هدفمندی یارانه‌ها در سال آینده؛ از هزار همت اعتبار تا حذف سه دهک درآمدی

گروه اقتصادی ایران اکونومیست - بخش دوم لایحه بودجه ۱۴۰۴ به مجلس شورای اسلامی تقدیم شده و بررسی آن از سوی کمیسیون تلفیق بودجه مجلس آغاز شده است و انتظار می رود رسیدگی به آن در هفته نخست اسفندماه در دستور کار صحن مجلس قرار گیرد.

از میان بخش های مهم بودجه سال آینده می توان به جداول مربوط به منابع و مصارف هدفمندی یارانه ها اشاره کرد زیرا از سویی با معیشت ۸۰ درصد شهروندان در ارتباط است و از سوی دیگر می تواند بر سبب ایجاد کسری و محدودیت مالی در بودجه دولت شود.

در بخش اول بودجه سال آینده که به قانون تبدیل و ابلاغ شد، دولت مکلف شده است در سال ۱۴۰۴ یارانه نقدی خانواده‌های پردرآمد (دهکهای هشتم، نهم و دهم) را حذف نماید؛ با این پیش فرض برای هدفمندی یارانه ها در سال آینده بالغ بر هزار هزار میلیارد تومان منابع پیش بینی شده است.

منابع هدفمندی یارانه ها در سال آینده از محل درآمدهای حاصل از فروش داخلی فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی، صادرات فرآورده‌های نفتی و فروش میعانات گازی به پتروشیمی‌ها تامین می شود و در کنار آن از محل بودجه عمومی دولت نیز ۲۰۰ همت کمک زیان برای پوشش کسری احتمالی بودجه هدفمندی در نظر گرفته شده است.

طبق بخش دوم بودجه، سال آینده بودجه هدفمندی صرف پرداخت یارانه نقدی و کالابرگ، مستمری خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی، یارانه نان و دارو، و هزینه‌های مرتبط با واردات فرآورده‌های نفتی می شود.

انضباط مالی در بودجه هدفمندی

دولت با هدف انضباط مالی در نخستین لایحه بودجه خود نسبت به اادغام و یکپارچه‌سازی بودجه سازمان هدفمندی یارانه‌ها با بودجه عمومی اقدام کرده است تا منابع و مصارف این بخش مشخص باشد.

اگرچه دولت در بخش نخست لایحه بودجه ۱۴۰۴ سقف هدفمندی یارانه ها را ۹۲۳ هزار میلیارد تومان تعیین کرده بود ولی در جریان رسیدگی به لایحه در مجلس، نمایندگان ۱۲۳ همت دیگر به آن افزودند و آن را به یکهزار و ۴۶ هزار میلیارد تومان (۱۰۴۶ همت) رساندند به طوری که تنها در یک فقره، افزایش ۴۰ درصدی مستمری خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی، ۲۰ همت به سقف بودجه هدفمندی یارانه ها افزود.

افزایش درآمد به خاطر رشد مصرف بنزین و گازوئیل

مرکز پژوهش های مجلس به تازگی به بررسی تحقق منابع و مصارف هدفمندی یارانه‌ها در سال ۱۴۰۳ پرداخته و با تاکید بر اینکه عملکرد منابع این بخش مطلوب نبوده است، تاکید کرده که تنها ۵۵ درصد از منابع در نظر گرفته شده برای هدفمندی در قانون بودجه امسال محقق شده است.

برای مثال در بودجه امسال از محل فروش داخلی فرآورده‌های نفتی معادل ۱۲۱ هزار میلیارد تومان درآمد هدفمندی دیده شده بود که در ۸ ماهه امسال ۷۸ هزار میلیارد تومان معادل ۹۷ درصد رقم مصوب تحقق یافته است؛ این عملکرد بالای فروش داخلی فرآورده‌های نفتی ناشی از رشد مصرف داخلی بنزین و گازوئیل است و پیش‌بینی می‌شود این رشد در سال آینده نیز ادامه داشته باشد.

بر این مبنا سال آینده ۱۴۱ همت از محل فروش داخلی فرآورده های نفتی و مطالبات سنوات گذشته، ۳۳۰ همت از فروش داخلی گاز طبیعی، ۴۰ همت از مطالبات گاز، ۲۶۴ همت از صادرات فرآورده های نفتی و ۷۱ همت از فروش داخلی میعانات گازی به پتروشیمی ها منابع هدفمندی دیده شده است.

