زمان مناسب برای تعویض اسفنج آشپزخانه خطر جدی در تولید انگل

به گزارش ایران اکونومیست؛ از اسفنج‌ها برای شستن ظروفی که در آن‌ها غذا می‌خوریم، استفاده می‌کنیم، اما اسفنج آشپزخانه محیطی مرطوب و پر از خرده‌ریز غذاها است و شرایط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کند. آیا بهتر است به جای آن از برس شستشو استفاده کنید؟

بسیاری از گونه‌های باکتری می‌دانند چگونه خود را با شرایط سخت تطبیق دهند. برخی در اعماق پوسته زمین یا درون چشمه‌های آتشفشانی جوشان زندگی می‌کنند و برخی دیگر حتی توندراهای منجمد را خانه خود می‌دانند. اما اگر از بیشتر باکتری‌ها بپرسید که واقعاً کجا دوست دارند زندگی کنند، احتمالاً اسفنج آشپزخانه در صدر فهرست آن‌ها قرار خواهد گرفت.

بله، همان ابزاری که برای تمیز کردن بشقاب‌ها و لیوان‌های‌مان از آن استفاده می‌کنیم، پر از حیات میکروبی است. اسفنج‌ها بهشت باکتری‌ها هستند. آنها گرم، مرطوب و پر از تکه‌های غذا هستند که میکروب‌ها می‌توانند از آن تغذیه کنند.

در سال ۲۰۱۷، مارکوس اگرت، میکروب‌شناس دانشگاه فورت‌وانگن آلمان داده‌های جدیدی را درباره  میکروبیوم باکتریایی اسفنج‌های آشپزخانه استفاده‌شده منتشر کرد. او ۳۶۲ گونه میکروب را در این اسفنج‌ها شناسایی کرده بود. در برخی نواحی، تراکم باکتری‌ها به ۵۴ میلیارد باکتری در هر سانتیمتر مربع می‌رسید. اگرت می‌گوید: «این مقدار بسیار زیاد و مشابه فراوانی باکتری‌هایی است که در نمونه مدفوع انسان پیدا می‌کنید.»

پژوهشگران متوجه شدند وجود حفره‌های با اندازه‌های مختلف در اسفنج‌های آشپزخانه برای رشد باکتری‌ها خیلی مهم است. این موضوع منطقی است، چون برخی از باکتری‌ها دوست دارند به تنهایی رشد کنند، درحالی‌که برخی دیگر به همراهی باکتری‌های دیگر نیاز دارند. درون اسفنج، به دلیل داشتن ساختارها و فضاهای مختلف، شرایط خوبی برای رشد هر دو نوع میکروب مهیا است.

اسفنج‌ها خانه‌های خوبی برای باکتری‌ها هستند، اما لزوما به این معنا نیست که آن‌ها برای سلامتی ما خطر دارند. باکتری‌ها همه جا هستند: روی پوست ما، در خاک و حتی در هوای اطراف‌مان. همه باکتری‌ها مضر نیستند و بسیاری از آن‌ها کارهای مفیدی انجام می‌دهند. پس سؤال مهم این است که آیا باکتری‌های داخل اسفنج‌ها واقعاً برای ما خطرناک هستند؟

اگرت در مطالعه سال ۲۰۱۷ خود، دی‌ان‌ای فراوان‌ترین گونه‌ها را توالی‌یابی کرد. هرچند شناسایی دقیق تمام گونه‌های باکتری امکان‌پذیر نبود، پنج مورد از فراوان‌ترین گونه‌ها ارتباط نزدیکی با باکتری‌هایی داشتند که در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف موجب عفونت می‌شوند.

اقدامات خاصی مثل گرم کردن در مایکروویو یا شستن با آب داغ و صابون هم در از بین بردن همه باکتری‌ها کاملا موثر نبودند، چون این روش‌ها گرچه برخی از باکتری‌ها را از بین می‌بردند، به باکتری‌های مقاوم‌تر امکان رشد می‌دادند. ایگرت می‌گوید: «روش‌های تمیز کردن ممکن است به نوعی فرآیند انتخاب منجر شوند که درنتیجه‌ی آن فقط تعداد کمی از باکتری‌ها زنده می‌مانند و جمعیت آن‌ها زیاد می‌شود. اگر این کار را چندین بار انجام دهید، ممکن است باکتری‌هایی فراوان شوند که دربرابر فرایند شستشو مقاوم هستند.»

توجه به این موضوع ضروری است که هیچ‌کدام از باکتری‌هایی که اگرت پیدا کرد، با مسمومیت غذایی یا بیماری‌های شدید مرتبط نبودند.

