آشنایی با مبانی هنرهای تجسمی لازمه تصویرگری کتاب کودک است

به گزارش ایران اکونومیست از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، نخستین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی «طاووس جلوه‌زار» با عنوان «زیبایی‌شناسی در تصویرگری کتاب» با حضور جمال اکرمی، نویسنده، مترجم و تصویرگر کتاب‌های کودک و نوجوان و مجتبی احمدی، شاعر و نویسنده در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

هویت گذشته را در تصویرگری کودک زنده نگه داریم

اکرمی در ابتدای نشست با اشاره به اینکه تصویرگری کتاب کودکان با تصویرگری در دنیای بزرگسالان تفاوت دارد، گفت: به نظر من، تصویرگری بیش از اندازه وام‌دار نقاشی و هنرهای تجسمی است. کسی که کار گرافیک انجام می‌دهد، باید مبانی نقاشی را گذرانده باشد. بسیاری از تصویرگران و دانشگاه‌ها غرق در گرافیک می‌شوند، اما در این حوزه لازم است با مبانی هنرهای تجسمی مانند فرم، رنگ، فیگور و... آشنا باشند.

این تصویرگر افزود: پیش از انقلاب، بسیاری از تصویرگران فعالیتشان تحت‌تأثیر نقاشی بود و حرکت نقاشی به‌سوی گرافیک به‌تدریج انجام شد. بیان حسی زمانی که نقاشی به سمت تصویرگری حرکت می‌کند، مشخص است. در حال حاضر، تصویرگری به گرافیک نزدیک شده است.

برخی تصویرگران، گذشته‌ هنری خود را فراموش نکرده‌اند و این موضوع در طراحی آثارشان نمایان است. در واقع، هویت گذشته در تصویرگری آن‌ها حضور دارد. در حالی که برخی آثار چنان از فضای بومی فاصله گرفته‌اند که گویی توسط یک تصویرگر غربی خلق شده‌انداو ادامه داد: با ورود کامپیوتر و هوش مصنوعی، کار برای بسیاری از ناشران ساده‌تر شده است. برخی از کتاب‌ها به‌ویژه متکی بر هنر مدرن هستند، اما در این میان، آثاری به‌اصطلاح «زرد» یا «بازاری» نیز دیده می‌شود که ناشران یا هنرمندان برای تولید آنها از تصویرگری دیجیتال بهره می‌برند. به نظر من، لازم است سلیقه ملی و هنری تقویت شود.

وی با اشاره به اینکه پیوند گرافیک و نقاشی، اگر به‌درستی و با هدایت استادان انجام شود، بسیار کاربردی خواهد بود، اضافه کرد: برخی تصویرگران، گذشته‌ هنری خود را فراموش نکرده‌اند و این موضوع در طراحی آثارشان نمایان است. در واقع، هویت گذشته در تصویرگری آن‌ها حضور دارد. در حالی که برخی آثار چنان از فضای بومی فاصله گرفته‌اند که گویی توسط یک تصویرگر غربی خلق شده‌اند.

اکرمی ادامه داد: استفاده از الگوهای کهن می‌تواند به زیبایی اثر بیفزاید؛ یک کتاب باید حامل فرهنگ و هویت خود باشد. گرافیک، تصویرگری، معماری، اپرا و بسیاری از هنرهای دیگر برگرفته از هنرهای تجسمی هستند.

او تأکید کرد: کتاب‌های بازاری برای کودکان جذاب‌اند، زیرا پر از رنگ، فرم و جلوه‌های بصری هستند، اما باید به کودکان و خانواده‌هایشان بینش داده شود تا بتوانند کتاب خوب را تشخیص دهند و این نیازمند آموزش است. در بحث زیبایی‌شناسی و تصویرگری، نمی‌توان از تاریخ هنر خود عبور کرد. انتزاع یعنی چیزی در ذهن من هست که در ذهن شما نیست؛ بنابراین، باید بین متن و تصویر تعامل وجود داشته باشد.

اکرمی در پایان سخنان خود گفت: ماهیت، فرم و نیاز کودک امروز تغییر کرده است. بعد چهارم در هنر، دید مخاطب است. تصویرگر و مخاطب درک متقابلی دارند. معمولاً گفته می‌شود تصویرگر از دیدگاه خود اثری را خلق می‌کند، اما درک کودک از تصویر اهمیت زیادی دارد و اساساً در تصویرگری کتاب کودک باید به آن توجه شود.

بین انتزاع و واقع‌گرایی؛ کودکان چه چیزی را در تصویرگری می‌فهمند؟

در بخش دیگر نشست «زیبایی‌شناسی در تصویرگری کتاب» مجتبی احمدی بیان کرد: یک گرافیست خوب باید با مفاهیم نقاشی و رنگ آشنا باشد؛ در این صورت، بهتر می‌تواند کارهای گرافیکی و تصویرگری انجام دهد. کسانی که در رشته نقاشی تحصیل کرده‌اند، معمولاً گرافیست‌های بهتری می‌شوند، زیرا با مفاهیم کمپوزیسیون (ترکیب‌بندی) آشنایی دارند.

