در سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ (ابتدای مهرماه سال ۱۴۰۱ تا آخر شهریورماه سال ۱۴۰۲) نیز میزان بارش دریافتی نسبت به سال آبی گذشته ۴درصد افزایش و نسبت به میانگین بلندمدت ۱۴درصد کاهش داشته است. بررسی وضعیت بارش در استانهای مختلف کشور نیز حاکی از آن است که میزان بارش در فصل تابستان به‌جز چهار استان (لرستان، اردبیل، بوشهر و خراسان‌شمالی) در سایر استانها نسبت به میانگین بلندمدت کاهش داشته است. همچنین میانگین دمای کشور در فصل تابستان نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱.۱درجه سانتیگراد افزایش داشته است.
بررسی و تحلیل بازوی پژوهشی مجلس از شاخصهای کلان بخش آب در سه‌ماه دوم سال ۱۴۰۲ حاکی از این است که با توجه به شاخصهای مهم آب و هواشناسی در سهماهه تابستان، در مناطق وسیعی از استانهای واقع در فلات مرکزی و جنوب کشور خشکسالی شدید و بسیار شدیدی حاکم بوده است. جنوب خراسانرضوی، بخش‌‌‌هایی از خراسان‌‌‌‌جنوبی و قسمت اعظم استانهای سیستان و بلوچستان، کرمان، فارس و یزد خشکسالی بسیار شدید و بخشی از استان سمنان، قم، اصفهان، جنوب خوزستان و بوشهر خشکسالی شدید را تجربه کرده‌‌‌اند. بررسی شاخصهای خشکسالی نشان میدهد که در این مدت تنها در بخش‌‌‌هایی از استان گیلان، اردبیل، خراسان‌شمالی و خوزستان شرایط ترسالی حاکم بوده است.
در خصوص حوضههای آبریز فرامرزی و مشترک، در سهماهه تابستان اغلب مناطق واقع در شرق و غرب کشور، بدون بارش بوده و در برخی مناطق نیز بارشی کمتر از ۵میلی‌متر داشته‌‌‌اند. تنها در شهریورماه، در بخشی از مناطق مرکزی و شما‌‌‌ل‌شرقی افغانستان بارش‌هایی رخ داده که اغلب کمتر از ۱۰میلی‌متر بوده است.
در دوره ۱۲ماه منتهی به شهریورماه سال ۱۴۰۲ در اغلب کشورهای منطقه، خشکسالی خیلی شدید تا متوسط حاکم بوده است، به نحوی که شرق ترکیه، غرب افغانستان و اغلب مناطق ایران از این خشکسالی متاثر بوده‌‌‌اند. در سهماهه فصل تابستان اغلب مناطق خاورمیانه، شرق دریای خزر و آسیای میانه در معرض خشکسالی کم تا خیلی شدید قرار داشته‌‌‌اند، به نحوی که در کشور عراق «خشکسالی متوسط تا شدید»، در اغلب مناطق نیمه غربی افغانستان «خشکسالی شدید تا خیلی شدید»، در نیمه شرقی افغانستان «خشکسالی خفیف تا نرمال»، در نیمه شرقی ایران «خشکسالی شدید تا خیلی شدید» و در نیمه غربی ایران «خشکسالی خفیف تا متوسط» حاکم بوده است. در همین زمان از کشورهای همسایه تنها ترکیه در شرایط ترسالی قرار داشته است.
پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور نشان میدهد وضعیت بارش در سهماهه پاییز در خاورمیانه، افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان و شرق و شمال‌‌‌شرق آسیا بیهنجاری مثبت و در مناطق کوچک پراکنده‌‌‌ای در مرکز آسیا بیهنجاری منفی خواهد بود. همچنین در این مدت، پیش‌بینی وضعیت بارش نشان میدهد که در سهماهه پاییز میانگین دما در قسمت اعظم آسیا بیشتر از نرمال خواهد بود. دمای بالاتر از نرمال در عربستان‌سعودی مشهودتر خواهد بود. همچنین این شرایط در غرب دریای خزر، شمال آفریقا، هند و شرق و جنوب شرق آسیا حاکم خواهد بود.
