به گزارش ایران اکونومیست، یکی از نتایج عملیات والفجر ۸، تصرف کامل بخش انتهایی اروندرود در دهانه خلیج‌فارس به طول حدود ۲۰ کیلومتر و تسلط بیشتر بر قسمت‌های دیگر این رودخانه از خسروآباد تا رو به روی فاو بود.
از دیگر دستاوردهای عملیات والفجر ۸، آزادسازی حدود ۶۰۰ کیلومترمربع از زمین‌های منطقه عملیات و تصرف شهر بندری فاو و تأسیسات نفتی آن بود که محل انتقال و عبور بخشی از نفت صادراتی عراق به شمار می‌رفت.
بنابراین حفظ دستاوردهای ارزشمند عملیات به‌منظور افزایش فشار بر عراق برای پذیرش صلح و خواسته‌های به‌حق ایران، نیازمند احداث پلی مطمئن و مستحکم برای عبور و مرور به آن‌طرف اروند به جهت یک حضور درازمدت بود.
مهندسی جهاد با این تجربه وارد عملیات والفجر ۸ شد که عبور از رودخانه اروند با مشخصاتی متفاوت از سایر تجربه‌های قبلی بود. به همین دلیل، پل و عبور از اروند با دو نگاه متفاوت کوتاه‌مدت و درازمدت دنبال شد.
عبور کوتاه‌مدت از اروند در حین انجام عملیات شکل گرفت که به چند طرح پل خیبری پیشرفته، پل نفر روی فجر و پل خضر خلاصه شد.
در شرایطی که این پل‌ها نیاز تدارکات سنگین را به‌سختی تأمین می‌کرد، راهی برای برقراری ارتباط نمانده بود و برای حل این مشکل، ایده‌های مختلفی از طرف سپاه، ارتش و جهاد مطرح شد و جهادگران را متقاعد نمود برای عبور از اروند پس از تثبیت عملیات در فاو، پلی با پایه‌ای مقاوم در برابر بمباران هوایی دشمن طراحی کنند.
مرکز تحقیقات مهندسی جهاد با استفاده از تجربه پل لوله‌ای رودخانه دویرج در عملیات محرم، طرح مشابه ای برای اروند آماده کرد.
استفاده از لوله‌های تولیدی کارخانه فولاد مبارکه به قطر ۵۶ اینچ با آلیاژ مناسب، ایده آن‌ها را تقویت کرد که می‌توانستند با کنار هم قرار دادن تعدادی از این لوله‌ها در عمق رودخانه، زیرسازی پل را انجام دهند.
برای محاسبه تعداد لوله موردنیاز، سطح مقطع اروندرود را با مقیاس یک‌هزارم برای عرض فرضی ۱۲۰۰ متر و عمق ۲۰ متر طراحی کردند. در این نقشه با دایره‌هایی به قطر ۵/۲ سانتی‌متر، سطح مقطع فرضی را پر کردند و تعداد کل لوله‌های موردنیاز مشخص شد.
مراحل تحقیق و طرح‌های پیشنهادی طراحی و نحوه احداث پل
طرح‌هایی که برای برقراری ارتباط بر روی اروند مطرح شد، پل‌های ثابت و شناور بود. برای احداث پل‌های ثابت که به دو نوع ستونی روی آب و تونلی زیرآب تقسیم می‌شد، اقداماتی صورت گرفت.
ساخت پل ثابت ستونی روی آب را وزارت راه و ترابری به عهده گرفت و گروهی را نیز جهت آماده ساختن ساحل برای نصب پل به منطقه فرستادند. این گروه در آغاز کار شیمیایی شدند و بعد از دو هفته، کار دوباره آغاز شد و ابتدا کارشان شمع کوبی بود. شمع‌ها حدود ۲۴ متر در زمین فرومی‌رفت. در این دو هفته فقط ۹ شمع کوبیده شده بود. به‌طورکلی احداث این پل به زمان و توان بیشتری نیاز داشت و دیگر دنبال نشد.
نوع دیگر پل‌های ثابت، یعنی پل تونلی، به دو روش احداث می‌شد: یک نوع در کف رودخانه در زیرآب و نوع دیگر در زیر رودخانه که باید به‌وسیله دستگاه‌های تونل کن مخصوص مترو احداث می‌شد.
برای احداث تونل کف رودخانه مقرر شد بنیاد مستضعفان با وزارت سپاه هماهنگی لازم را به عمل آورد، زیرا یکی از شرکت‌های این بنیاد در زمینه احداث تونل‌های کف رودخانه تجربه داشت. در زمینه تونل کف رودخانه نیز هیچ‌گونه اقدام و برنامه‌ریزی و بررسی خاصی صورت نگرفت و این طرح چند بار در حد صحبت، مطرح و کم‌کم به فراموشی سپرده شد. البته با امکانات موجود بعید به نظر می‌رسید که احداث تونل در زیر یا کف رودخانه میسر شود و شاید پیگیری نشدن این طرح به همین لحاظ بود.
