«سالیانه در حدود هزار فیلم مستند در کشور ساخته می‌شود که از این میان نهایتا 100 تا 150 عدد از آن‌ها می‌توانند در جشنواره‌ای اکران شوند و از این تعداد حدود 10 تا از آن‌ها این اقبال را پیدا می‌کند تا به صورت عمومی دیده شود، یعنی 990 مستند دیگر به آرشیو می‌روند که این آمار جدا وحشتناک است.»
تعدادی از اعضای هیات انتخاب و داوری جشنواره بین‌المللی «سینما حقیقت» پس از به پایان رسیدن این جشنواره از مستندهای این دوره و وضعیت امروز سینمای مستند ایران سخن گفتند.
فرزاد توحیدی، عضو هیات انتخاب مستندهای بلند نهمین دوره‌ی جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم‌های مستند «سینما حقیقت»، معتقد است که یکی از ابزارها و عناصری که باعث قدرتمندتر شدن سینمای ما می‌شود، سینمای مستند است.
او در ارزیابی جشنواره‌ی حقیقت، معتقد است: امسال برای جشنواره فیلم‌های خوبی ارسال شده بود که کار هیات انتخاب و بالطبع آن داوری را مشکل می‌کرد.
توحیدی با اشاره به صراحت و بی‌پروایی در ساخت مستند، ادامه داد: ما در همه‌ی مسائل با یک جبر و اختیار روبه‌رو هستیم و در هر شرایطی باید تلاش کنیم تا جایی که در حیطه‌ی اختیارمان است از کاری فروگذار نکنیم و در این حیطه به خوبی حرکت کنیم.
او همچنان تصریح کرد: به صورت کلی جراتی که فیلمسازان در ساخت مستندهای امسال داشتند و ما در 50 درصد این مجموعه آثار دیدیم، این بود که آن‌ها در آن قسمتی که دست خودشان بود از چیزی فروگذاری نکرده بودند و توانستند درمورد مستندهایی که درمورد خودشان یا خانواده‌شان است، صریح حرف بزنند. اگر ما بتوانیم در مورد خودمان به صراحت حرف بزنیم به این معنی است که نگاه صریح و بی‌پروایی داریم.
این عضو هیات انتخاب در بخش دیگری از سخنانش به تنوع موضوعی فیلم‌های امسال اشاره کرد و گفت: خوشبختانه در سال‌های اخیر مستندسازان ما به موضوعات مختلف اجتماعی، زیست محیطی، تاریخی و... ورود کرده‌اند.
توحیدی اضافه کرد: سالانه در حدود هزار فیلم مستند در ایران تولید می‌شود. از میان 800 فیلم مستند بلندی که امسال به جشنواره رسید و حدود 150 تا از آن‌ها را ما دیدیم، یک حرکت رو به جلویی در این مستندها دیده می‌شد.
او ادامه داد: حیطه‌ی سینمای مستند گسترده‌تر از سینمای داستانی است و تنوع نگاه و داستان در آن بیشتر به چشم می‌خورد و هرکسی با دیدگاه و نگاه خودش فیلمی را می‌سازد که با فیلم دیگری متفاوت است.
باید دغدغه‌ی پخش مستند داشته باشیم
صادق داوری‌فر دیگر عضو هیات انتخاب فیلم‌های مستند کوتاه نهمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های مستند «سینما حقیقت» با اشاره به مشکلات توزیع و پخش فیلم‌های مستند پس از تولید، آمار مستندهای دیده نشده را وحشتناک خواند و به ایسنا گفت: باید علاوه بر داشتن دغدغه‌ی تولید فیلم مستند، دغدغه‌ی پخش آن را هم داشته باشیم.
او اشاره به فیلم‌های مستند امسال، به ارزیابی جایگاه کنونی سینمای مستند ایران پرداخت و افزود: امروزه سینمای مستند در ایران از جهت تولید روزهای خوبی را سپری می‌کند. فیلمسازان باور کرده‌اند که سینمای ما فقط سینمای داستانی نیست و فیلم‌های مستند نیز به خوبی می‌توانند با مخاطب ارتباط برقرار کند.
