جایگاه علم و دانش در دفاع از هویت ملی

زهرا شیخی معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی در گفت‌وگو با ایران اکونومیست، با بیان این‌که «اهمیت توسعه دانش و پژوهش در حوزه‌های مختلف نشانگر جایگاه بسیار جدی علم در کسب قدرت و وجاهت یک کشور است»، یادآور شد: تا جایی‌که در جریان حمله رژیم صهیونیستی به خاک ایران،  ۱۶ دانشمند هسته‌ای و استاد دانشگاه ترور شدند و به شهادت رسیدند. در جریان این جنایت چهره‌های دیگری که از افراد شاخص در حوزه‌های مختلف علمی بودند هم به شهادت رسیدند و هنوز اطلاعات و گزارش‌های دقیقی در مورد آنان در دسترس نیست؛ از جمله فرماندهان ارشد و نخبگان نظامی کشور که بسیاری از آنان استراتژیست‌هایی سرآمدی در حوزه دفاعی بودند و با ازخودگذشتگی از ایران دفاع کردند.

وی ادامه داد: در بررسی اهمیت و جایگاه دانش و پژوهش در جنگ، نکته قابل‌تأمل هدف‌قراردادن و ترور افرادی است که جایگاه دانشی آنان باعث توانمندسازی و پیشرفت کشور در زمینه‌های دفاعی و تأمین سایر نیازهای جامعه از طریق دانش هسته‌ای شده است. چنانکه بررسی‌های مرکز اطلاعات علمی جهاددانشگاهی در پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی و Scopus نشان می‌دهد، مقالات علمی منتشرشده از شهدای هسته‌ای جنگ ۱۲ روزه شامل موضوعات متنوع و متعددی همچون انرژی‌های تجدیدپذیر، رادیو داروها، فیزیک کوانتم و نانو و مواردی از این‌دست است.

شیخی تاکید کرد: شهدای هسته‌ای جنگ ۱۲ روزه در مجموع ۶۰ مقاله منتشرشده در مجلات داخلی که از طریق پایگاه SID.ir قابل مطالعه و بررسی است و ۶۸۸ مقاله منتشرشده در مجلات نمایه‌شده در پایگاه اسکوپوس دارند که نشانگر گستره فعالیت‌های پژوهشی آنان در زمینه‌های علمی موردنیاز کشور است.

وی با بیان این‌که «با استخراج دسته‌بندی موضوعات پیشنهادی اسکوپوس در زمینه مقالات پژوهشگران شهید و کمک دستیار هوش مصنوعی Copilot، کاربردهای مرتب‌شده نه‌گانه در مقالات آن دانشمندان قابل‌بررسی است»، افزود: این موضوعات شامل «فناوری‌های پرتو الکترونی و شتاب‌دهنده‌ها»، «تشخیص و آشکارسازی تابش»، «پلاسما و کاربردهای انرژی»، «منابع نوری و طراحی اپتیکی»، «هوش مصنوعی و شبیه‌سازی»، «ایمنی و مدیریت سوخت هسته‌ای»، «مواد پیشرفته و خواص ساختاری»، «فناوری‌های محیط‌زیستی و بازیافت»، «خواص مغناطیسی و نانومواد» می‌شوند.

معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی با اشاره به موضوعات پژوهش‌های دانشمندان شهید در بخش فناوری‌های پرتو الکترونی و شتاب‌دهنده‌ها، اظهار کرد: استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی و مواد غذایی، اصلاح خواص پلیمرها و مواد کامپوزیتی، تصویه فاضلاب و آلاینده‌های صنعتی، تولید پرتوهای X و گاما برای تصویربرداری و بازرسی صنعتی، درمان سرطان‌های سطحی با دقت بالا، توسعه سیستم‌های دزیمتری برای ایمنی بیمار و بهینه‌سازی توزیع دوز در بافت‌های هدف از جمله این موضوعات مورد انتظار در مقالات شهدای هسته‌ای در این بخش هستند.

