزارش ایران اکونومیست؛   اگر از دیدگاه دیگر شاعران به شعرهای قیصر نگاه کنیم و نقدهای آن‌ها را مورد خوانش قرار دهیم قیصر را شاعری آگاه به زمانه خویش درمی‌یابیم شاعری که تاریخ را به تناسب زمان می‌سرود و حلقه وصل میان جریان‌های مستقل با جریان‌های ارزشی بود.
به گفته بسیاری از اساتید ادب پارسی قیصر شاعر تاریخ است ، شاعری که هیچ گاه به تاریخ دروغ نگفت بلکه حرف‌های خودش را با تاریخ درمیان گذاشت.
منتقدان ادبی تصویر آفرینی و اعتدال در عناصر شعری را از ویژگی‌های این شاعر خوزستانی می‌دانند و معتقدند او برای تصاویر شعری بیشتر از رهگذر استعاره بهره می‌جست.
قیصر امین‌پور به دنبال راهی برای خروج از هزار توی معضلات انسان امروزی بود و به سان دیگر شاعران در جستجوی حقیقت در جهان مکاشفه می‌کرد که همین موجب می شد تا در خط سیر تحول شعریش فراز و فرودهایی دیده شود اما این که در چه زمان‌هایی این شاعر انقلابی در آرمانگرایی در شعر به اوج می رسید و کی دراین عرصه به گوشه‌ای از انزوا می‌رفت جای بررسی بیشتری دارد.
 
**سروده های قیصر زاییده حس، عاطفه و دردمندیش بود
دکتر محمدرضا روزبه از شاعران و اساتید برجسته زبان و ادبیات فارسی گفت: شعر قیصر به علت برخورداری از خصلت اعتدال، سادگی و سهل و ممتنع بودن مخاطبان فراگیری در هر طبقه و قشری را جذب کرده است.
وی با اشاره به بیت شعری « و ناگهان چقدر زود دیر می شود» قیصر امین پور تصریح کرد: بسیاری از سرودهای قیصر امروز زبانزد شده اند و میان مردم رواج زیادی یافته اند.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: به دلیل مماس بودن اشعار قیصر با حوزه عواطف جمعی و نزدیکی به فهم اجتماعی، بسیاری از شعرهای او ماندگار شدند.
وی با بیان این که در شعرهای قیصر سه دوره شعری مجزا مشاهده می‌شود بیان کرد: دوره اول شعر او شعر انقلابی و ایدئولوژیک و آرمانی است که به سالهای اوایل انقلاب و جنگ باز می‎‌گردد؛ در این دوره قیصر شاعری به شدت مسئول، متعهد و ایدوئولوژیک در خدمت آرمان‌های انقلاب ،جنگ، شهادت و... است.
روزبه ادامه داد: در دوره دوم یعنی در زمان پایان جنگ تحمیلی هشت ساله به مدت یک دهه به شعر جامعه گرا، اجتماعی و معترض روی می‌آورد که در این دوران قیصر تا مدتی در هیات یک شاعر جامعه گرای معترض وارد عرصه می‌شود و عواطف فردی و تغزلی تا حدودی در آثارش راه می‌یابد.
وی با اشاره به این که دوره سوم شعر قیصر مربوط به دهه پایانی عمر وی است بیان کرد: در این دوره که مملو از تاملات فلسفی، تحت تاثیر اوضاع جسمی و روحی سالهای بعد از تصادفش است توام با نوعی نگاه فلسفی مرگ اندیشانه است.
این شاعر معاصر اضافه کرد: در واقع دید اجتماعی وی با نوعی نگاه فلسفی آمیخته شده است و شعر قیصر را فکور تر و اندیشمندانه‌تر نشان می‌دهد.
وی با مقایسه دوره اول و دوره سوم شعری قیصر خاطرنشان کرد: قیصر در دوره اول شعریش مصرانه شعرهایش در خدمت جنگ و جبهه و مفاهیمی از این دست است اما در دوره آخر چند سروده کوتاه در ستایش صلح دارد که در حقیقت در این دوران نوعی بازنگری در چگونگی ابعاد اعتقادات، آرمان‌ها و اندیشه قیصر به چشم می‌خورد.