این عضو هیات انتخاب در ادامه با اشاره به مشکلات سینمای مستند، اذعان کرد: آنچه که ما در آن دچار مشکل هستیم، پخش و توزیع این مستندها پس از تولیدشان است. فیلمسازانی که انگیزه‌ی کافی برای تولید و ساخت مستند را دارند، اگر بخواهند صریح و بی‌پروا هم صحبت کنند و مسائل را در مستندهایشان نشان بدهند، ممکن است عرصه‌ای برای ظهور و بروز فیلم‌شان را از دست بدهند، آن‌ها در چنین فضایی پس از ساخت چند مستند دلسرد می‌شوند.
داوری‌فر با اشاره به دلسرد شدن و بی انگیزه شدن مستندسازان، خاطرنشان کرد: در جشنواره‌ی امسال فیلمسازانی را دیدم پس از اینکه مستندشان راهی به جشنواره پیدا نکرده بود، آن را به صورت دی‌وی‌دی هایی در میان دوستان مستندساز دیگرشان پخش می‌کردند که حداقل افراد بیشتری آن‌ها را ببینند.
این عضو هیات انتخاب فیلم‌های مستند کوتاه، اضافه کرد: سالیانه در حدود هزار فیلم مستند در کشور ساخته می‌شود که از این میان نهایتا 100 تا 150 عدد از آن‌ها می‌توانند در جشنواره‌ای اکران شوند و از این تعداد حدود 10 تا از آن‌ها این اقبال را پیدا می‌کند تا به صورت عمومی دیده شود. یعنی 990 مستند دیگر به آرشیو می‌روند که این آمار جدا وحشتناک است.
او در بخش دیگری از سخنانش به راهکاری برای حل این مشکل اشاره کرد و گفت: به نظر من بهتر است خیلی بیشتر از دغدغه‌ای که امروز برای تولید مستند داریم، دغدغه‌ی توزیع این فیلم‌ها را داشته باشیم تا آن تاثیرگذاری که می‌خواهیم به واسطه‌ی سینمای مستند در جامعه رخ دهد، به وقوع بپیوندد.
داوری‌فر با بیان اینکه «در مستندهای امسال جشنواره، نگاه خاصی در بخش سوژه‌یابی مشهود بود»، اضافه کرد: بسیاری از مستندهای امسال سوژه و ایده‌ی خوبی داشتند که متاسفانه بخشی از آن‌ها به دلیل هیجان فیلمساز در بخش پیش‌تولید، نتوانسته بودند به خوبی و با آرامش پرورش پیدا کنند و همانند یک گزارش تصویری به نظر می‌آمدند.
این عضو هیات انتخابی همچنین ادامه داد: مستندسازان ما نباید کیفیت کارشان را فدای کمیت اینکه در هر سال یک مستند در جشنواره داشته باشند، بکنند.
او همچنین در پایان تصریح کرد: سینمای مستند ما مستقل از جریان سینمای اصلی داستانی است، چرا که در سینمای مستند دغدغه‌ی نشان دادن و آگاهی بخشی در مورد یک مسئله بسیار بیشتر وجود دارد، به طوری که اگر مستندساز نتواند چالش و گرفتاری‌اش را در این مدیوم مطرح کند، انگار نمی‌تواند به زندگی‌اش ادامه دهد. او برای نشان دادن ایده‌اش خودش تهیه‌کنندگی مستندش را بر عهده می‌گیرد و برای این کار حاضر است ماشین زیرپایش را هم بفروشد.
برای دیدن فیلم‌های مستند باید فرهنگ‌سازی شود
معین کریم‌الدینی از اعضای هیات انتخاب مستند بلند جشنواره «سینما حقیقت» فرهنگ‌سازی برای دیدن فیلم‌های مستندرا از مسائل مهم سینمای مستند می‌داند.
کارگردان «آتلان» در مورد سینمای مستند امروز ایران به ایسنا گفت: تعریف کردن جایگاه برای کلیت یک سینما کار سختی‌ست و در نهایت باید بتوان برای آن یک کلیات و برایندی تعیین کرد.
او ادامه داد: امسال در جشنواره 140 فیلم مستند داشتیم، اگر هر فیلمساز حدود سه سال از عمرش را برای ساخت و پژوهش فیلم مستند بلند، صرف کند، یعنی 140 نفر هستند که آمده‌اند و همچنین زمانی را برای ساخت این فیلم‌ها گذاشته‌اند که از میان‌شان فقط 27 نفر اقبال آن را داشته‌اند تا فیلم‌شان در جشنواره دیده شود. این بسیار ناراحت کننده و به این معناست که یک انرژی‌ای از قشر متخصص برای محصولی که مشخص نیست در کجا استفاده می‌شود، رفته است.
