به گزارش ایران اکونومیست از روابط‌عمومی معاونت امور هنری به نقل از ایران تئاتر، مراسم اختتامیه نخستین جایزه پژوهش سال تئاتر ایران همزمان با آغاز هفته پژوهش توسط اداره‌کل هنرهای نمایشی شنبه (۲۴ آذر ۱۴۰۳) در تالار رودکی برگزار شد.
نادره رضایی (معاون امور هنری)، اتابک نادری (سرپرست اداره‌کل هنرهای نمایشی)، مهدی شفیعی، فرهاد ناظرزاده‌کرمانی، شهرام زرگر، اردشیر صالح‌پور، عطاالله کوپال، رحمت امینی، محمدرضا خاکی، مریم معترف، مسلم قاسمی، ظفر قهرمانی، پیمان شریعتی، منوچهر اکبرلو، امین اشرفی و محمد شیری از جمله هنرمندان و پژوهشگرانی بودند که در این مراسم حضور داشتند.
اجرای این برنامه را کوروش سلیمانی، بازیگر و کارگردان تئاتر برعهده داشت.
پژوهشگران باید به مدیران جهت بدهند
نادره رضایی معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در این مراسم با تبریک هفته پژوهش اظهار کرد: اختصاص یک هفته به پژوهش نشانگر اهمیت این حوزه است اما چرا هیچ روزی در این هفته ویژه فرهنگ و هنر نیست در حالی که طبیعتا نامگذاری‌ها باید برگرفته از اضطرار و شرایط روز باشد.
او با اشاره به نگرانی‌هایی که برآمده از یافته‌های پژوهشی علوم اجتماعی است، افزود: در شرایط امروز که تنگناهای اقتصادی، نخستین دغدغه جامعه است، ایجاد امید در مردم، وابسته به حوزه فرهنگ و هنر است. هنرمندان در صدر گروه‌های مرجع ایستاده‌اند. بنابراین اگر دنبال گشایشی برای برون رفت از وضعیت هستیم، هنرمندان هستند که می‌توانند اثرگذار باشند.
معاون امور هنری با تاکید بر اینکه مساله‌یابی مهم‌تر از یافتن پاسخ درست است، گفت: اگر بناست این جایزه ادامه یابد، شما پژوهشگران بگویید برای برون‌رفت از وضعیت فعلی کشور چه باید کرد.
او ادامه داد: امیدوارم شما به ما جهت بدهید چون اگر بخواهیم در هنر کاری کنیم، بستر آن پژوهش است. واقعیت امروز تئاتر تلخ است و ما مدیران می‌خواهیم چشم خود را بر آن ببندیم ولی شما پژوهشگران باید از ما مطالبه کنید.
نگاه مستقل برای پژوهش تئاتر نداشتیم
سیدجواد روشن مدیر دفتر پژوهش، آموزش و انتشارات نمایش در این رویداد گفت: ما شاید تا امروز جایزه و نگاه مستقل برای پژوهش در تئاتر نداشتیم. اتفاقاتی که در این زمینه رخ می‌داد؛ معمولا به بهانه جشنواره‌ها بود و جای خالی این مهم احساس می‌شد.
او ادامه داد: نگاه ما این بود تا نکات شدنی را مدنظر قرار دهیم و گرنه اگر ایده‌آل‌های مختلف را مدنظر داشتیم، سال‌ها زمان می‌برد تا به آنها برسیم. به نظر من گاهی گام برداشتن خیلی مهم‌تر از انتظار برای رسیدن به نتیجه است. سعی کردیم بخش‌های نسبتا محدود اما مهم را در نظر بگیریم و موضوعاتی در این بخش اهمیت داشت که نگاه کاربردی و اتصال به تئاتر ایران داشته باشد و ۱۰ محور اصلی پیشنهاد شد.
این مدیر هنری با ابراز امیدواری برای ادامه این جریان، بیان کرد: تا پژوهش‌های علمی صورت نگیرد؛ قطعا ادامه مسیر اجرایی خیلی درست نخواهد بود.
