به گزارش ایران اکونومیست، پس از سفرهای فشرده عباس عراقچی، وزیر امور خارجه دولت چهاردهم به کشورهای منطقه از سوریه و عراق تا مصر و بحرین و عربستان حمله‌ای با خسارتی محدود از سوی اسرائیل را شاهد بودیم. آیا تغییر روابط خارجی در دولت میانه‌رو مسعود پزشکیان بر نوع واکنش اسرائیل اثرگذار بوده است؟
حسن بهشتی‌پور، تحلیلگر مسائل منطقه به انصاف نیوز گفت: سفرهای عراقچی در اوج بحران بسیار قابل توجه بود. کشورهای انتخاب شده برای این سفرها کشورهایی بودند که بر تحولات منطقه کاملا اثرگذار هستند.
او که نخستین مدیر شبکه العالم صداوسیما بوده با اشاره به همزمانی بالا گرفتن تنش‌ها با آغاز به کار دولت پزشکیان گفت: بحران درگیری با اسرائیل بحران بسیار بزرگی بوده که در شروع به کار دولت با آن مواجه شدند و ضرورت تدبیر رییس جمهور و تیم سیاست خارجی‌اش برای جلوگیری از بروز جنگ گسترده در این باره کاملا مشخص است.
آقای بهشتی‌پور بر این باور است که ابتکارات دیپلماتیک ایران در هفته‌های اخیر بر تحولات منطقه‌ای اثرگذار بوده، اما می‌گوید: باید توجه داشت که وزیر امور خارجه و حتی رئیس جمهور نمی‌توانند رویکرد کلی را تغییر جدی دهند و آنها می‌توانند از طریق شورای عالی امنیت ملی بر تغییر احتمالی کاملا اثرگذار بوده باشند.
تیم سیاست خارجی دولت پزشکیان در چه شرایط و وضعیتی سکان این عرصه را به دست گرفته است؟ آیا می‌توان بحران فراگیر منطقه‌ای و رویارویی ایران و اسرائیل را وضعیتی دشوارتر از روزهای آغازین دولت‌های گذشته دانست؟
رحمان قهرمان‌پور، تحلیلگر مسائل بین‌الملل، با تایید این گزاره، به انصاف نیوز گفت: با توجه به شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی می‌توان گفت که شرایط دولت پزشکیان بسیار دشوارتر از وضعیتی است که روحانی در سال ۹۲ و رئیسی در سال ۱۴۰۰ به قدرت رسیدند. در نتیجه نباید انتظارات زیادی از این دولت داشت.
او در توضیح بیشتر این نگاه خود می‌گوید: معمولا میانه‌روها به دنبال تنش‌زدایی با اروپا و تا حدی آمریکا هستند با توجه به اینکه شرایط بین المللی و منطقه‌ای به نحوی است که روابط ایران و غرب در حالت تنش‌آلود است تمایل چندانی برای بهبود روابط و کار استراتژیک با ایران از سوی طرف مقابل در حال حاضر وجود ندارد. فعلا امریکا و اروپا منتظر هستند جنگ غزه، جنگ اوکراین و انتخابات آمریکا چه می‌شود.
آقای قهرمان‌پور ادامه می‌دهد: این سه مسئله باعث نوعی تعلیق در رویکرد غرب برای بهبود روابط با ایران شده است. باید کمی زمان داد و دید که در آینده چه خواهد شد. روابط خارجی فوری به نتیجه نمی‌رسد.
دوگانه میدان و دیپلماسی در دولت پزشکیان در چه وضعیتی قرار دارد؟
پس از حمله اخیر اسرائیل به تعدادی از اهداف نظامی در ایران که بنا بر اعلام ستاد کل نیروهای مسلح خسارتی اندک بر جا گذاشت بعضی با مقایسه بیانیه وزارت امور خارجه، به عنوان نماد دیپلماسی، و اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح، به عنوان نماد میدان، از همراستا بودن فرماندهان و دیپلمات‌ها در این مقطع زمانی برخلاف گذشته سخن می‌گفتند.
منصور حقیقت‌پور، از فرماندهان ارشد سابق نیروی قدس سپاه که سابقه حضور در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس را هم دارد در همین ارتباط گفت: وزیر محترم خارجه و همینطور آقای پزشکیان در هفته‌های اخیر نقش میدان و دیپلماسی را توامان ایفا کرده‌اند و میدان‌دار خوبی برای دیپلماسی بوده‌اند.
آقای حقیقت‌پور با انتقاد از عملکرد دولت سیزدهم در سیاست خارجی به انصاف نیوز گفت: خودمان را با دست خودمان ایزوله کردیم اما تحرکات اخیر دولت آن فضا را شکسته است.
او در توضیح بیشتر این تحرکات دیپلماتیک گفت: تحرک شخص آقای رییس جمهور در مسائل منطقه‌ای بسیار مثبت بوده و این تلاش برای خروج از انزوا ضروری است و لازم است استمرار پیدا کند. دیدگاه رهبری هم همین است. تحرکات وزیر خارجه نشانگر ابتکار عمل ایران بود به طور مشخص ایران طرح ابتکاری برای حل مسائل منطقه دارد که می‌تواند در نهایت منتج به برقرار صلح و امنیت در منطقه شود.
