به گزارش خبرنگار موسیقی ایران اکونومیست، سال‌های اخیر کتاب‌های متعدد و متنوعی به خصوص در حوزه آموزش موسیقی منتشر شدند، به مناسبت برگزاری سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، بعضی از کتاب‌های منتشر شده در یک سال اخیر در این حوزه را مرور می‌کنیم.
«ردیف سنتور استاد ابوالحسن صبا»
کتاب «ردیف سنتور استاد ابوالحسن صبا» (دوره اول و دوم) موسیقیدان، آهنگساز، مدرس و نوازنده سازهای ویولن، سنتور و سه‌تار، با بازنویسی، ویرایش و تعلیقات شهاب مِنا نویسنده و پژوهشگر شامل دو جلد است.
در بخشی از توضیح مِنا درباره این اثر آمده است: «مجموعه دو جلدی که فراروی خود دارید حاوی بازنویسی کامپیوتری و ویرایش «ردیف سنتور استاد ابوالحسن صبا» است که با تعلیقاتی مفصل ارایه شده است. در ویرایش نت‌ها جملات و اجزای آنها از هم تفکیک شده، اشعار هجا به هجا زیر نت‌ها آوانویسی و نحوه وصل چنگ‌ها و دولاچنگ‌ها در فیگورهای موسیقایی بازبینی شده‌اند.
همچنین رسم‌الخط نگارش نت‌ها و علایم نت‌نویسی مورد ویرایش قرار گرفته، مشکلات رسم‌الخط پیشین رفع شده و نحوه نگارش فیگورهای مشابه همسان‌سازی، و نت‌نویسی بی تصرف در محتوا ساده‌نویسی شده است.
این کتاب مجموعه‌ای از اطلاعات تاریخی درباره «ردیف سنتور استاد ابوالحسن صبا» را نیز در بر دارد، از جمله قراردادها و مراسلات مربوط به انتشار و ثبت در کتابخانه ملی، اخبار انتشار در نشریات قدیم موسیقی، تصویر جلد و مقدمه و توضیحات ابتدا و موخره چاپ‌های اولیه هر یک از دوره‌های چهارگانه و اسناد و مقالات تکمیل کننده آنها به قلم صبا، صفحاتی از نت‌های چاپ اول و دوم دوره‌ها، دست‌نویس‌های صبا از دوره اول ردیف خویش برای یکی از شاگردانش و رونوشت نسخه پیش از انتشار دوره سوم ردیف استاد و مقایسه آنها با نسخه چاپی و بازنشرهای ردیف سنتور صبا که سیر تکوینی محتوا و رسم‌الخط نگارش آن را نشان می‌دهند.»
«شور و همایون از دوره چهارم ویلن»
کتاب «شور و همایون از دوره چهارم ویلن، ردیف استاد ابوالحسن صبا» با بازنویسی شهاب مِنا منتشر شده است.
در بخشی از مقدمه بازنویس این کتاب آمده است: «مجموعه‌ای که پیش رو دارید حاوی نت دستگاه‌های همایون، شور و بخشی از دستگاه ماهور از دوره چهارم ویلن ردیف استاد ابوالحسن صبا است که پیش از این در ۲۶ شماره مجله موزیک ایران، از خردادماه سال ۱۳۳۷ تا مردادماه سال ۱۳۳۹، چاپ شده است.
چنانکه در اولین شماره آمده، در زمان حیات استاد، یک کلاس تکنیکی ویلن در اداره کل هنرهای زیبا مخصوص تحصیل معلمان کلاس‌های موسیقی تشکیل شده بود. موزیک ایران نت‌های مندرج در ۲۶ شماره خود را حاصل آن کلاس‌ها دانسته نت دستگاه‌های همایون و شور و بخشی از ماهور آن را با عنوان ردیف چهارم ویلن استاد ابوالحسن صبا به چاپ رسانده است.
دوره چهارم ویلن استاد ابوالحسن صبا، برخلاف دوره‌های اول و دوم ویلن صبا، فاقد شعر است و جملات آن در دستگاه شور و ماهور مشابه روایت نورعلی برومند از ردیف میرزاعبدالله است. در این نت‌نوشته‌ها همایون و ماهور از چپ‌کوک (همایون فاسُری و ماهور رِ) و شور از راست‌کوک (لا) نوشته شده است.»