روشن درباره روند رویداد گفت: ما چون نگاه پژوهشی تالیفی داشتیم سه بخش مستقل پژوهش، ترجمه و نشر را در نظر گرفتیم. به همین دلیل تصمیم بر آن شد تا در بخش پژوهش از استاد ناظرزاده کرمانی، در بخش ترجمه از رضا سرور و در بخش نشر نیز از عماد شاطریان، مدیر انتشارات بیدگل تجلیل کنیم.
در ادامه تجلیل از عماد شاطریان، مدیر نشر بیدگل با حضور بهزاد آقاجمالی انجام شد.
آقاجمالی با ذکر خاطره‌ای از آشنایی‌اش با شاطریان در سال‌های پایانی دهه ۸۰ و با یادی از علی‌اکبر علیزاد به عنوان فردی که تاثیر زیادی در بخش تئاتر انتشارات بیدگل داشته است؛ با آرزوی ادامه‌دار بودن روند فعالیت نشر بیدگل از روحیه انتقادی این نشر گفت.
سپس رضا سرور، مترجم تئاتر با حضور محمدرضا خاکی در بخش ترجمه مورد تجلیل قرار گرفت.
ترجمه پلی است میان فرهنگ‌ها
محمدرضا خاکی در بخشی از یادداشت خود درباره تاثیر ترجمه بیان کرد: ترجمه نه تنها انتقال واژه‌ها از زبانی به زبان دیگر است. بلکه پلی است میان فرهنگ‌ها، ذهن‌ها و دل‌های نویسندگانی که در سرزمین خود به خلق روایتی یگانه از زندگی خود پرداختند. آنها چون بازیگران روی صحنه، هم وفادارند، هم خلاقیت دارند، هم روایتگر هستند و هم آفرینشگر. تئاتر آینه زندگی است و برای اینکه تصویری کامل‌تر از زندگی داشته باشیم نیازمند روایت‌های جهانی هستیم. امروزه ماشین‌ها جای انسان‌ها را گرفته‌اند اما خوشبختانه قادر به درک احساسی و معنایی متون نیستند و نمی‌توانند آنها را به درستی منتقل کنند.
خاکی در پایان با اشاره به فعالیت رضا سرور اظهار کرد: سرور یکی از دوستان و همکاران من در حوزه تئاتر است. در حوزه اندیشه یکی از مترجمان خوش‌فکر و گزیده‌کاری است که مرزهای شناختی ما را جابه‌جا کرده و دریچه‌های نو برای ما گشوده است.
سرور نیز در یادداشتی با اشاره به اینکه پژوهش تئاتر همواره مستحضر به تاریخیت است، گفت: پژوهشگر تئاتر ایران در مواجهه‌ای ناگزیر، با تاریخیت سرو کار دارد و ناگزیر از گفتمان تاریخی و سیاسی کشور است. پژوهش تئاتر کاری نیست که در گوشه کتابخانه انجام شود بلکه در دل اتفاقات اجتماعی شکل می‌گیرد.
در سومین بخش مستقل از نخستین جایزه پژوهش سال، اردشیر صالح‌پور از فرهاد ناظرزاده‌کرمانی به پاس سال‌ها فعالیت مستمر در عرصه پژوهش تئاتر تقدیر کرد.
بن‌مایه تئاتر اندیشه و فلسفه است
صالح‌پور درباره اهمیت پژوهش گفت: پژوهش، مایه و پایه تئاتر است و پژوهشگر مفسر روشنایی است. پژوهش هم فضای تئاتر را گرم می‌کند هم روشن.
او ادامه داد: به قول استادم فرهاد ناظرزاده‌کرمانی، تئاتر ایران به ۳ عامل هستی‌ساز پژوهش، آموزش و آفرینش نیازمند است.
این هنرمند با گلایه از حضور سلبریتی‌ها در سالن‌هایی چون تئاترشهر با بیان اینکه نابسامانی تئاتر ایران از چندسو مایه می‌گیرد، افزود: متاسفانه در ابتدا گیشه بر اندیشه پیشی گرفته است. دوم گسستی بین نسل قدیم و جدید ایجاد شده و سوم تئاتر تفنن‌طلب و سرگرمی‌ساز به جای تئاتر اندیشه‌محور شکل گرفته است. اما آنچه مایه امید است همین امر پژوهش است.