روزبه اظهار کرد: وقتی در دانشگاه تهران با قیصر گفت‌وگو داشتم او نیز مثل دیگر انسان ها، نقدی به اندیشه ها و اعمال خودش داشت البته به بسیاری از آرمان‌های خود نیز همچنان پایبند بود ولی شکل اعتقاد و پایبندی او به اقتضای زمان و رخدادهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تغییر یافته بود.
وی با اشاره به خروج قیصر امین پور از حوزه هنری تاکید کرد: آن طور که از قیصر شنیدم خروج او به دلیل اختلاف فکری با مدیریت آن زمان حوزه هنری بود چراکه آن‌ها قیصر را در قاب و قالب‌های خاصی محدود می‌کردند.
این استاد دانشگاه گفت: پس از این که او از حوزه هنری بیرون آمد احساس آزادی و رهایی می‌کرد و ابراز می کرد که «دیگر ناچار نیستیم کانالیزه بیندیشیم و کانالیزه شعر بگویم یا در یک قاب و قالب‌های خاصی تنفس کنیم» و از همین زمان بود که رگه‌های قوی اعتراض اجتماعی در شعر او و دوستانش پیدا شد.
وی بیان کرد: قیصر در هیچ دوره ای شعر سفارشی نسرایید و آنچه که سرود زاییده حس، عاطفه و درد مندی خودش بود و حتی شاعری نبود که گوش به سفارش کانون‌های قدرت بسپارد.
 
**قیصر امین پور شاعری آرمانگرا در همه زمانها
یک شاعر خوزستانی با اشاره به شعرهای قیصر و ماندگاری شعر او  گفت: قیصر امین‌پور متعلق به جریان روزآمد ادبیات انقلاب است؛ جریانی که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در شرف شکل گیری بود و با انقلاب به عنوان یک جریان ادبی خودش را نشان داد.
ارمغان بهداروند افزود : قیصر به عنوان یکی از نمایندگان این جریان عمده محبوبیت و افزایش مخاطبانش بر اساس سادگی و طبیعت روان کلامش بود چرا که وی زبان سالم ادبی داشت و همین سلامت زبانی عامل موفقیت او در جذب مخاطب بود.
وی گفت: آنچه که امروزه از آن با عنوان زبان گفتار در ادبیات نام برده می‌شود در شعر قیصر با استفاده از لحن، لهجه مردم روزگار خودش و ساده کردن ادبیات فاخری که پیش از آن حاکم بود ، وجود داشت.
این شاعر تاکید کرد: زبان صمیمانه‌ شعرهای او موجب کم شدن فاصله مخاطب شعر قیصر با شاعر شده بود.
وی با بیان این که قیصر هوشمندانه از قالب‌های ادبیات فارسی سود برد اظهار کرد: در زمانه ای مثل دوران انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس که نیاز به توصیف و گزارش فضای‌های جنگی و همچنین نیاز به هیجان آفرینی داشتیم او از قالب‌های کوتاهی چون رباعی و دوبیتی استفاده کرد.
بهداروند بیان کرد: در ادامه جنگ و پس از آن که شاعران بنا به دلایل مختلفی به رویکردهای اعتراضی، انتقادی و سکوت روی آورده بودند قیصر از قالب نیمایی استفاده کرد که می‌توانست بیانگر اتفاقات و رویدادهای درونی و بیرونی‌اش باشد.
وی افزود: قیصر امین پور پس از دهه 60 با انتشار کتاب 'آیینه‌های ناگهان' خودش را به عنوان یکی از شاعران جدی و شاعرانی که در حافظه تاریخی ما ماندگار است معرفی کرد.