این روند مطالعات روی پل، پس از تثبیت مواضع فتح‌شده در عملیات والفجر ۸ و خنثی شدن پاتک‌های مکرر دشمن تشدید شد، زیرا از مهم‌ترین مسائل عملیات والفجر ۸، تدارک و پشتیبانی از هزاران رزمنده در آن‌سوی اروند بود که به حالت پدافندی قرارگرفته بودند و به احداث یک پل ثابت بر روی رودخانه نیاز داشتند.
استفاده از پل لوله‌ای چند مشکل اساسی داشت و باید حل می‌شد. مهندس پور شریفی، یک تیم متشکل از واحد طراحی مهندسی و تعدادی از کارشناسان دانشگاه‌های صنعتی تشکیل داد.
آن‌ها ابتدا طرح را با طراحی در عمق ۱۵ متری اروند آغاز کردند و در مرحله اول به این نتیجه رسیدند که باید در کف رودخانه از لوله‌های ۵۶ اینچ باضخامت بیشتر استفاده کنند و به‌مرور که به سطح آب نزدیک می‌شوند، ضخامت لوله‌ها کمتر شود؛ بنابراین تأمین بیش از ۴۲۰۰ لوله با مشخصات فولاد آلیاژی ۶۰st تنها در کارخانجات خاصی قابل‌اجرا بود.
نکته دوم، احتمال خمیده شدن لوله‌ها در اثر روی‌هم قرار گرفتن آن‌ها از کف رودخانه بود و این موضوع می‌توانست یک خطر جدی به‌حساب آید.
مهندس پور شریفی گروهی به سرپرستی مهندس مهدی شفیعی فرد تشکیل داد تا با محاسبات دقیق این مشکل را حل کنند. این گروه به این نتیجه رسید که هر لوله به‌جای اتکا به دونقطه، این تکیه‌گاه‌ها به چهار نقطه تبدیل شود تا فاصله لوله‌ها با یکدیگر کاملاً یکنواخت شود.
با قرار گرفتن لوله‌ها به یک اندازه در کنار هم فشارهای وارده تقسیم می‌شد و از خمیدگی احتمالی لوله‌ها جلوگیری به عمل می‌آمد. سیستم چینش لوله‌ها بر روی‌هم به‌گونه‌ای بود که هر لوله با شش لوله ارتباط داشت؛ دوتا اتکا از بالا، دوتا اتکا از پایین و دو تا اتکا در دو طرف.
سومین مشکل، نحوه اتصال و پیوستگی لوله‌ها به هم بود تا از جابه‌جایی آن‌ها جلوگیری شود. آن‌ها با استفاده از شابلن‌های ویژه، گوشواره‌هایی را طراحی کردند که در صورت ساخت دقیق و جوش‌کاری به لبه لوله‌ها، طبق محاسبات تمام لوله‌ها را کاملاً مهار کرده و حتی در برابر فشار آب اروند مقاومت می‌کردند. این گوشواره‌ها به فاصله ۵/۱ متر طراحی شدند تا هیچ فشاری موجب خم شدن آن‌ها نشود. به‌این‌ترتیب، بخشی از نگرانی‌های فرماندهان از این طرح برطرف شد.
این بار مهندس شریفی این تیم تحقیقاتی را در ستاد قرارگاه کربلا مستقر کرد تا با مراجعه پی‌درپی به منطقه و انجام چند آزمایش روی رودخانه کارون، محاسبات این طرح را نهایی کنند.
در اواسط فروردین ۱۳۶۵ با جمع‌بندی از تحقیقات نهایی، مهندس پور شریفی طرح را با محاسبات دقیق و کامل، تحویل ورشابی، فرمانده مهندسی رزمی جهاد داد تا در جلسه نهایی قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص) مطرح شود.
ستاد مرکزی مهندسی جنگ جهاد موضوع احداث پل بر روی اروند را از چند مسیر در تهران با جدیت دنبال می‌کرد.
سرانجام با تصویب اجرای پل بر روی اروند، مسئولیت آن نیز (بر اساس تجربه قبلی) بر عهده جهاد خراسان گذاشته شد. به‌این‌ترتیب، فرایند ساخت این پل در ۱۷ فروردین ۱۳۶۵ با مسئولیت آقای سید هاشم بنی‌هاشمی، عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی خراسان، آغاز شد.