در سال ۲۰۱۷، جنیفر کویینلان،  استاد ایمنی مواد غذایی در دانشگاه پرایری ویو A&M در ایالات متحده و همکارانش، اسفنج‌های آشپزخانه را از ۱۰۰ خانه در فیلادلفیا جمع‌آوری کردند. تنها ۱ تا ۲ درصد از اسفنج‌ها در مقادیر اندک باکتری‌هایی را داشتند که با مسمومیت غذایی در انسان‌ها ارتباط دارند.

یافته کویینلان و همکارانش توسط مطالعه دیگری در سال ۲۰۲۲ تأیید شد. در مطالعه مذکور سولویگ لانگسرود، دانشمند موسسه تحقیقات غذایی نوفیما در نروژ، باکتری‌های موجود در اسفنج‌های شستشو و برس‌ها را مقایسه کرد. او مجموعه‌ای مشترکی از باکتری‌های بی‌ضرر و غیربیماری‌زا ازقبیل آسینتوباکتر، کرایزوباکتریوم، انتروباکتر، انتروباکتریاسه و سودوموناس را در هر دو نوع وسیله پیدا کرد.  با‌این‌حال، برس‌ها به‌طورکلی باکتری کمتری داشتند.

کویینلان می‌گوید بیشتر باکتری‌های موجود در اسفنج‌ها باعث بیماری نمی‌شوند، فقط باعث می‌شوند اسفنج بوی بدی بدهد و با گذشت زمان ناخوشایند شود. اما این احتمال وجود دارد که اگر از اسفنج برای پاک کردن بقایای گوشت خام استفاده کنید، ممکن است برخی از باکتری‌های مضر روی آن باقی بمانند و مطالعات نشان داده‌اند باکتری‌های بیماری‌زا ممکن است در اسفنج‌های آشپزخانه وجود داشته باشند.

در‌حالی‌که باکتری‌های رشدیافته در اسفنج آشپزخانه معمولاً مضر نیستند، اگر باکتری‌های خطرناکی مانند سالمونلا روی آن قرار بگیرند، ساختار اسفنج محیط ایده‌آلی برای رشد این پاتوژن فراهم می‌کند. مطالعات نیز این موضوع را ثابت کرده‌اند.

در پژوهش لانگسرود، وقتی دانشمندان باکتری سالمونلا را به اسفنج‌های آشپزخانه اضافه کردند، این باکتری‌ها به‌راحتی در آن‌ها رشد کردند. اما وقتی همان باکتری را به برس‌های ظرف‌شویی اضافه کردند، از بین رفتند. علت آن می‌تواند باشد که برس‌ها معمولاً بعد از استفاده سریع‌تر خشک می‌شوند و باکتری سالمونلا از بین می‌رود، درحالی‌که اسفنج‌ها، به‌ویژه اگر هر روز استفاده شوند، مرطوب باقی می‌مانند و محیط مناسبی برای رشد این باکتری ایجاد می‌کنند. باکتری‌های بالقوه بیماری‌زا می‌توانند از اسفنج به بشقاب‌ها، وسایل آشپزخانه یا سطوح منتقل شوند.

پس، هر چند وقت یک‌بار باید اسفنج آشپزخانه را عوض کنیم؟ کویینلان معتقد است ازنظر بهداشتی، ایده‌آل‌ترین حالت این است که آن را هر هفته عوض کنید، اما کارهایی هم وجود دارد که می‌توانید برای افزایش عمر مفید آن انجام دهید.

دو روش ساده برای تمیز کردن اسنفج‌های آشپزخانه وجود دارد: می‌توانید آن‌ را در پایان شب داخل ماشین ظرف‌شویی قرار دهید یا آن‌ را به مدت یک دقیقه در مایکروویو بگذارید تا زمانی که بخار از آن بلند شود. این کار بیشتر عوامل بیماری‌زا را از بین می‌برد.

قرار دادن اسفنج در آب جوش و مواد ضدعفونی‌کننده نیز بیشتر باکتری‌ها را از بین می‌برد، گرچه برخی از آن‌ها، به‌ویژه باکتری‌هایی که زیست‌لایه تشکیل می‌دهند، ممکن است زنده بمانند. با‌این‌حال، این روش در کاهش پاتوژن‌هایی مانند سالمونلا مؤثر است.

نکات دیگری که برای بهبود بهداشت اسفنج وجود دارد، شامل این است که اسفنج را داخل سینک نگذارید تا در فاصله بین استفاده‌ها خشک شود و همچنین باید رطوبت آن را کاملاً فشرده کرده و خرده‌های غذا را از آن خارج کنید.

 برخی افراد ممکن است ترجیح دهند برای شستن ظرف‌ها از اسفنج استفاده نکنند. اگرت می‌گوید: «من اصلاً از اسفنج‌های آشپزخانه استفاده نمی‌کنم. برای من منطقی نیست که چنین وسیله‌ای را در محیط آشپزخانه استفاده کنم. برس خیلی بهتر است، چون باکتری کمتری دارد و سریع‌تر خشک می‌شود. تمیز کردن آن هم راحت‌تر است.»