«لطف مفخّم»
کتاب «لطف مفخّم» آثار بزرگان موسیقی ملی برای تار و ویُلُن در پنج دفتر شامل ۱۸ قطعه پیش درآمد، ۲۵ قطعه ضربی، ترانه‌های ملی، سرودهای آموزشگاه‌ها و آواز دشتی به انضمام تک‌نت‌های منتشر شده، به سعی و اهتمام لطف‌الله مفخم پایان، با بازنویسی، ویرایش و افزوده‌ها توسط شهاب مِنا منتشر شده است.
در بخشی از معرفی این کتاب آمده است: «لطف الله مفخم پایان (۱۳۶۲-۱۲۹۴) از شاگردان مُبَرِّز استاد ابوالحسن صبا بود که از سال ۱۳۱۴ به عنوان دستیار او عهده‌دار تدریس نوآموزان ویُلُن مکتب صبا و در نبود استاد خلیفه کلاس‌هایش می‌شد. مفخم پایان در نت‌نویسی و انتشار دوره‌های ردیف ویُلُن استاد ابوالحسن صبا نیز کوشش بسیار نمود به طوری که دوره‌های ردیف ویُلُن صبا به اهتمام او به انتشار رسیده‌اند. وی در انجمن موسیقی ملی نیز به همکاری با روح الله خالقی پرداخت و نُت آثاری از بزرگان موسیقی ایران را برای اولین بار در مجله چنگ به چاپ رساند. مفخم پایان طی دهه‌های بیست، سی و پنجاه، پنج جلد کتاب از آثار بزرگان موسیقی ملی را گردآوری، نت‌نویسی و منتشر کرد که از آن میان، در سال‌های اخیر فقط کتاب «هجده قطعه پیش درآمد برای ویُلُن» بازنشر شده است.
برای نکوداشت نام و آثار لطف الله مفخم پایان، پنج کتاب منتشر شده این موسیقیدان، در کتاب «لطف مفخّم» نت نویسی کامپیوتری و بازنشر شده است. در این مجموعه، اسناد مربوط به چاپ و توزیع این کتاب‌ها، نظرات بزرگان موسیقی ایران درباره آنها، شرح حال و تصاویر مفخم پایان و آهنگسازان و شاعرانی که آثارشان در این مجموعه درج شده و سرانجام تک‌نت‌های منتشر شده به سعی و اهتمام مفخم پایان نیز به متن‌های پیشین افزوده شده است.»
«اوزان موسیقی ترک»
کتاب «اوزان موسیقی ترک» اثر فخرالدین یارکین، با ترجمه مصطفی عبادی، مقابله و ویرایش شهاب مِنا منتشر شده است.
این اثر به معرفی دورهای ریتمیک (موسوم به «اصول») در موسیقی ترکی عثمانی می‌پردازد که ریشه ایرانی دارند و اول بار از طریق موسیقیدانان ایرانی به دربار عثمانی راه یافته‌اند و امروزه همچنان به عنوان سنتی زنده در موسیقی کلاسیک ترک به کار می‌روند. مولف در این اثر انواع اصول را با نگاه کاربردی و نت‌نویسی امروزی شرح داده و در پایان به شرح سازهای ضربی ترک پرداخته است.
از آنجا که این دورهای ریتمیک ریشه ایرانی دارند و در موسیقی دستگاهی تداوم نیافته‌اند، مترجم بر آن شده تا با شناخت ریشه‌های موسیقی قدیم ایران که به‌طور زنده در کشور همسایه، ترکیه، جریان دارد به موسیقیدان ایرانی کنونی آگاهی بخشد و در ایجاد تحول در موسیقی ایرانی، با احترام به سنت‌های گذشته و واقعیت‌های امروز موسیقی کلاسیک ایران، یاری رساند.
«دَلی جِیران»
کتاب «دَلی جِیران (آهوی سرگشته)» گلچین نغمه‌های آذربایجانی برای سه‌تار با نغمه‌نگاری و تنظیم سجاد سعیدی گردآوری شده است.
در بخشی از معرفی این کتاب آمده است: «هدف از نگارش کتاب حاضر آشناکردن نوازندگان و هنرجویان سه‌تار با نغمه‌های زیبای موسیقی آذری، افزایش مهارت نوازندگی هنرجویان، گسترش کارگان و نشان دادن قابلیت‌های سه‌تار است. سه‌تار جزو معدود سازهای موسیقی دستگاهی است که تنوع زیادی در اجرای سونوریته‌های مختلف دارد، به طوری که با آن می‌توان صدای دوتار، تنبور و چگور (قوپوز) را تقلید و حتی از کوک این سازها در آن استفاده کرد.