کریم‌الدینی همچنین خاطرنشان کرد: متاسفانه در کشور ما سینما به صنعت تبدیل نشده است و سینمای مستند که دیگر هیچ! سینمای مستند احتیاج به حمایت دارد و نه یک سال و دو سال، بلکه برای آن باید بیش از 10 سال زمان صرف کرد.
این مستندساز در ادامه اظهار کرد: از دیگر مشکلات سینمای مستند، این است که فرهنگ آن هنوز در کشور جا نی‌افتاده است و این باعث آن شده است که انرژی خیلی خیلی زیادی از افرادی که این فیلم‌ها را ساخته‌اند تا مسئله‌ای را نشان دهند، هدر برود.
او با اشاره به فرهنگ‌سازی فیلم‌های مستند برای کودکان در مدارس، به دلایل جا نی‌افتادن فرهنگ این نوع فیلم‌ها اشاره کرد و گفت: برای پیدا کردن راه حل این مسائل، باید به عقب، به نظام آموزش و پرورش، برگردیم که به بچه‌ها یاد داده‌اند به دنبال زرق و برق سینما و سلبرتی‌ها باشند، البته درست است که سینمای غیر مستند و داستانی در دنیا اقبال بیشتری در میان مردم دارد ولی حداقل باید برای افراد سینمای مستند را هم تعریف کنند.
کریم‌الدینی همچنین تصریح کرد: من با کلمه‌ی حمایت مشکل دارم! تا زمانی که ما چشم انتظار حمایت باشیم، اتفاقی نمی‌افتد. حمایت‌های مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی هم فقط در کوتاه مدت مفید واقع می‌شود ولی سینمای مستند احتیاج به درمان بلند مدت دارد.
سینمای مستند بدون شک چندین قدم جلوتر از سینمای داستانی‌ست
حسین معززی‌نیا، از اعضای هیات داوران بخش بین‌المللی شهید آوینی جشنواره فیلم مستند «سینما حقیقت» نیز در مورد وضعیت سینمای مستند ایران و بحث ممیری به خبرنگار ایسنا گفت: شاید مستندسازان بخش جایزه‌ی شهید آوینی که مستندهایی در موضوعات جنگ، دفاع، مقاومت و... می‌سازند با مشکلات و محدودیت‌هایی برای ساخت مستندشان روبه‌رو باشند ولی به آن مشکلات نمی‌توان سانسور گفت.
او در عین حال مطرح کرد: اما فیلمسازانی که در موضوعات اجتماعی مستند می‌سازند، مطمئنا با محدودیت‌هایی روبه‌رو هستند و در آن شکی نیست. زیرا همانطور که آسیب‌شناسان اجتماعی می‌گویند، بزرگترین آسیب‌های کشور ما در مسائل اجتماعی‌ست و پرداختن به این آسیب‌ها، ناراحت‌کننده و تلخ است.
معززی‌نیا در ادامه تصریح کرد: اتفاق خوبی که امسال شاهدش بودیم، آن بود که نه تنها، این فیلم‌ها در انتخاب‌ها کنار نرفتند بلکه موفق به دریافت جایزه هم شدند؛ مانند مستندی مانند «رویاهای دم صبح» آقای مهرداد اسکویی.
این عضو هیات داوری جشنواره سینما حقیقت، همچنین خاطرنشان کرد: البته در سال‌های اخیر این قضاوت‌ها بی‌دلیل رویکرد امنیتی هم پیدا کرده‌اند و سخت‌گیری‌ها در این زمینه بیشتر شده است.
معززی‌نیا در پایان اظهار کرد: به صورت کلی سینمای مستند ما از جهت کیفیت، تولید، سواد فیلمسازان و... وضعیت خوبی دارد و به وضوح از سینمای داستانی ما چندین قدم جلوتر است و حتی از فیلم‌های متوسطش هم می‌شود چیزهایی یاد گرفت. ای کاش این سینما سالن نمایش بیشتری داشت و می‌شد براش کاری کرد تا افراد بیشتری بتوانند از تولیداتش بهره ببرند.
