«پیر پسر»؛ محک نوع مواجهه با امر نامطلوب

تنها چند ماه فاصله است؛ میان روزهایی که رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی پر شد از تحسین فیلم «پیرپسر» که فقط یک بار در جشنواره فیلم فجر آن هم در بخش غیررقابتی اکران شد و بازی درخشان، قصه‌گویی چندلایه و موضوع اجتماعی این فیلم در سینمای کمدی‌زده با بازی‌های نه چندان پیچیده و داستان‌های سرراست ساده، خوب به چشم اهل سینما آمده بود. مطالبه برای اکران عمومی آن که پیشتر آغاز شده بود قدرت بیشتری گرفت. با امروز که برخی نقدها و حتی ناسزا گفتن به متولیان وزارت فرهنگ برای اجازه نمایش به این اثر در سینماها، در گوشه و کنار فضای مجازی یا حقیقی به گوش می‌رسد.

چند ماه گذشته است؛ چند ماهی که با احتساب یک جنگ دوازده‌روزه تحمیلی خیلی بیشتر از چند ماه گذشته است. در این مدت «پیرپسر» اکران شد. صدای اکران این فیلم را جنگ خاموش کرد. بعد از جنگ سالن های خالی را تجربه کرد. اما در همان سالن‌های خالی هم همان ۱۰-۲۰ نفری که می‌آمدند سه ساعت میخکوب فیلم می‌نشستند. فیلمی که آن همه اکرانش خواستار داشت و می‌توانست رکورد افتتاحیه سینمای ایران را از آن خود کند، چند هفته با سالن‌های خالی اکران شد.

این چند روز انگار آدم‌های تازه‌ای فیلم را دیده اند و صداهای متفاوتی برخاسته است. معترض به اکران «پیر پسر». اهل نقد هم نیستند؛ از فیلم خوششان نیامده و فحش دادن را ترجیح می‌دهند.

در جامعه‌ای که همواره نقد کردن با ایراد گرفتن و بیان معترضانه اشتباه گرفته می‌شود و کسی نقد را به مفهوم و کارکرد استاندارد آن یعنی بررسی اثر با برشمردن نقاط قوت و ضعف به کار نمی گیرد، اتفاق تازه‌ای نیفتاده است. نقد اصولی مستلزم کنشی در بررسی منصفانه یک اثر هنری است. اما بدوبیراه گفتن زحمتی ندارد؛ نه بررسی لازم دارد و نه انصاف. فحشی داده می‌شود و تمام.

مساله اینجاست که کسی هم نگفته بود داستان فیلم زیباست، دلپسند هم نبود و حتی لذتبخش. اتفاقا روایت تلخی است از امری نامطلوب. اساس آثار هنری و ادبی با صفت «اجتماعی» پرداختن به مساله و معضل است. به این ترتیب که اثر قرار است معضلات جامعه را هنرمندانه روایت کند. و معضل مسلما مطلوب نیست. کارکرد اثر هنری و ادبی اجتماعی جلب توجهات به معضلات و در نتیجه امور نامطلوب است که دامنه وسیعی از همه مشکلات تا رفتارها و سوءرفتارها را در بر می‌گیرد.

همینجاست که نقد و اصول آن اهمیت خود را برای بررسی یک اثر با توجه به ژانر آن آشکار می‌کند. مساله سلیقه افراد نیست که شاید فیلم دل‌خواهشان نباشد. معضل و مشکلی در فیلم به تصویر کشیده شده که مطلوب هیچکس نیست. اما همین امر نامطلوب اگر به بیان سینمایی درست از نورپردازی، فیلمبرداری، داستان‌گویی، تدارک صحنه و درخشان‌تر همه بازیگری در بیاید اثر را دیدنی می‌کند.

سوال اینجاست که آیا نپرداختن به امر نامطلوب راه مقابله با آن است؟ آیا انکار امر نامطلوب، آن را خود به خود از جامعه حذف می‌کند؟ آیا روایتی عریان از همه مصائب یک جامعه بیشتر به مطرح کردن آن کمک نمی‌کند؟ و اصلا سوالی مهم‌تر؛ آیا فحش دادن امر مطلوب است؟ آیا ناسزا گفتن به وزیری که یک اثر هنری را سانسور نکرده است و حق حیات و اکران عمومی یک اثر سینمایی را به رسمیت شناخته، دست کمی از خشونت به نمایش درآمده در فیلم «پیرپسر» دارد؟

* خبرنگار