واریز ۶۱ درصد رقم مصوب از محل صادرات فرآورده های نفتی

آمارها نشان می دهد خالص وجوه واریزی توسط شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نفت به حساب هدفمندی یارانه‌ها از محل صادرات فرآورده‌های نفتی در ۸ ماهه نخست امسال، ۹۰ هزار میلیارد تومان بوده که تنها ۶۱ درصد رقم مصوب در قانون بودجه ۱۴۰۳ است؛ همچنین در حوزه فروش داخلی گاز طبیعی ۵۷ درصد منابع واریز شده است به طوری که در مجموع عملکرد هشت ماهه منابع هدفمندی ۲۷۹ همت و سایر منابع ۲۶۴ همت بوده است تا در نهایت از رقم مصوب ۷۵۹ همتی بودجه امسال ۵۴۳ همت آن در هشت ماهه امسال محقق شود.

درآمدهای فروش گاز به صنایع بزرگ داخلی در جیب اقشار یارانه‌بگیر

عمده درآمدهای هدفمندی یارانه ها از محل فروش داخلی گاز طبیعی، فروش این سوخت فسیلی به صنایع بزرگ در نظر گرفته شده است. تعرفه فروش گاز به صنایع بزرگ، تابعی از نرخ ارز و قیمت‌های منطقه‌ای گاز طبیعی است؛ به عبارت دیگر قیمت گاز خوراک پتروشیمی‌ها بر مبنای فرمول مشخصی از میانگین قیمت گاز داخلی و قیمت گاز در هاب‌های گازی اروپا و آمریکاست؛ قیمت سوخت گاز سایر صنایع نیز به صورت درصدی از نرخ خوراک گاز پتروشیمی‌ها تعیین می‌شود.

روش محاسبه نرخ خوراک گاز پتروشیمی‌ها و نسبت‌های درصدی سوخت گاز صنایع در سال ۱۴۰۴ تغییری نیافته و مشابه با نرخ خوراک پتروشی‌ها در سال ۱۴۰۳ برای هر صنعت است؛ اما نرخ ارز مبنای محاسبه، افزایش یافته است.

مبنای قیمت گاز برای نرخ خوراک پتروشیمی‌ها

در لایحه بودجه ۱۴۰۴ میانگین نرخ خوراک پتروشیمی‌ها ۱۵ سنت دلار فرض شده و نرخ ارز ۵۵ هزار تومان پیش‌بینی شده است. به نظر می رسد نرخ ۱۵ سنتی هر متر مکعب خوراک پتروشیمی‌ها و برآورد نرخ ارز ۵۵ هزار تومانی برای هر دلار در سال ۱۴۰۴، قابل تحقق باشد.

ضمن اینکه نرخ ارز مبنا هم نرخ ارز بازار توافقی مرکز مبادله طلا و ارز است که هم خوراک و هم محصولات شرکت‌ها با این نرخ به فروش می‌رسد.

صنایع قبض گاز را پرداخت نمی کنند/ طلب ۴۰ همتی شرکت گاز

در لایحه بودجه سال آینده علاوه بر فروش گاز طبیعی در سال ۱۴۰۴، دولت ۴۰ هزار میلیارد تومان دیگر هم از محل وصول مطالبات شرکت ملی گاز از صنایع در نظر گرفته است که تحقق کامل آن امکان‌پذیر به نظر نمی‌رسد.

بطور کلی صنایع بزرگ کشور به خصوص شرکت‌های پتروشیمی در پرداخت صورت‌حساب گازبها تأخیر فراوانی دارند و هر ساله مطالبات قابل توجهی انباشت می‌شود.

دولت چهاردهم برای نخستین بار در راستای رفع این مشکل در بند «ب» تبصره ۳ قانون بودجه که به تصویب مجلس رسید، جریمه عدم پرداخت قبض گاز معادل جریمه مالیاتی که در ماده ۱۹۰ قانون مالیات های مستقیم آمده، در نظر گرفته است در حالی که در گذشته بابت عدم پرداخت قبوض گاز مشترکین هیچ جریمه ای اخذ نمی شد و به با توجه به نرخ تورم بالا بدهکاران به شرکت ملی گاز هموار انگیزه داشتند تا آخرین زمان ممکن پرداخت صورتحساب خود را به تاخیر اندازند.

پول بلیت پرواز پولدارها در جیب یارانه‌بگیرانی که هیچ‌گاه سفر هوایی نمی‌روند

یکی دیگر از منابع هدفمندی یارانه ها در لایجه بودجه سال آینده، اصلاح نرخ سوت هواپیماست؛ تا پیش از این تنها ۵ درصد مردم که عمدتا از اقشار مرفه بودند، از سفرهای هوایی استفاده می کردند که نرخ سوخت پروازهای آنها، یارانه‌ای محاسبه می شد به عبارت دیگر اقشار مرفه از یارانه سوخت هواپیما بهره می بردند و اقشاری که هیچ گاه امکان مسافرت هوایی نداشتند، از این یارانه ها بی بهره بودند.