این شاعر با اشاره به دلایل ماندگاری شعر قیصر امین پور یادآور شد: مهمترین زمینه اشعار قیصر، عشق است و عشق موضوعی است که همواره مورد نظر مخاطبان حرفه ای و غیرحرفه ای ادبیات فارسی بوده است.
وی با بیان این که در سه مجموعه 'آیینه‌های ناگهان'، 'گل‌ها همه آفتابگردانند' و 'دستور زبان عشق' محیط عمومی آثار شاعر عشق است تصریح کرد: از عشق گفتن در کنار استفاده درست از زبان ادبی که به مردم نزدیک است، در زمانه ای که مردم خسته از ادبیات پیچیده و معماگونه دهه 70 و 80 بودند باعث موفقیت شعر قیصر شد که امروزه این موفقیت چنان در زبان عوام تسری پیدا کرد است که بسیاری از سطرهای شعرهای او به عنوان ضرب المثل از آنها استفاده می شود و همه ما شعر «ناگهان چقدر زود دیر می‌شود...!» را به عنوان یک ضرب المثل عام در زبان فارسی استفاده می‌کنیم که در واقع این اتفاق سود رسانی شعر قیصر به ادبیات بوده که موجب ماندگاری وی در ادبیات فارسی شده است.
بهداروند بیان کرد: هر شاعری یک سیر تحول و تغییر در روح و روان و در شخصیت اجتماعی خودش دارد و قیصر نیز مانند دیگر انسان ها از این مساله مستثنی نبود.
وی با اشاره به اینکه آغاز شاعرانگی وی مصادف با انقلاب بود افزود: قیصر زمانی در شهر گتوند به عنوان یک خرده مبارز و یک خرده ایدئولوگ در روستای خودش فعالیت می کرد و بعدها در تسخیر لانه جاسوسی به عنوان بیانیه نویس و کسانی که به دنبال انقلاب فرهنگی در دانشگاه بودند حضور یافت و بعد به عنوان یک رزمنده از جنگ و اتفاقات جنگ گفت و پس از آن به عنوان کسی که انتقادات و ایرادات به ایام پس از جنگ داشت مطرح بود.
وی اظهار کرد: قیصر از شاعران آرمان‌گرایی بود که در دهه‌های 50 و 60 با امیدها و آرزوها به جریان انقلاب اسلامی ایران پیوست و پس از یک دهه هنگامی که آرمان‌هایش به تمامی محقق نشد به نوعی شاهد تغیر در دیدگاه وی شدیم که این وضعیت را می‌توان در شعرهای اعتراضی، انتقادی و حتی سکوت و بی‌توجهی نسبت به آرمان‌ها دید.
بهداروند با تاکید بر این که قیصر تلاش کرد به آرمان‌های خودش وفادار بماند ادامه داد: تغییر شدید جریانات اجتماعی به ویژه جریان‌های حاکمیتی باعث خروج برخی شاعران مثل خروج قیصر و همکارانش از حوزه هنری شد و در حقیقت به خاطر تغییر مواضع و سیاست های فرهنگی از این مرکز هنری خارج شد و به دنبال آرمان های خودش در دیگر موقعیت های ادبی و شغلی تلاش کرد.
این شاعر بیان کرد: اعتقاد به آرمان انقلابی از ابتدا در شعر و اندیشه قیصر وجود داشت و وقتی آخرین شعرهای او یا حتی شعرهای کودکانه او را بخوانیم این آرمان‌ها را به وضوح مشاهده خواهیم کرد اما شکل تحول به گونه ای است که این آرمان، گاه به صورت کاملا برجسته و پیدایی در شعرهای دهه 60 است و گاه به شکل لعاب کمرنگی در شعر های دهه 80 او خود را نشان می‌دهد.
وی افزود: وقتی که در جایی می‌گوید «پنجره‌ها روزه سکوت گرفته‌اند...» درواقع روزه سکوت را کسی گرفته است که به آرمانی معتقد بوده در حالی که جامعه از آن آرمان عدول کرده است.