البته همه دیدگاه‌ها هم نسبت به عملکرد و چشم‌انداز سیاست خارجی در دولت چهاردهم مثبت نیست.
مهدی مطهرنیا، تحلیلگر مسائل بین‌الملل به خبرنگار انصاف نیوز گفت: اکنون در دورانی که محمد خاتمی توانست با رهیافت تنش‌زدایی در گفتمان گفتگوی تمدن‌ها زمینه نگرش مثبت به نظام تصمیم گیری در ایران پس از انقلاب را فراهم کند نیستیم. دیپلماسی عمومی که پزشکیان از زبان بدن تا تحرکات و گفت‌گوهای خویش دنبال می‌کند نمی‌تواند اثر چندانی بر نظام بین الملل و ارکان اصلی تصمیم گیر و تصمیم‌ساز در آن بگذرد.
ارزیابی آقای مطهرنیا از سیاست خارجی دولت پزشکیان به این شرح است که با روی کار آمدن او در سطح ادبیات سیاسی شاهد نوعی تلاش برای ایجاد فضای مناسب در رابطه با سیاست خارجی هستیم که تلاش دارد با ایجاد تحرکاتی تعامل‌محور زمینه‌ساز نگرش مثبت در مسیر نظام بین الملل باشد.
او این کار را بسیار سخت توصیف کرد و گفت: اگرچه تغییر ادبیات مثبت است و تلاشی برای تجلی یافتن در رفتار و کنش‌ها دیده می‌شود و هم‌چنین برخی توانمندی های مسعود پزشکیان می‌تواند در آن موثر باشد اما اثر آن بسیار کوتاه مدت خواهد شد در صورتی که نتواند تغییری در گفتمان سیاست خارجی و حوزه داخلی به جا بگذارد.
رییس جمهور، وزیر امور خارجه و قوه مجریه چه نقشی در تصمیم‌گیری‌های سیاست خارجی دارند و آیا تغییر در نگاه دولت به مسائل سیاست خارجی بر تصمیمات و فرآیندهای تصمیم‌گیری در این حوزه اثرگذار خواهد بود؟
مطهرنیا در پاسخ به این سوال گفت: رئیس جمهور در عرصه های اصلی در عرصه مسائل بین الملل تصمیم‌گیرنده نبوده و در تصمیم‌سازی هم گاه اثرمعناداری ندارد. وزن‌کشی در برابر عوامل موثر در ساختار قدرت این معنا را به جهان مخابره کرده که نفر دوم در عرصه‌های سیاست چه داخلی و چه بین المللی رییس جمهور کشور نیست.
بهشتی‌پور اما در پاسخ از اثرگذاری نگاه دولت بر تصمیمات می‌گوید: در ساختار تصمیم‌گیری ایران شورایعالی امنیت ملی نقشی تعیین‌کننده در تصمیم‌گیری‌های سیاست خارجی دارد و دولت‌ها در اینجا نقش‌آفرینی می‌کنند و می‌توانند ابتکارات و پیشنهادهای جدیدی دهند تا مسیری تازه را در سیاست خارجی خلق کنند.
او در ادامه به ضرورت وجود اختیارات لازم برای دیپلمات‌ها پرداخت و گفت: در عرصه دیپلماسی لازم است که امکانات در اختیار دیپلمات‌ها قرار بگیرد. اگر بالاترین حد توان هم در تیم سیاست خارجی وجود داشته باشد بدون داشتن امکان و اختیار کافی امکان اثرگذاری کاهش خواهد یافت.
اما آیا راه دیگری هم برای حل مسائل فعلی منطقه وجود داشته که مورد توجه تصمیم‌گیران سابق و فعلی سیاست خارجی ایران قرار نگرفته باشد؟
مهدی ذاکریان، استاد روابط بین‌الملل درباره این ‘راه دیگر’ به خبرنگار انصاف نیوز گفت: از ابتدای این بحران می‌شد به نحو دیگری عمل کرد. تاکید بر آتش‌بس از همان روزهای ابتدایی پس از عملیات ۷ اکتبر، آزادی گروگان‌ها، عدم ورود این چنینی لبنان به جنگ غزه و … گزینه‌هایی بود که می‌شد به آن توجه نشان داد.
او لازمه پذیرفتن چنین گزینه‌هایی از سوی تصمیم‌گیران را پذیرش هنجارهای بین‌المللی می‌داند.
آیا چنین مسیری که نیازمند تغییرات بنیادین در سیاست خارجی ایران است در دسترس قرار دارد؟
به باور حسن بهشتی‌پور برای تغییر جدی و گسترده در سیاست خارجی می‌باید سال‌ها بگذرد و دولت‌ها به تنهایی نمی‌توانند باعث تغییرات این چنینی شوند.