مؤلف در کتاب حاضر، در کنار استفاده از کوک متداول سه‌تار، برای نخستین بار یکی از کوک‌های پرکاربرد ساز قوپوز و تار آذری را نیز برای اجرا با سه‌تار معرفی کرده و کوشیده است قطعات مختلفی را در فرم‌های مختلف موسیقی مقامی آذری و موسیقی آشیقی نغمه‌نگاری و برای تکنیک سه‌تار تنظیم کند.
هرچند قطعات این کتاب برای سه‌تار تنظیم شده‌اند، نوازندگان تار یا حتی سازهای دیگر هم می‌توانند آنها را با تغییراتی بنا بر تکنیک ساز خود اجرا کنند.»
«گفت‌وگو با خودم»
کتاب «گفت‌وگو با خودم» خاطرات ارشد تهماسبی موسیقیدان، آهنگساز و نوازنده پیشکسوت سازهای تار و سه‌تار به قلم وی در ۷۳۶ صفحه منتشر شده است.
درباره این اثر، به قلم تهماسبی آمده است: «در این کتاب سرگذشت زندگی‌ام را که بخش‌هایی از آن کنار هنرمندان مشهوری سپری شده، نوشته‌ام. در نقل روابطم با آنها، از هر دو روی سکه گفته‌ام و خوب و بد را با هم آورده‌ام؛ برخوردی که شاید به نظر بعضی، هنجارشکنانه و کمی دور از عرف باشد.
بیشتر زندگی من به تدریس و تحقیق گذشته است و خودم را قبل از هر چیز، یک «معلم» می‌دانم؛ از همین رو یاد گرفته‌ام و سعی کرده‌ام در بیان رویدادها و نقل گفته‌ها صادق و امانت‌دار باشم؛ در این باره به خودم اطمینان دارم؛ اما در مورد درستی قضاوت‌هایم درباره اشخاص و عملکردهاشان و تحلیل رویدادها، چنین یقینی نیست و قضاوت درباره این قسمتش به عهده شما. طبیعتاً در اینجا هنگامی که بحث تحلیل و داوری در بین بوده، از دیدگاه خودم برخورد کرده‌ام؛ حالا این شما هستید که بگویید کجاها درست اندیشیده‌ام و کجاها به خطا رفته‌ام.»
«تحلیل، نت‌نگاری و نگرشی بر ساختار موسیقی دستگاهی ایران»
کتاب «تحلیل، نت‌نگاری و نگرشی بر ساختار موسیقی دستگاهی ایران (۱)» دستگاه ماهور با تالیف مسعود شعاری و طراحی جلد علی بوستان منتشر شده است.
در توضیح کتاب آمده است: «این پژوهش که رویکردی توصیفی و تحلیلی به ساختار دستگاه‌ها دارد، در ابتدا مفاهیم، قواعد کلی و ساختار دستگاه تبیین و تشریح و سپس به نت‌نگاری و تحلیل جمله به جمله گوشه‌های دستگاه ماهور از ردیف میرزاعبدالله پرداخته شده است. از آنجایی که این کتاب با هدف آموزشی نگاشته شده، همواره مسئله فهم آسان برای هنرجو که از ضروریات آموزش است، مدنظر بوده از این‌رو در تدوین مطالب از پیچیده‌گویی پرهیز شده است تا بتوان موسیقی دستگاهی را برای عموم دانشجویان و هنرجویان آسان‌تر تشریح کرد.»
«آهنگسازی در موسیقی کلاسیک ایرانی»
کتاب «آهنگسازی در موسیقی کلاسیک ایرانی؛ گفتمان‌ها و مسئله هویت» نوشته سپهر سراجی شامل ۲۲۰ صفحه است.
درباره این اثر، به قلم سراجی آمده است: «در دوران نوجوانی که بسیار پیگیر مباحث نظری، به ویژه مسئله نوگرایی و ضرورت آن، در حوزه موسیقی ایرانی بودم، موضوع چندصدایی در موسیقی ایرانی بحثی داغ و پرطرفدار بود. دغدغه و سودای موسیقی ایرانی چندصدایی شده به اَشکال مختلف در آثار و گفتار موسیقیدانان ایرانی موج می‌زد و همچنان نیز کمابیش ادامه دارد.