 
***قیصر همیشه در شعر متعهد ماند!
سعید سروش راد، دیگر شاعر خوزستانی نیز اظهار کرد: به گمانم تحول در شعر قیصر امین‌پور، دارای ریشه‌های معرفتی و فکریی است که برای نسلی از شاعران که به شعر متعهد دولتی منسوب هستند، به مرور زمان، حاصل شده است.
وی افزود: قیصرامین‌پور از آن دست جوانان شهرستانی بود که زمانی به تهران عزیمت کرد تا حوزه هنری را تشکیل و هنر انقلابی را ارایه دهد. بگفته وی سیدحسن حسینی، سلمان هراتی، محسن مخملباف و چند نفر شهرستانی دیگر از هم قطاران او بودند که بعدها هر کدام راه جداگانه‌ای در پیش گرفتند.
این شاعر ادامه داد: البته حوزه هنری آن روزها، هنوز دستگاه بروکراسی امروز را نداشت و به کسی حقوق نمی‌دادند و فعالان آن جا پست سازمانی نداشتند اما فعالیت جدی امین پور حضور در حوزه هنری است که خط فکری او را به وضوح نشان می‌دهد.
وی گفت: اگرچه یکی از عناصر مهم و سازنده شعر، اندیشه است اما مساله این جاست که هنر و در این جا به صورت ویژه ـ شعر ـ به صورت ماهوی فربه تر از ایدئولوژی است و ایدئولوژی نوعی خاص از یک تفکر را در یک قالب ارایه می‌دهد که می‌تواند مذهبی یا غیرمذهبی باشد.
سروش راد با تاکید بر این که هنر بسیار گسترده‌تر از ایدئولوژی است اظهار کرد: امین‌پور در کتاب های اولیه اش و در دوره جوانی، در شعرش نوعی تفکر انقلابی و مذهبی را ارایه می‌دهد که به مرور زمان از آن فاصله می‌گیرد که در واقع نقطه تحول در شعر امین‌پور همین مساله است.
وی توضیح داد: پس از جنگ هشت ساله و در سال‌های اولیه دهه هفتاد، اولین زمزمه‌های پست مدرنیسم فلسفی در جامعه روشنفکری ایرانی به گوش می‌رسد و مشخصه بارز این جریان عدم قطعیت، شکستن ایدئولوژی‌های غالب جهان و عبور از وعده‌های کلان رستگاری است.
وی گفت: این ها در شرایطی است که قیصر امین‌پور در میانسالی خود به سر می‌برد و از شور و هیاهوی جوانی و انقلابی خودش هم تا حدی فاصله گرفته است.
این شاعر افزود: علاوه بر این او به تجربه می‌بیند که آنچه در سال های جوانی دنبال می کرده محقق نشده به این معنا به نظر می‌رسد امین‌پور در اواسط عمر دچار بازنگری در چارچوب فکری- فلسفی خودش می شود برای همین شعرهای او برخلاف جوانی که روزهای روشن را نشان می‌داد پس از میانسالی رنگی تلخ به خود گرفت و کم کم نظام فکری اش را تغییر داد.
وی گفت: هرچند برخی از هم قطاران او در همان دوره اولیه باقی می مانند و تمایلی به تغییر ندارند اما برآیند غالب با ‌تغییر یافتگان است لذا انشقاق در حوزه هنری و دفتر شعر جوان هم برنامه از پیش تعیین شده ای نبود بلکه حاصل همین تغییرات تدریجی برخی و عدم تغییر برخی دیگر بود.
وی بیان کرد: اگر چه قیصرامین‌پور هیچگاه شاعری آوانگارد و پست مدرن نبود اما به هر حال آنچه مبرهن است از اوایل دهه 70 شعر امین پور به جریان روشنفکری نزدیک و از نظریات جدید متاثر شد البته تاثیر حضور او در دانشگاه و ادامه تحصیلات تکمیلی او تا مقطع دکتری و مراوده با استاد شفیعی کدکنی در تحول فکری اش را نمی توان نادیده گرفت و در همین سال ها به لحاظ فنی ، شعر قیصر امین پور به اوج می رسد که در کتاب 'گلها همه آفتابگردانند' به خوبی نمود آن را می بینیم .
