دوزله؛ نوای کهن ایلام

در کوهستان‌های ایلام و دشت‌های سبز این دیار، نوای دل‌انگیز دوزله همچنان طنین‌انداز است. این ساز که روزگاری همراه همیشگی مراسم عروسی و آیین‌های شادی بود، اکنون بیشتر در روستاها شنیده می‌شود. اما جذابیت و قدمت این ساز باعث شده تا همچنان ارزش فرهنگی خود را حفظ کند و به‌عنوان یک هنر ناملموس ملی در تاریخ موسیقی ایران ماندگار شود.

رائد ناصری‌فر ـ معاون میراث فرهنگی ایلام ـ در گفت‌وگو با ایران اکونومیست، به اهمیت این ساز سنتی و جایگاه آن در فرهنگ ایلام اشاره کرد و با تأکید بر نقش دوزله در مراسم‌های گذشته گفت: دوزله‌نوازی بخشی از هویت فرهنگی مردم این منطقه است. صدای آن همیشه یادآور لحظات شاد و خاطره‌انگیز بوده است.  

او ادامه داد: دوزله از دو نی یا استخوان پردال (نوعی پرنده شبیه به عقاب) ساخته می‌شود که به صورت جفتی کنار هم بسته شده‌اند. در بعضی موارد برای استحکام ساز و به دور بودن از آسیب‌های وارده، از لوله‌های مسی یا آلومینیومی نیز استفاده می‌کنند. هر یک از نی‌ها دارای قمیشی یک زبانه و مستقل از دیگری است. در طول هر نی، شش سوراخ تعبیه شده است، به طوری که سوراخ‌های آن همواره در کنار همدیگر قرار می‌گیرند. انتهای تحتانی نی‌ها، مانند تمام سازهای بادی که تاکنون دیده ایم، باز است.  دوزله به طول‌های مختلف ساخته می‌شود. قمیش‌های یک‌زبانه‌ای که در انتهای نی‌ها قرار دارند، به نوازنده این امکان را می‌دهند تا بدون قطع صدا، به نواختن ادامه دهد.

ساز دوزله که در فهرست میراث ناملموس ثبت شده است.

معاون میراث فرهنگی ایلام درباره تکنیک نواختن این ساز توضیح داد: یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد دوزله، دمیدن بدون وقفه در آن است. این ساز توسط مردان نواخته می‌شود و طرز نواختن آن به این صورت است که نوازنده قمیش‌ها را که  در داخل نی‌ها قرار داده، در داخل دهان خود گذاشته و به وسیله واگردان در آن می‌دمد که این دمیدن بدون وقفه ادامه دارد. نوازنده سه انگشت وسطی خود را روی سوراخ‌های ساز قرار می‌دهد، با شست‌ها ساز را از پشت می‌گیرد و ضمن دمیدن در ساز شروع به نواختن می‌کند.  

او افزود: این ساز با طول‌های مختلف ساخته می‌شود و کوچکترین آن حدود ۷۷ سانتیمتر طول و حدود یک سانتی‌متر قطر دارد. طول قمیش‌های آن که در گویش محلی به آن پیک می‌گویند، ۶ سانتی‌متر و به قطر ۲/۶ سانتی‌متر است. وسعت صدای آن حدود یک تا دو اکتاو است که بستگی به بزرگی و کوچکی ساز در میدان صدای متفاوت قرار می‌گیرد.

ناصری‌فر با اشاره به جایگاه این ساز در مراسم‌های سنتی گفت: در گذشته، دوزله به‌ویژه در عروسی‌ها و جشن‌های ختنه‌سوران نواخته می‌شد. امروزه این سنت تا حدی در روستاها ادامه دارد.

معاون میراث فرهنگی ایلام همچنین به اهمیت ثبت این ساز در فهرست آثار ناملموس کشور اشاره کرد و افزود: دوزله در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۷۶ با شماره ۱۲۳ در این فهرست به ثبت رسید. این اقدام گامی مهم در حفظ و احیای این هنر کهن بود. برای حفظ این میراث فرهنگی، باید نسل جوان را با آن آشنا کنیم و فرصت‌های آموزشی بیشتری فراهم شود.