علی ولیانی: آقای شیک، نشانه‌شناسی و بیانگری صامت دارد

علی ولیانی با حضور در خبرگزاری جمهوری اسلامی در گفت و گو با ایران اکونومیست اظهار داشت: بسیار تمرکز کردم و متوجه شدم با این که مدت‌هاست دیالوگ در سینما رایج شده و از صامت بودن درآمده، همچنان مردم از یک کار کمدی صامت بیشتر استقبال می‌کنند. مثل کارهای چاپلین که بارها و بارها هم می‌بینی از خنده روده بر می‌شوی. روی این مساله خیلی تحقیق کردم. به خاطر این است که اولا اصولی کار کردم و اکثر طنزها و کمیکی که ساخته می‌شد بر مبنای روزمره‌های جامعه بود، از همه مهمتر این که طنز، طنز موقعیت و طنز دیالوگ گفتن و مسخره بازی نبود که بخواهند از این طریق بیننده را بخندانند.

هنوز هم با این که کار چاپلین را دیدی بارها و بارها هم می‌بینی از خنده روده بر می‌شوی

این کارگردان افزود: فیلم‌هایی که جدیدا ساخته می‌شود را بیش از یک بار نگاه نمی‌کنی و اگر بخواهی بیشتر بخندی، برایت خنده نمی‌آورد. به خاطر همین، از سال ۱۳۹۴ روی این مساله تمرکز و شروع به تحقیق کردم روی کاری که صامت و کمدی و در عین حال مربوط به مملکت خودمان باشد و تکراری نباشد؛ چرا که تکراری کار کردن کار درستی نیست. برای همین روی شخصیت آقای شیک خیلی کار کردیم و علیرضا فتحی نویسنده کار خیلی کمکم بود. البته هنوز هم خیلی کار دارد و در ابتدای راه هستیم.

به دنبال ساخت شخصیتی کاملا ایرانی بودم

وی اضافه کرد: سعی کردیم تا جایی که می‌توانیم این شخصیت را ساخته و پرداخته و شخصیتی را بسازیم که مشابه آن هیچ وقت در هیچ کجای دنیا ساخته نشده باشد.

طبقه سوم چهارمین فیلمی است که ساختم و دومین کار آقای شیک است که قرار است ۲۸ آذر اکران خصوصی شودولیانی ادامه داد: این دومین قسمت از آقای شیک به نام طبقه سوم است. قسمت اول به نام «پرستار پیرمرد» و تجربه نخست من بود. بعد از آن دو فیلم دیگر ساختم که صامت نبود و می‌خواستم تجربه غیرصامت هم داشته باشم. طبقه سوم، چهارمین فیلمی است که ساختم و قرار است ۲۸ آذر اکران خصوصی شود. در این کار سعی کردیم تقریبا تمام ایرادهای کارهای قبلی را برطرف کنیم و کار فاخری را ارائه دهیم که باعث افتخار ایران باشد. تلاش خودمان را کردیم و نمی‌گوییم بدون عیب و ایراد است. امیدواریم مخاطب بپسندد و بتوانیم این مسیر را هر چه بهتر، زیباتر و اصولی‌تر طی کنیم.

وی گفت: خیلی برای ما مهم بود که از بازیگر چهره در کار استفاده نکنیم. خواستیم خود فیلمنامه و تکنیک کار همه اتفاقات را رقم بزنید و این خیلی سختی است، هرچند فیلم‌هایی که چهره دارد را مردم بهتر می‌پسندند. ما تمام تلاشمان را کردیم و من به نوبه خودم راضی هستم.

ولیانی خاطرنشان کرد: موضوع طبقه سوم این است که آقای شیک وارد ساختمانی می‌شود و یک آدرسی در ساختمان دارد و به دنبال خانمی است اما وارد طبقه‌ای می شود که همه آدم‌ها جزو یک قشری از جامعه هستند که ما به عنوان طبقه سوم آن را ارائه کردیم و اتفاقاتی می‌افتد... تا این که در انتهای فیلم شاهدیم این فرد نه تنها به چیزی که می‌‎خواسته نرسیده، در کل، اتفاق‌های دیگری رقم می‌خورد.

دوست داشتم این کار را کسی کارگردانی کند که کمدی صامت را بشناسد

ولیانی همچنین درباره دشواری‌های بازیگری همزمان با کارگردانی کار گفت: خیلی دوست داشتم این کار را کسی کارگردانی کند که کمدی صامت را بشناسد. خودم درگیر کار شدم و برایم چالشی خوب و در عین حال سخت بود. چون کار مال خودم است و می‌دانم چه چیزی می‌خواهم خیلی بهتر می‌توانم ایده‌هایم را پیاده کنم. این که همزمان با بازی کارگردانی هم کنی سختی کار را زیاد می‌کند. اما من راه ساده را نمی‌توانم بپذیرم. به خاطر همین، با همه سختی‌هایی که دارد اما برایم شیرین و جذاب است.

برای نوشتن فیلمنامه از قبل کارهای پژوهشی انجام داده بودم

علیرضا فتحی نویسنده آقای شیک هم درباره چگونگی شکل‌گیری ایده کار ساخت این فیلم گفت: کار صامت برای من یک مساله بود، کار علی ولیانی مساله دیگری بود. من در چند مقطع مهم، کارهای پژوهشی در خصوص فیلم صامت می‌کردم. زمانی که کار پژوهشی می‌کردم به کارهای فضای سینمای صامت و نه لزوما ژانر کمدی در سینمای صاحت برمی‌گشت.