او در بخش‌هایی از سخنانش به نقش پژوهش در آثار بهرام بیضایی اشاره کرد و همچنین با اشاره به فعالیت‌های جمشید ملک‌پور، از تلاش‌های این پژوهشگر با وجود سختی‌های بسیار در امر پژوهش و چاپ پنجمین جلد از کتاب تاریخ ادبیات نمایشی ایران بدون هیچ‌حمایت مادی و معنوی گفت.
این پژوهشگر تئاتر همچنین از کم‌توجهی پژوهشکده فرهنگ و هنر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به پژوهش‌های تئاتری ابراز تاسف کرد.
او گفت: تئاتر ایران ابتدا به پژوهش، دوم به نقد و البته فلسفه نیاز دارد. بن‌مایه تئاتر اندیشه و فلسفه است و تئاتر ایران از این موضوع فاصله گرفته است و سوم موزه است. تئاتر موزه ندارد. موزه یک انبار اشیا نیست. موزه پژوهش است و باید فعال باشند. تئاتر به شناخت علمی و هنری نیاز دارد.
فرهاد ناظرزاده کرمانی نیز در این مراسم بیان کرد: متاسفانه من در دوره‌ای به دنیا آمدم که دیگر نمایشنامه‌نویس خوب در دنیا وجود ندارد. نمایشنامهنویسان در دنیا دچار اوتیسم شده و بیشتر حقه‌بازی کرده و فرم را عوض می‌کنند ولی آفتابه لگن هفت دست، شام و ناهار هیچی است. درحالی‌که این نمایشنامهنویسان در دورانی هستند که فاجعه‌های اجتماعی رخ می‌دهد. چون می‌گویند هنر معمولا در دورانی شکل می‌گیرد که فاجعه‌های بزرگ روی می‌دهد.
این پژوهشگر بیان کرد: نمایشنامه‌نویس خوب دیگر نیست. گرته‌هایی از استعداد دارند اما جای نمایشنامهنویسان قبلی خالی است. نمایشنامه‌نویسی کوتوله شده است اما پژوهش در تمام دنیا رشد کرده است. البته به نظر من پژوهش‌ها حقه‌های دانشگاهی هستند.
او با بیان اینکه ترجمه در ایران ریشه بسیار عمیق دارد، گفت: ما سرزمین مترجم‌پروری بودیم. من دوست داشتم به جای ترجمه، پژوهش در ایران رشد کند و خوشبختانه تاحدودی موفق هم شده‌ایم. پژوهش‌های خوبی در ایران توسط افراد بی‌ادعا نوشته می‌شود. پژوهشگرانی که شجاع هستند و تحقیقات خوبی می‌نویسند.
ناظرزاده با اشاره به مشکل کتاب‌های ترجمه شده و کسادی بازار فروش آنها گفت: نویسندگان و استادان دانشگاهی در تمامی کشورها، کتاب‌ها را برای مخاطبان کشور خودشان و براساس بالاترین مخرج ارتباط با آنها می‌نویسند و زمانی که به زبان فارسی ترجمه می‌شود چون دانشجو یا مخاطب ایرانی اطلاعات لازم درباره آنها را ندارد، به نظر شبیه زبان جادوگران می‌آید.
او افزود: من کتابی به نام «درآمدی بر نمایشنامه‌نویسی» نوشته‌ام که ۹ بار چاپ شده است. این کتاب آموزشی است و بر ذمه مدرس است که براساس فهم و درک دانشجو کتاب را درس دهد. من هیچ زبانی را به عظمت زبان فارسی نمی‌شناسم و در نوشتار این کتاب نیز از الگوی استفاده از برابری نهادهای فارسی برای واژگان خارجی بهره بردم.
این پژوهشگر بیان کرد: باید سمیناری درباره ترجمه نمایشنامه داشته باشیم چراکه این موضوع هم به هرز رفته است مترجمان ما زبان نمایشنامه را زبان‌گردانی به لهجه تهرانی می‌کنند. بلیت زبان اثر گم می‌شود و لازم است که یک سمینار درباره آسیب شناسی ترجمه در ایران نیز داشته باشیم.