لذا دولت چهاردهم برای نخستین بار نرخ سوخت هواپیما را در بودجه سال آینده اصلاح کرد و درآمدهای حاصل از آن را به هدفمندی یارانه ها اختصاص داد.

بر این اساس مطابق بند «ب» تبصره ۳ بودجه ۱۴۰۴، قیمت سوخت هواپیما حداقل معادل ۳۰ درصد نرخ خرید سوخت از پالایشگاه ها خواهد بود؛ مبنای نرخ سوخت هواپیما که پالایشگاه ها دریافت می کنند بر مبنای نرخ فوب خلیج فارس است. پیش‌بینی از درآمد دولت از محل افزایش نرخ سوخت هواپیما حدود ۸ همت (۷ هزار و ۹۴۰ میلیارد تومان) است.

همچنین نرخ یارانه گازوئیل معادن بزرگ نیز به تدریج طی اجرای برنامه هفتم از ۱۰ به ۵۰ درصد کاهش می یابد که درآمدهای حاصل از آن به هدفمندی یارانه ها منتقل می شود. پیش‌بینی دولت از درآمد کاهش یارانه گازوئیل معادن بزرگ در سال آینده جهت انتقال به هدفمندی یارانه ها، ۱۵۵۲ میلیارد تومان است.

دو منبع مذکور (سوخت هواپیما و کاهش یارانه گازوئیل معادن) غیر از فروش داخلی فرآورده های نفتی (عمدتاً بنزین و گازوئیل) است.

پیش‌بینی دولت از درآمد از فروش بنزین سهمیه‌ای در سال آینده برای انتقال به هدفمندی یارانه ها، ۱۶ هزار و ۶۰۸ همت، بنزین آزاد حدود ۶۶ همت و بنزین آزاد بیش از هزار همت است که در مجموع به ۸۳ هزار و ۶۶۴ میلیارد تومان می رسد.

کدام خانوارها یارانه‌بگیرند؟

با توجه به اینکه خانوارهای دهک های یک تا ۳ ماهانه ۴۰۰ هزار تومان به ازای هر نفر و ۴ تا ۹ نیز ماهانه ۳۰۰ هزار تومان به ازای هر نفر دریافت می کنند، لذا تقریبا به ۹ دهک از کل جمعیت کشور، ماهانه به طور میانگین ۳۵۰ هزار میلیارد تومان پرداخت می‌شود که برابر است با پرداخت ماهانه ۲۶ هزار میلیارد تومان یارانه نقدی. در نتیجه رقم سالانه مورد نیاز برای تامین یارانه نقدی حدود ۳۱۵ هزار تومان خواهد بود.

برآورد صحیح منابع خرید تضمینی گندم

گزارش مرکز پژوهش های مجلس بر این نکته تاکید دارد که در لایحه بودجه سال آینده ۲۵۰ هزار میلیارد تومان جهت تامین منابع خرید تضمینی گندم لحاظ شده است؛ زیرا نیاز مصرفی گندم داخل کشور سالانه حدود ۱۲ میلیون تن گندم بوده و نرخ خرید تضمینی گندم سال زراعی ۱۴۰۴-۱۴۰۳، ۲۰ هزار و ۵۰۰ تومان برای گندم معمولی و ۲۱ هزار تومان برای گندم دوروم توسط شورای قیمت‌گذاری محصولات اساسی کشاورزی تعیین شده است.

در نتیجه رقم پیش‌بینی‌شده برای خرید تضمینی گندم در لایحه بودجه ۱۴۰۴ به اندازه کافی خواهد بود.

بودجه هدفمندی یارانه ها کسری ۲۲۰ همتی دارد

بازوی پژوهشی مجلس بر این اعتقاد است که مجموع برآوردها حاکی است سال آینده ۲۲۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه هدمندی یارانه ها داشته باشیم و عمده کسری بودجه هدفمندی از محل ناکامی وزارت نفت در دریافت مبالغ حاصل از فروش بنزین، گازوئیل و گاز طبیعی به مصرف‌کنندگان داخلی خواهد که به تنهایی ۷۱ همت است. ۱۴۹ همت هم احتمالا به خرید فرآورده‌های نفتی (واردات بنزین از دیگر کشورها) اختصاص می‌یابد که به کسری بودجه ۲۲۰ همتی هدفمندی یارانه ها منتج خواهد شد.