وقوع خشکسالی در کشورهای همسایه
وقوع خشکسالی در کشورهای همسایه شرقی از جمله افغانستان در کنار برخی اقدامات سازهای این کشور روی رودخانه هیرمند، موجب کاهش چشمگیر آورد این رودخانه شده و با توجه به وابستگی منابع آب استانهای شرقی به‌ویژه سیستان و بلوچستان به آب ورودی از رودخانه هیرمند، تامین آب این مناطق با چالشهای جدی مواجه شده است. علاو‌‌‌ه بر مشکلات مربوط به آب شرب، عدم‌تامین حق‌آبه‌های زیستمحیطی، باعث ایجاد کانون‌های گردوغبار در این مناطق شده و در کنار کمبود جدی آب شرب، زندگی مردم را با چالشهای بسیاری مواجه کرده است. همچنین کاهش میزان بارش و حاکم بودن شرایط خشکسالی در کشورهای همسایه غربی (عراق) نیز موجب کم شدن ورودی تالاب‌ها و وضعیت نامطلوب اروندرود شده و با ایجاد کانون‌های گردوغبار و نفوذ به داخل کشور، استانهای واقع در مناطق غربی و در برخی موارد بخش‌های گسترد‌‌‌ه‌‌‌ای از کشور درگیر این معضل می‌شوند.
وضعیت ذخیره سدها
درخصوص وضعیت سدهای کشور، بیشترین درصد اختلاف ذخیره با سال گذشته تا آخر شهریورماه مربوط به سد زایند‌‌‌ه‌رود در استان اصفهان است که با ۴۴۱میلیون مترمکعب ذخیره، ۱۵۴درصد بیشتر از سال قبل ذخیره آب دارد. با وجود اختلاف فراوان با سال گذشته، تنها ۳۶درصد از حجم مخزن این سد تا آخر شهریورماه پر بوده است.
در استان سیستان و بلوچستان، چا‌‌‌ه‌نیمه‌‌‌ها با ۴درصد میزان پرشدگی، نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۶۸درصد کاهش داشته و در شرایط بحرانی قرار دارند. ذخایر سدهای استانهای فارس، کرمانشاه، هرمزگان و خراسانرضوی نیز افت محسوسی داشته که این موضوع باعث کاهش سهم منابع آب سطحی در تامین مصارف شده است و اغلب سدها دچار تنش آبی به‌خصوص آب شرب بوده‌‌‌اند. سدهای واقع در استان گلستان و داراب واقع در استان فارس عملا خالی بوده و ذخیره آنها صفر است. همچنین وضعیت سدهای دوستی و طرق در استان خراسانرضوی با حدود ۸درصد پرشدگی بحرانی ارزیابی می‌شود.
سهم اندک تولید برقابی از کل تولید برق
در فصل تابستان مجموع میزان تولید برقابی کشور نسبت به فصل بهار، افزایش داشته و از حدود ۷۵۰۰مگاوات ساعت در بهار به حدود ۸۳۰۰مگاوات ساعت در تابستان رسیده است. به‌رغم افزایش میزان تولید برقابی، سهم برقابی از کل تولید برق کشور در فصل تابستان نسبت به فصل بهار کاهشی بوده است. سهم تولید برقابی از کل تولید برق در فصل بهار تقریبا ۸درصد بوده و این عدد در فصل تابستان به ۷.۶درصد رسیده که کاهش میزان تولید برقابی در شهریورماه به ۱۶۳۸مگاوات ساعت علت این کاهش بوده است. در واقع، در شهریورماه با کاهش میانگین دمای هوا و کاهش مصرف برق، میزان تولید برقابی نیز به‌تناسب کم شده و در نتیجه سهم تولید برقابی از کل برق تولیدی کشور در این ماه به طور محسوس کاهش داشته و به ۴درصد رسیده است.
توزیع نامتوازن اعتبارات آب
میزان تخصیص اعتبارات در هر بخش نقش مهمی در پیشبرد اهداف مدیریتی و اجرایی آن خواهد داشت. در بخش آب، مجموع اعتبارات مصوب مربوط به تملک دارایی‌‌‌های سرمایه‌‌‌های در سال ۱۴۰۲ بالغ بر ۲۹۲۵۴۰میلیارد ریال بوده که از این میزان، مبلغ ۶۷هزار میلیارد ریال طی سه ماه دوم سال‌جاری تخصیص یافته که درصد عملکرد بودجه در این مدت تقریبا معادل ۲۳درصد است.