در بخش پایانی این مراسم برگزیدگان به شرح زیر اعلام شدند:
نامزدهای بخش مقاله‌های علمی
میترا علوی‌طلب برای مقاله «مطالعه نقش زنان در ادبیات نمایشی دوران تکوین در ایران با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف» منتشر شده در فصلنامه زن در فرهنگ و هنر
مرتضی غفاری برای مقاله «تعزیه سیار در صحنه شهر، بررسی نشانه- معناشناختی سیالیت مکان در تعزیه ضیابر» منتشر شده در نشریه باغ نظر
عرفان ناظر برای مقاله «معنای مفهوم تجدد در ادبیات نمایشی میرزا آقا تبریزی و فتحعلی آخوندزاده بر مبنای نظریه تاریخ مفهوم راینهارت کوزلک» منتشر شده در فصلنامه تئاتر
مرتضی غفاری (به عنوان نویسنده مسئول) به همراه حمیدرضا شعیری و پویا رئیسی، تندیس جشنواره، لوح سپاس و جایزه نقدی این بخش را دریافت کردند.
نامزدهای بخش پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد
مینا پناه‌نجات برای پایان‌نامه «بررسی‌سازوکار تئاتر ترنس مدرن دهه ۹۰ هجری شمسی براساس امر قدسی از منظر میرچا الیاده، مورد مطالعاتی آثار حمیدرضا اردلان» با راهنمایی غزل اسکندرنژاد از دانشگاه هنر
احسان آجرلو برای پایان‌نامه «نقش خاطره در برساخت تاریخ در درام دوران پهلوی اول براساس آرای پل ریکور» با راهنمایی کامران سپهران از دانشگاه سوره
علیرضا اخوان‌صادقی برای پایان‌نامه «شیوه سانسور و نظارت حکومت بر تئاتر ایران از عصر قاجار تا انقلاب اسلامی» با راهنمایی فرهاد مهندس‌پور از دانشگاه تربیت مدرس
تندیس جشنواره، لوح سپاس و جایزه نقدی این بخش به احسان آجرلو اهدا شد.
نامزدهای بخش رساله‌های دکتری:
عرفان ناظر با رساله «تاریخ مفهوم تجدد در ادبیات نمایشی ایران: معناشناسی تجدد و تجدد ستیزی در ادبیات نمایشی از ۱۲۵۰ تا ۱۳۵۶ خورشیدی» با راهنمایی استادان رحمت امینی و بهروز بختیاری از دانشگاه تهران
علی روئین با رساله «اقتصاد سیاسی تئاتر در ایران؛ واکاوی مناسبات و صورت بندی مکانیسم‌های تولید، توزیع و مصرف تئاتر در ایران با تمرکز بر کلانشهر تهران در سال های ۱۳۵۷ تا ۱۳۹۷» با راهنمایی استاد محمدباقر قهرمانی از دانشگاه تهران
سارا مطوری با رساله «بررسی و تحلیل سیر دگرگونی انگاره و تصویر کودک و کودکی در نمایشنامه بزرگسال از آغاز تا ۱۳۵۰» با راهنمایی استاد مصطفی صدیقی از دانشگاه هرمزگان
در این بخش تندیس جشنواره، لوح سپاس و جایزه ویژه به عرفان ناظر تعلق گرفت.
در بخش کتاب‌های تالیفی - پژوهشی، محمدحسین ناصربخت برای تالیف کتاب «کندوکاوی در مضحکه ایرانی؛ نیمه نخست سده چهاردهم خورشیدی» منتشر شده توسط «انتشارات دانشگاه هنر» به عنوان اثر برگزیده تقدیر شد.
محمدحسین ناصربخت پس از دریافت جایزه‌اش گفت: راه‌اندازی پژوهشکده تئاتر آرزوی قلبی من است. ما نیازمند یک پژوهشگاه تئاتر هستیم که از انجام پژوهش‌های تکراری، پراکندگی و فقر فعلی در زمینه پژوهش رها شویم.