سروش راد ادامه داد: حتی در کتاب 'سنت و نوآوری در شعر معاصر' که پایان نامه اوست به کرات دیده می‌شود که او از نظریات و آراء فلاسفه پست مدرن سخن به میان می‌آورد هر چند قیصر تلاش می‌کند در حد یک ناظر بیطرف باقی بماند اما تاثیر این مطالعات در آثار هنری او به صورت زیرپوستی خودش را نشان می دهد.
وی با بیان این که شعر قیصر را می‌توان در سه دوره فکری تقسیم بندی کرد اظهار کرد: دوره اول دوره جوانی است که بیشتر کارهای او در قالب مثنوی و رباعی هستند و مولف بیش از آن که در پی شعر باشد در پی شعار است.
وی گفت: دوره بعدی میانسالی است که نماینده شاخص شعری آن مجموعه 'گل‌ها همه آفتابگردانند' می باشد و اوج کار شعری اوست و قالب شعرها اکثرا نیمایی است که تالیف اثر ارزشمند تحقیقی او یعنی 'سنت و نوآوری در شعر معاصر' در همین دوره است.
این شاعر با اشاره به دوره سوم فکری شعر قیصر امین پور اظهار کرد: در این دوره که اواخر عمر او است شاعر تمایل زیادی به سنت ادبی و شعرکلاسیک پیدا می‌کند و حاصل آن مجموعه شعر 'دستور زبان عشق' است که به جز یک یا 2 شعر، بقیه مجموعه نشانگر عقب گرد ادبی( و نه فکری) او است.
وی تاکید کرد: امین پور تا انتها به عنوان شاعری متعهد باقی ماند با این تبصره که تعهد او در انتها به شکل دیگری خودش را نشان می‌دهد که با ابتدای کار او متفاوت است و در مراحل انتهایی او به گونه ای فارغ از رنگ و مسلک اعتقادی، بیشتر به جامعه اش و دردهای مردم نزدیک می شود تا به آرمان های فکری اش.
قیصر امین‌پور در 2 اردیبهشت 1338 درشهر گتوند در استان خوزستان به دنیا آمد. وی از جمله شاعرانی بود که در شکل‌گیری و استمرار فعالیت‌های واحد شعر حوزه هنری تا سال 1366 تأثیر گذار بود.
امین پور طی این دوران مسئولیت صفحه شعرِ هفته‌نامه سروش را بر عهده داشت و اولین مجموعه شعر خود را در سال 1363 منتشر کرد. اولین مجموعه او «در کوچه آفتاب» دفتری از رباعی و دوبیتی بود و به دنبال آن «تنفس صبح» را منتشر کرد که تعدادی از غزلها و حدود بیست شعر نیمایی را در بر می‌گرفت ، این کتاب از سوی انتشارات حوزه هنری وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی به چاپ رسید.
قیصر امین‌پور در سال 1368 موفق به کسب جایزه نیما یوشیج، موسوم به مرغ آمین بلورین شد و در سال 1382 به‌عنوان عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزیده شد . وی در سال 1386 بر اثر بیماری کلیه و قلب دار فانی را وداع گفت.
'طوفان در پرانتز'(نثر ادبی،1365)، 'منظومه ظهر روز دهم' (شعر نوجوان، 1365)، 'مثل چشمه، مثل رود' (شعر نوجوان، 1368)، 'بی‌بال پریدن' (نثر ادبی، 1370)، مجموعه شعر 'آینه‌های ناگهان' (1372)، 'به قول پرستو' (شعر نوجوان، 1375)، گزینه اشعار (1378، نشرمروارید)، مجموعه شعر 'گل‌ها همه آفتابگردانند' (1380، نشرمروارید) و 'دستور زبان عشق' (1386، نشرمروارید) از جمله آثار به چاپ رسیده این شاعر هستند.