وی با برشمردن موضوعات پژوهش‌های دانشمندان شهید در بخش تشخیص و آشکارسازی تابش، یادآور شد: آشکارسازهای پزشکی (PET, CT)، امنیت فرودگاه‌ها و مرزها، آشکارسازی نوترون و گاما در نیروگاه‌ها و تحقیقات هسته‌ای، بهبود دقت آشکارسازی در محیط‌های پُرنویز، کاربرد در بازرسی غیرمخرب و تشخیص مواد رادیواکتیو و پردازش داده‌های طیفی برای شناسایی ایزوتوپ‌ها، موضوعات مورد انتظار در مقالات شهدای هسته‌ای در این بخش را تشکیل می‌دهند.

شیخی گفت: در بخش پلاسما و کاربردهای انرژی نیز درمان زخم‌های مزمن و عفونت‌های پوستی، ضدعفونی سطوح و ابزارهای جراحی، تحریک بازسازی سلولی و درمان سرطان، شبیه‌سازی شرایط راکتورهای همجوشی، بررسی مقاومت مواد در برابر تابش شدید و تولید نوترون برای تحقیقات هسته‌ای موضوعات مورد انتظار در مقالات شهدای هسته‌ای محسوب می‌شوند.

وی اظهار کرد: در بخش منابع نوری و طراحی اپتیکی نیز طراحی منابع نوری برای سینکروترون‌ها و لیزرهای X، بهینه‌سازی تابش برای تصویربرداری با وضوح بالا و کاربرد در میکروسکوپ‌های الکترونی و طیف‌سنجی و در بخش هوش مصنوعی و شبیه‌سازی هم پیش‌بینی خواص مواد و واکنش‌های شیمیایی، طراحی دارو و مواد جدید با یادگیری ماشین، تسریع شبیه‌سازی‌های دینامیک مولکولی، تحلیل دقیق رفتار نوترون‌ها در راکتور، طراحی سوخت و بررسی ایمنی هسته‌ای و کاربرد در شبیه‌سازی‌های آماری پیچیده عناوین موضوعات مورد انتظار در مقالات شهدای هسته‌ای را شامل می‌شوند.

معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی ادامه داد: همچنین در بخش ایمنی و مدیریت سوخت هسته‌ای، موضوعاتی همچون ارزیابی خطرات تابشی در شرایط اضطراری، طراحی سیستم‌های حفاظتی و کنترل تابش، تحلیل سناریوهای نشت رادیواکتیو، افزایش بازده سوخت و کاهش ضایعات، برنامه‌ریزی تعویض سوخت با الگوریتم‌های پیشرفته و کاهش هزینه‌های عملیاتی راکتور موضوعات مورد انتظار در مقالات شهدای هسته‌ای  هستند.

وی یادآور شد: در بخش مواد پیشرفته و خواص ساختاری نیز طراحی سازه‌های مقاوم در صنایع هوافضا و انرژی، بررسی رفتار مکانیکی در دما و فشار بالا، کاربرد در مواد نانو و کامپوزیت‌ها، پوشش‌دهی بدون جریان الکتریکی برای فلزات، افزایش عمر قطعات در صنایع نفت، گاز و دریایی و کاربرد در تجهیزات پزشکی و الکترونیکی را می‌توان از موضوعات مورد انتظار در مقالات شهدای هسته‌ای دانست.

شیخی با اشاره به موضوعات مورد انتظار مقالات دانشمندان هسته‌ای شهید در بخش فناوری‌های محیط‌زیستی و بازیافت، گفت:شناسایی دقیق نوع پلاستیک‌ها برای جداسازی، افزایش بهره‌وری در بازیافت زباله‌های جامد و کاربرد در مدیریت پسماند شهری و صنعتی از موضوعات مورد انتظار در مقالات شهدای هسته‌ای در این بخش هستند و در بخش خواص مغناطیسی و نانومواد هم توسعه حافظه‌های مغناطیسی با چگالی بالا، کاربرد در اسپینترونیک و حسگرهای مغناطیسی، بررسی رفتار کوانتومی در مواد دوبعدی، ساخت حافظه‌های MRAM با سرعت و دوام بالا، کاهش مصرف انرژی در پردازنده‌ها و کاربرد در رایانش کوانتومی و نانوالکترونیک عناوین موضوعات مورد انتظار در مقالات شهدای هسته‌ای را تشکیل می‌دهند.

