رودخانه‌های جوی تاثیر زیادی در بارش و دوره‌های خشک ایران دارند

به گزارش گروه علمی ایران اکونومیست، پدیده رودخانه های جوی که در علم هواشناسی تحت عنوان «رودخانه‌ها در آسمان» نیز شناخته می‌شوند، هنگامی ایجاد می شوند که یک کانال نسبتاً طولانی و باریک باد و بخار آب را از مناطق استوایی منتقل می‌کند و هنگامی که به مناطق خشک می‌رسند، می‌توانند باران یا برف شدید تولید کنند.

رودخانه‌های جوی با بیشترین مقدار بخار آب و قوی‌ترین بادها می‌توانند منجر به بارندگی شدید و ایجاد رانش گل و خسارت مالی شوند.

اما مطالعه و تحقیق درباره مسائل جوی و جغرافیایی همواره از مسئولیت‌های اصلی محققان بوده و بنیاد ملی علم ایران (INSF) نیز همواره از طرح‌های تحقیقاتی در این حوزه حمایت کرده است.

به طوریکه طرح پسادکتری ندا اسفندیاری با عنوان «تأثیر رودخانه‌های جوی بر دوره‌های خشک و مرطوب ایران» با راهنمایی علیرضا شکیبا و حمایت بنیاد ملی علم ایران به پایان رسیده است.

اسفندیاری دارای دکتری تخصصی جغرافیای طبیعی - آب و هواشناسی (اقلیم‌شناسی) سینوپتیک درباره این طرح توضیح داد: مطالعات اقلیمی اخیر نشان می‌دهد که رودخانه‌های جوی در دسته طوفان‌های شدید، نظیر طوفان‌های گرمسیری، همرفت‌های شدید و طوفان‌های زمستانی قرار می‌گیرند.

وی ادامه داد: افزایش وقوع و شدت این رودخانه‌ها به‌عنوان یکی از نشانه‌های تغییر اقلیم شناخته شده است. رودخانه‌های جوی در توزیع نیمی از رخدادهای شدید باد و بارش، به‌ویژه در عرض‌های میانی، نقش دارند و همین امر اهمیت مطالعه آن‌ها را دوچندان می‌کند.

این جغرافیادان افزود: این پدیده سالانه در مناطق مختلف جهان، از جمله مناطق حاره‌ای و گاه جنب‌ حاره‌ای شکل می‌گیرد و مقادیر عظیمی از رطوبت را از عرض‌های جنوبی به عرض‌های میانی و شمالی منتقل می‌کند. رودخانه‌های جوی مسئول بیش از ۹۰ درصد انتقال افقی بخار آب از مناطق حاره‌ای یا جنب‌حاره‌ای به عرض‌های بالاتر هستند، درحالی‌که کمتر از ۱۰ درصد سطح زمین را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

وی گفت: هنگامی که این رودخانه‌های جوی غنی از رطوبت به نواحی مرتفع و کوهستانی می‌رسند و مجبور به صعود می‌شوند، شرایط برای بارش‌های شدید و سیلاب‌های فاجعه‌بار فراهم می‌شود که هم‌زمان می‌تواند منابع آبی را نیز تأمین کند.

به گفته این پژوهشگر کشور، این پدیده در نواحی ساحلی نیز می‌تواند موجب بارش‌های سیل‌آسا و افزایش قابل‌توجه در بارش سالانه شود. درک عوامل اقلیمی که در دسترس بودن منابع آبی را تنظیم می‌کنند، برای مدیریت منابع آب در آینده اهمیت بسیاری دارد.

وی همچنین، هدف اصلی این تحقیق را بررسی ارتباط فراوانی وقوع رودخانه‌های جوی با دوره‌های خشک و مرطوب ایران و تأثیر قدرت این پدیده بر شدت و استمرار دوره‌های مرطوب و پایان دوره‌های خشک اعلام کرد. همچنین شناسایی روند زمانی تغییرات این پدیده در ارتباط با دوره‌های مرطوب نیز از دیگر اهداف این پژوهش بوده است.

طبق اعلام بنیاد ملی علم ایران (INSF)، نتایج این مطالعه بیانگر آن است که رودخانه‌های جوی تأثیر قابل‌توجهی بر بارش و دوره‌های خشک و مرطوب ایران دارند. به‌طوری‌که بین ۵۰ تا ۷۰ درصد بارش در مناطق جنوب غربی و جنوبی کشور طی دوره سرد سال، به این پدیده وابسته است و این بارش‌ها به ترتیب در پایان دادن به دوره‌های خشک، دوام دوره‌های مرطوب و شروع آن‌ها تأثیرگذار بوده‌اند.

همچنین رودخانه‌های جوی با شدت بالا یعنی بیش از یکهزار کیلوگرم بر مترمربع بر ثانیه، همواره با بارش‌های شدید و سیلاب‌ های تاریخی همراه بوده‌اند. از جمله پژوهش حاضر ارتباط سیلاب تاریخی پنجم فروردین ۱۳۹۸ در ایران را با یک رودخانه جوی شدید شناسایی کرده و تحلیل دقیقی از شرایط جوی آن ارائه داده است.

اسفندیاری گفت: بررسی علل هواشناسی تغییر رژیم بارش می‌تواند به بهبود پیش‌بینی‌های اقلیمی کمک کند و نقش حیاتی رودخانه‌های جوی در آینده منابع آبی منطقه را برجسته کند. این تحقیق، قابلیت پیش‌بینی فراوانی وقوع این پدیده و در نتیجه میزان دسترسی به منابع آبی را فراهم می‌کند و می‌تواند در مدیریت و حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی کشور تأثیرگذار باشد.

وی خاطرنشان کرد: آگاهی از این پدیده‌های حدی موجب توجه بیشتر به نحوه بهره‌برداری از سدها در دوره‌های متأثر از این پدیده خواهد شد و می‌تواند به به‌روزرسانی دستورالعمل‌های مربوط به بهره‌برداری از سدها کمک کند.