او ادامه داد: زمانی که متوجه شدم علی ولیانی کار کمدی صامت می‌کند برایم کار راحت‌تری بود، چون نسبت به این فضا احاطه داشتم. چیزی که خیلی متفاوت است، این‌که بخشی از کار، تئوریک است اما وقتی وارد مرحله اجرا می‌شود خیلی متفاوت از کاری بود که در گذشته انجام می‌شد. اصلا بحث کیفیت کار نیست که آن کارها بد بود و این خوب است یا برعکس. این کاری که انجام دادیم، کاریست که در دوره دیگر انجام شده است. در دوره سینمای صامت وقتی نگاه می‌کنیم، در آن دوران، نگاه و بیانگری صامت مساله نبود و این نکته خیلی مهمی است.

در دوره سینمای صامت وقتی نگاه می‌کنیم، در آن دوران، نگاه و بیانگری صامت مساله نبود و این نکته خیلی مهمی است

وی افزود: در این کار نشانه‌شناسی و بیانگری ما صامت است. در آن دوران به دلیل نبود فناوری صدا ناچار بودند فیلم‌های خود را صامت بسازند. اگر به خیلی از آن فیلم‌ها رجوع کنید می‌بینید که صحبت می‌کنند و نگاه ناطق است و چون ابزاری نبوده باید میان‌متن می‌آمده است. کاری که ما انجام دادیم، آن نگاه نیست و یک نگاه تجربی به سینمای صامت است و بسیار متفاوت از کاری است که آنها می‌کردند.

فتحی افزود: وقتی وارد دیالکتیک کار می‌شویم، این کار یک پیشینه هم دارد که بیرون از سینماست. مثلا وقتی به نقاشی‌ها یا حکاکی‌های روی غارها در گذشته نگاه می‌کنیم، زمانی که انسان مساله‌اش را از طریق خط و یا نقاشی که می‌کشیده مطرح می‌کرده و بیانگری ما هم این شکلی است و با آن نگاه سینمای صامت گذشته کاملا متفاوت است.

قصه سرهم نکرده‌ام

فتحی گفت: نکته بعدی این‌که، در بحث دیالکتیک کار، کاری به شکل آیتمی و فرضا مانند کارهای مستربین داریم که این کار اصولا فضای موقعیتی سرگرم کننده و مانند کارهای تلویزیونی است. کار من فارغ از بحث فرم، محتوای مشخصی دارد و فقط این نیست که قصه‌ای سر هم کرده باشیم و اکنون داریم آن را اجرا می‌کنیم، بلکه ایده پشت آن است و با فرم و بیانگری صامت آن را مطرح می‌کنیم.

حرکت نویی است که داریم شروع می‌کنیم و سانتی مانتال هم نیستیم
وی افزود: در وجهی که برای آقای شیک کردم و کارهای بعدی، با نگاه به بک گراند کار در سینمای صامت چند کار بیشتر نداشتیم. یک کار، انتقام برادر ابراهیم مرادی در سال ۱۳۰۹ بود که اصلا به اکران نرسید. کار دیگر، آبی و رابی است که اولین فیلم تولید صامت سینمای ایران است و نسخه خوبی از آن وجود ندارد اما به هر حال تلاش‌هایی بود که توسط کارگردان کار انجام شده است. همینطور، فیلم حاجی آقا آکتور سینما اوانس اوهانیانس در سال ۱۳۱۲ است. نکته جالب این است که در آن سال، فیلم دیگری به اکران رسیده و اینها سه هیچ به ناطق باختند.

فتحی اضافه کرد: این فیلم‌ها با همه هزینه‌هایی که برای آنها شده بود، نگرفتند. در حالی که نسخه حاجی آقا آکتور سینما هم‌اینک به همت فرخ غفاری در مرکز موزه سینما وجود دارد که اگر آن را اکنون ببینید، سوژه بکری دارد و داستان آن خیلی آوانگارد است و فیلم خوبی در آن روزگار بود. اما آمدن دختر لر که پدیده هنری صرف نبود، چون صدا داشت، یک وجه صنعتی که غالب شده و خیلی راحت این دو فیلم کنار رفتند. نه مرادی فیلم ساخت و نه اوانس اوهانیانس و پرونده فیلم صامت دیگر تمام شد.

او گفت: چون اوانس اوهانیانس آنچه بلد بود برای مقوله صامت بود. ما در اینجا، کاری انجام می دهیم که در سینمای ما نمونه چندانی نداشته است ولی حرکت نویی است که داریم شروع می‌کنیم و سانتی مانتال هم نیستیم و واقعا از این موضوع لذت می‌بریم.

در اینجا، کاری انجام می دهیم که در سینمای ما نمونه چندانی نداشته ولی حرکت نویی است و سانتی مانتال هم نیستیم و واقعا از این موضوع لذت می‌بریم

از موسیقی ایرانی کلاسیک استفاده کردیم
فتحی گفت: موسیقی ایرانی کار، اثر نویی است. چون در فیلم‌های صامتی که در کارهای صامت قبلی داشتیم، فیلم که شروع می‌شود، فرهنگ شنیداری مخاطب به سمت موسیقیایی کلاسیک است و ما در اینجا از موسیقی ایرانی کلاسیک استفاده کردیم و این در نوع خود بداعت است.

او اظهار داشت: موسیقی آقای شیک کار علی ساجدی صبا است که بسیار فوق‌العاده و با زحمت فراوان کار کرده است. در این میان تدوین ما بسیار مهم است و اهمیت تدوین این فیلم مهمتر از نویسنده و بازیگرانش است. چون تدوینگری که پای این کار نشسته است برای سینمایی که امروز برایش هیچ نمونه‌ای از سینمای صامت وجود ندارد، کار سختی دارد. تدوینگر از خلاقیت خود استفاده کرده که کار لیلی نوروزی است و توانسته جهان فیلم و بیانگری ما را دربیاورد و توانسته خیلی به نویسنده و دیالکتیک کار کمک کند.