وی با بیان این‌که «در یک رویکرد دیگر باید به موضوعات و مقالاتی که در خلال جنگ‌های مختلف توسط جامعه علمی بین‌المللی منتشر شده پرداخت»، یادآور شد: بررسی مقالات بین‌المللی نشان می‌دهد طی دهه‌های گذشته میلیون‌ها مقاله علمی در حوزه موضوعات مختلف علمی و با محوریت موضوع جنگ نگاشته شده است. در همین راستا، با رویکرد کتابسنجی، موضوع جنگ غزه با استفاده از داده‌های پایگاهScopus  توسط اداره تحلیل دادگان SID مورد بررسی قرار گرفته است.

معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی با اشاره به مهمترین یافته‌های این بررسی، اظهار کرد: تعداد مدارک علمی مرتبط با جنگ غزه برابر با ۱۹۴۷ است. اولین مدرک علمی مرتبط با جنگ غزه در سال ۱۹۸۶ منتشر شده است. نرخ رشد مدارک علمی مرتبط با جنگ غزه در سال ۲۰۲۴ برابر با ۵۵ درصد است. بیشتر مدارک علمی، به‌ترتیب مربوط به حوزه‌های موضوعی علوم اجتماعی، هنر و علوم انسانی و روان‌شناسی به‌ترتیب ۵۴ درصد ۲۲ درصد و ۸ درصد از کل مدارک منتشر شده با موضوع جنگ غزه هستند.

وی افزود: ۱۰ موسسه و برنامه‌ای که بیشترین حمایت مالی از پژوهش‌های انجام شده در موضوع جنگ غزه را دارند همگی وابسته به رژیم صهیونیست و کشورهای غربی هستند که تحت عناوین European Commission, Israel Science Foundation, Hebrew University of Jerusalem, European Research Council, Deutsche Forschungsgemeinschaft, Horizon ۲۰۲۰ Framework Programme, National Science Foundation, Seventh Framework Programme, Tel Aviv University, Azrieli Foundation معرفی شده‌اند که ۴ مؤسسه مستقیم به رژیم صهیونیستی مرتبط هستند و کشورهای عرب و اسلامی در این لیست هیچ جایگاهی ندارند.

شیخی با بیان این‌که «اسرائیل، آمریکا و انگستان بیشترین تعداد مدارک علمی منتشر شده با موضوع جنگ غزه را به خود اختصاص داده‌اند»، ادامه داد: مطالعه آخرین مقالات منتشر شده در رابطه با جنگ غزه نشان می‌دهد تاب‌آوری، استرس پس از حادثه، رویکردهای شناختی و همچنین تأثیرگذاری رسانه و روایت‌های ارائه شده از مهمترین موضعات موردتوجه پژوهشگران بوده است.

وی در پایان یادآور شد: در بررسی اجمالی مدارک علمی مرتبط با جنگ غزه جهت بهره‌برداری مناسب برای کشور عزیزمان، باید گفت در شرایط جنگ اهمیت دادن به پژوهش‌های علمی یکی از رموز موفقیت است و در این بین تجزیه و تحلیل در زمینه علوم اجتماعی بیشترین ظرفیت را به خود اختصاص داده است. لذا به‌نظر می‌رسد اقناع جامعه و همراه کردن آن‌ها با کمک رسانه و ایجاد روایت‌های مناسب یکی از نیازهای اساسی برای پیروزی در جنگ است. از طرفی حمایت از آسیب‌دیدگان روانی که می‌توانند در گروه‌های مختلف و متفاوت قرار گیرند، یکی دیگر از ضرورت‌های این امر است.