در همین دوران و هنگام تحصیل در رشته آهنگسازی کم کم متوجه شدم که اگر به جای طرح این سؤال که «موسیقی ایرانی را چرا و چگونه باید چندصدایی کرد؟»، بپرسیم: «بنیادها و مبانی نظری آهنگسازی در موسیقی ایرانی چیست؟»، آنگاه می‌توانیم به سؤال نخست نیز راحت‌تر پاسخ دهیم، چراکه چندصدایی خود یکی از سرفصل‌های دانش و فنی بزرگ‌تر، یعنی آهنگسازی، محسوب می‌شود. بنابراین با مرور زمان به این نتیجه رسیدم که باید پرسش‌ها به جای چندصدایی، هارمُنی و کنترپوان، به چیستی، چرایی و چگونگی «آهنگسازی موسیقی ایرانی» معطوف شود.»
«آموزش تنبور»
کتاب «آموزش تنبور» دوره مقدماتی با گردآوری و تألیف پوریا فرجی و تارا اله‌وردی شامل ۹۲ صفحه است.
درباره این کتاب آمده است: «انگیزه این گردآوری و تألیف برداشتن گامی در جهت تدریس مدون تنبور برگرفته از شیوه نوازندگی یکی از مؤثرترین استادان موسیقی تنبور، یعنی استاد نورعلی الهی است.
کمبود روش‌های تدریس و منابع مکتوب آموزشی برای این ساز سبب شد تا این کتاب با تکیه بر نظام تئوریک موسیقی مبتنی بر وزن‌خوانی و نت‌خوانی دقیق و استفاده از سیستم نت‌نگاری غربی در نشان دادن تکنیک‌های نوازندگی این ساز، تدوین گردد به طوری که برای همگان اعم از هر ملیت و قومیتی قابل فهم باشد.»
«مضراب»
کتاب «مضراب» (جلد دوم) تمرین‌ها و قطعاتی برای ساز قانون ساخته و نواخته پریچهر خواجه، در ۷۶ صفحه شامل یک لوح فشرده است.
درباره این اثر، به قلم خواجه آمده است: «مجموعه مضراب رویکردی آموزشی دارد و با هدف گسترش کارگان مکتوب و اجرایی ساز قانون و تقویت مهارت نوازندگان طراحی و تنظیم شده است. کتاب اول شامل ۳۰ تمرین با توجه به تکنیک‌های گوناگون بود و کتاب حاضر (مضراب ۲) شامل ۲۵ تمرین با تمرکز بر تکنیک‌های گسترش‌یافته و ۱۵ قطعه ضربی است.
تمرین‌ها و قطعات مجموعه مضراب با الهام از موسیقی ایرانی نوشته شده و حاصل ذهنیات و تجربیات پیوسته نگارنده در نوازندگی و آموزش، طی سالیان متمادی است. لازم به ذکر است که برای بهره‌گیری از این مجموعه، داشتن مهارت‌های پایه نوازندگی قانون ضروری است، و از این رو مضراب برای نوازندگان سطح متوسط به بالا پیشنهاد می‌شود.»
جلد نخست کتاب «مضراب» در قالب تمرین‌هایی برای ساز قانون سال ۱۴۰۰ منتشر شد.
«لمس کلاویه و بیان موسیقایی»
کتاب «لمس کلاویه و بیان موسیقایی در پیانو» نوشته کلارنس جی‌همیلتون، با ترجمه حمید براری، شامل ۶۸ صفحه است.
درباره این کتاب آمده است: «اگر نجاری بخواهد خانه ای چوبی بسازد، باید ابزارآلات کاملاً تیزی داشته باشد؛ و همینطور در به کارگیری این ابزار هر جا که لازم باشد تبحر داشته باشد؛ او باید قادر باشد که نقشه معمار را به خوبی دنبال کند و دورنمای کافی برای معماری تکمیل شده داشته باشد. به همین شکل یک پیانیست باید انگشتان و ماهیچه هایی داشته باشد که هنگام اجرا در مواقع بغرنج او را یاری دهند؛ او باید بتواند کلاویه ها را برای خلق درجات صدا به اندازه لمس کند. همچنین باید قادر باشد طرح کلی و همینطور جزییات یک قطعه را آن طور که مورد نظر آهنگساز بوده است دنبال کند.
در کتاب پیش رو پیشنهاداتی برای به کارگیری از این ابزارها برای رسیدن به هدف فوق ارایه می دهیم.»