اعتبارات تخصیص‌یافته عمدتا مربوط به برنامه‌‌‌های آبرسانی، تاسیسات فاضلاب و ساختمان سد بوده است. با احتساب ۳درصد اعتبارات تخصیص‌یافته در فصل بهار، مجموع تخصیص صورت‌گرفته به این بخش در نیمه اول سال‌جاری به ۲۶درصد می‌رسد و تامین قریب به ۷۵درصد اعتبارات مصوب، به نیمه دوم سال موکول شده است. توزیع نامتوازن اعتبارات در طول سال، موجب عدم‌امکان برنامه‌‌‌ریزی صحیح برای اجرای طرحها، وضعیت نامطلوب مشاوران و پیمانکاران، عدم‌تحقق اهداف برنامه‌‌‌های توسعه و همچنین طرحها و پروژ‌‌‌ه‌های تعریف‌شده در قانون بودجه، عدم‌پایبندی به برنامه زمان‌بندی اجرای پروژ‌‌‌ه‌ها و طرحهای عمرانی و همچنین ایجاد ابهام در بودجه‌ریزی سال آینده خواهد شد.
وقایع مهم بخش آب
وقایع مختلف رخ‌داده در بخش آب بسته به میزان اهمیت آنها، وضعیت این بخش را در موضوعات مختلف سازهای، مدیریتی، تنش‌‌‌های آبی، سرمایه‌گذاری و... نمایان‌تر کرده و اطلاع از آنها به شناخت بهتر وضعیت این بخش کمک می‌کند.
در این راستا برخی وقایع مهم بخش آب در سه‌ماه دوم سال‌جاری شامل بحرانی‌تر شدن وضعیت تامین آب شرب در مناطق جنوب کشور، به‌ویژه استان سیستان و بلوچستان (عدم‌رها‌سازی حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند از سوی افغانستان و اعتراض رسمی کشور نسبت به این موضوع)، وضعیت بسیار بحرانی دریاچه ارومیه در فصل تابستان و خشک شدن قریب به صددرصدی آن، وقوع سیل در چند استان از جمله سیستان و بلوچستان، خراسان‌شمالی، اردبیل و برخی شهرهای واقع در نوار شمالی کشور از جمله رخداد سیل شدید در شهر آستارا و ایجاد خسارت فراوان، اجرای طرحهای اضطراری آبرسانی در شهرها و روستاهای دارای تنش آب شرب، اعتراض کشورهای آسیای میانه به سیاست‌‌‌های آبی افغانستان و تشدید بحران آبی منطقه با تکمیل کانال قو‌‌‌ش‌تپه، بازدید هیات فنی ایران از ایستگاه آب‌سنجی دهراوود واقع در بالادست سد کجکی روی رودخانه هیرمند واقع در کشور افغانستان می‌شود.
تداوم بحران تامین آب شرب
بررسی آمار مربوط به بخش آب و هواشناسی حاکی از آن است که در مقایسه با میانگین بلندمدت، وضعیت کماکان مطلوب نبوده و چالشهای اساسی مدیریت منابع آب کشور به قوت خود باقی خواهد ماند و لزوم تجدیدنظر در برخی سیاستگذار‌‌‌ی‌‌‌های کلان بخش آب، مضاعف خواهد بود. بارزترین این سیاست‌ها، لایحه قانون برنامه پنج‌‌‌ساله هفتم توسعه است که در مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است و از این حیث باید توجه کافی صورت پذیرد.
از آنجا که رفع چالشهای زیستمحیطی ازجمله گردوغبار در مناطق غربی و شرقی کشور نیازمند برنامه‌‌‌ریزی عمدتا بلندمدت است، باید توجه داشت که احتمالا در ما‌‌‌ه‌های آتی، پدیده گردوغبار مشابه سال‌های قبل رخ بدهد، بنابراین آمادگی و اطلاع‌رسانی در این مورد باید در دستور کار قرار گیرد.
لازم است وزارت نیرو به‌‌‌عنوان متولی بخش آب کشور به همراه سایر دستگاه‌‌‌های اجرایی ذی‌‌‌ربط، نقشه راه مدیریت منابع آب این مناطق را تدوین و جهت جلوگیری از ایجاد بحران‌های مشابه آنچه در تابستان سال‌جاری رخ داد با اولویت، اجرایی کند. در فصل تابستان، در حوضههای آبریز فرامرزی و مشترک واقع در شرق و غرب کشور نیز کاهش بارش و افزایش دما به وقوع خشکسالی در این مناطق منجر شده است. متاسفانه نبود نقشه راهی مشخص و جامع در زمینه مدیریت منابع آب مرزی ورودی و خروجی کشور به چالشهای ذی‌‌‌ربط دامن زده و در برخی موارد ناهماهنگی‌‌‌ها و موازی‌‌‌کاری‌‌‌ها نیز موجب هدررفت سرمایه‌‌‌های ملی شده است.