او با بیان اینکه تصویرگری، تعاملی نزدیک با متن کتاب دارد و به غنی‌تر شدن محتوا کمک می‌کند و تصویرگری و متن مکمل یکدیگرند، اضافه کرد: اگر قرار است ساختارشکنی در تصویرگری یه کتاب کودک صورت گیرد، ابتدا باید شناخت آکادمیک و عمومی نسبت به مبانی هنرهای تجسمی داشته باشیم تا بتوانیم در مرحله بعد به انتزاع برسیم.

وی درباره تفاوت‌های ایجاد شده در تصویرگری با ورود فناوری گفت: از زمانی که کامپیوتر وارد عرصه هنر شد، تحولات زیادی اتفاق افتاد. تکنیک‌ها متنوع‌تر و سرعت عمل بیشتر شد. تصویرسازی دقیق‌تر و تا حدی شکیل‌تر شد. با ورود هوش مصنوعی، توانمندی‌های انسانی در این حوزه تا حدی کاهش یافته است. بسیاری از ناشران به‌دلیل کاهش هزینه‌ها، سراغ تصویرگران ارزان‌قیمت می‌روند که عمدتاً از ابزارهای دیجیتال و هوش مصنوعی استفاده می‌کنند. این در حالی است که وقتی اثری با دست خلق می‌شود، شخصیت و فردیت هنرمند در آن نمایان است. تمرینات دستی و شناخت آناتومی به هنرمند کمک می‌کند، اما اکنون هنرمندانی که با دست کار می‌کنند، در حال عقب‌ماندن از هم ردیف آن خود هستند.

این گرافیست همچنین تأکید کرد: یکی از مشکلات مهم، مسائل مالی است. ناشران برای کاهش هزینه‌ها به آثار ارزان و دیجیتال روی می‌آورند و مخاطبان نیز برای سرگرم‌کردن کودک خود سراغ این نوع آثار می‌روند و از خرید آثار فاخر هنری خودداری می‌کنند.

بچه‌ها دوست دارند همه چیز را به‌صورت عینی ببینند و با آن ارتباط برقرار کنند. برخی از تصویرگران آن‌قدر انتزاعی کار می‌کنند که حتی برای خودشان هم درک آن دشوار است، چه رسد به کودکان! اگر اثری رئال‌تر باشد و بچه‌ها بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند، جذاب‌تر خواهد بود. باید بر تصویرگری کتاب کودک نظارت جدی داشتوی درباره اهمیت صفحه‌آرایی نیز مطرح کرد: در صفحه‌آرایی، ترکیب حروف، فونت و تایپوگرافی، احساس کتاب را منتقل می‌کنند. رنگ حروف و پس‌زمینه بسیار اهمیت دارد و مفاهیم زیادی را به مخاطب انتقال می‌دهد. یک صفحه‌آرایی خوب، اثرگذاری زیادی دارد، به‌ویژه اگر مفهوم اثر را به‌درستی منتقل کند.

احمدی افزود: اگر فضای دیجیتال در خدمت فضای سنتی قرار گیرد، می‌تواند به خوبی عمل کند. چینش متن و تصویر می‌تواند حس‌هایی مانند ترس را منتقل کند؛ طراحی فونت‌ها نیز به شکلی انجام می‌شود که «صدا» داشته باشند.

در ادامه، این نویسنده درباره ارتباط کودک با تصویرگری کتاب تاکید کرد: بچه‌ها دوست دارند همه چیز را به‌صورت عینی ببینند و با آن ارتباط برقرار کنند. برخی از تصویرگران آن‌قدر انتزاعی کار می‌کنند که حتی برای خودشان هم درک آن دشوار است، چه رسد به کودکان! اگر اثری رئال‌تر باشد و بچه‌ها بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند، جذاب‌تر خواهد بود. باید بر تصویرگری کتاب کودک نظارت جدی داشت.

وی درباره چند و چون زیبایی‌شناسی مطرح کرد: چهارچوب زیبایی این است که اگر بخشی از کار بیش‌ازحد سنگین کار شود و تعادل رعایت نشود، به چشم و ذهن فشار می‌آورد و از زیبایی آن کاسته می‌شود. باید برخی پارامترهای علمی رعایت شود و پس از آن، بحث سلیقه مطرح است. هر کدام از این موارد، تعاریفی دارند که باید تا حد زیادی به آن‌ها پایبند بود.

احمدی در پایان گفت: پایه‌های زیبایی‌شناسی باید در مدرسه‌ها شکل بگیرد. درک هنرهای مؤثر شاید سخت باشد، اما اگر این مبانی از ابتدا آموزش داده شود، کودکان از کتاب‌های بازاری فاصله می‌گیرند و به سمت کتاب‌های هنری گرایش پیدا می‌کنند. اگر در کنار عناصر بصری و تصویری، به یک درک زیباشناختی برسیم، آنگاه انتزاع ارزشمند خواهد شد.