ازآنجاکه آن روزها هم‌زمان با بعثت رسول اکرم (ص) بود، نام آن پل بعثت انتخاب شد.
سرانجام مکانی نزدیک به شهر فاو، در بین دو نهر قابل قایقرانی حاج محمد و عرفی، انتخاب شد. عرض اروند در این قسمت ۹۰۰ متر و حداکثر عمق آن ۱۲ متر بود و از منطقه عملیاتی کارخانه نمک نسبتاً دور بوده و پروازهای دشمن در این قسمت کمتر از سایر خطوط بود.
مزایای پل بعثت
پل بعثت از مزایایی برخوردار بود که ازجمله آنان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱-اجرای سریع ۲- دشمن تا رسیدن حجم لوله به سطح آب، متوجه ساخت پل نمی‌شد و در صورت عکس‌برداری هوایی در مواقع جزر، آن را به شکل اسکله‌ای می‌دید و تصور نمی‌کرد یک پل در حال احداث است.۳- پس از ساخت در صورت بمباران احتمالی با بازسازی لایه بالایی، پل ترمیم می‌شد و به‌سرعت مورد بهره‌برداری مجدد قرار می‌گرفت.
آب اندازی لوله‌ها
برای انتقال لوله‌ها به داخل نهر نیاز به اسکله داشتند و این اسکله به‌گونه‌ای طراحی شد که پس از قرار دادن لوله روی آن، آب‌بندی و سپس آب اندازی انجام شود. برای انجام این کار از جرثقیل زنجیری ۴۰ تنی استفاده می‌شد.
اسکله به دو صورت شیب‌دار و افقی ساخته می‌شود؛ اسکله افقی برای آب اندازی تک لوله کارایی مناسب‌تری داشت و اسکله شیب‌دار برای آب اندازی لوله‌های زوجی. تعداد لوله‌هایی که به هم وصل می‌شدند، در طرح‌های خاص قابل‌استفاده بود. برای ساخت اسکله از لوله‌های ۵۶ اینچ استفاده شد و قسمت‌های رمپ حرکت جرثقیل در وسط و طرفین، سکوهای بارگیری لوله بود.
حمل لوله‌ها/ فریاد تکبیر پس از نصب هر لوله
گروه حمل باید به‌گونه‌ای خود را با جریان آب تنظیم می‌کرد که لوله‌ها از محل نصب منحرف یا دور نشوند، زیرا در این صورت، هدایت آن‌ها به سمت پل، بسیار دشوار بود.
آن‌ها باید به‌سرعت گوشواره‌های هر لوله را با گوشواره‌های لوله قبلی میزان و پین‌های آن را نصب می‌کردند. جهادگران پس از نصب هر لوله به نشانه موفقیت با صدای بلند تکبیر می‌گفتند.
عملیات نصب از شرایط و حالات مختلفی برخوردار بود. زمان و شدت‌جریان جزر و مد، تلاطم آب و عمق رودخانه از عوامل مهم و اثرگذار بود. گروه نصب که تعداد آن‌ها به ۲۶ نفر می‌رسید، پس از تحویل گرفتن لوله از گروه حمل، به‌سرعت لوله را به سمت خود می‌کشید و پس از میزان کردن گوشواره‌ها، پین گذاری می‌نمودند. این کار دشوار بود و جز بامهارت، دقت، سرعت عمل، شهامت و فرماندهی درست امکان‌پذیر نبود. نحوه نصب کاملاً متأثر از محیط بود و در شرایط جزر به یک‌شکل و در شرایط مد به شکلی دیگر انجام می‌شد.
عملیات غرق لوله‌ها
عملیات غرق یعنی باز کردن دهانه لوله به‌منظور ورود آب به داخل آن. هر لوله گنجایش حدود ۲۰۰۰۰ لیتر آب دارد که پس از باز کردن دهانه لوله، به‌سرعت هوا خارج‌شده و پر از آب می‌شد. این عمل در زمانی کمتر از ۱۰ ثانیه و با دقت انجام می‌گرفت.
پس از شدت بمباران اطراف پل به‌وسیله هواپیماهای دشمن، نصب لوله‌ها در شب صورت می‌گرفت و در طول روز، حمل‌ونقل لوله‌ها و آماده‌سازی آن‌ها در نهر انجام می‌گرفت.
به‌این‌ترتیب، در مرحله پایانی لوله‌ها بیرون از آب نصب شد. در این مرحله نیروها باید تقویت می‌شدند و از دو سمت کار می‌کردند. دشمن در این مرحله پل را می‌دید و آن را دقیق بمباران می‌کرد.
پل به ارتفاعی رسید که امکان غرق کردن لوله‌ها وجود نداشت و با استقرار جرثقیل روی پل، لوله‌ها را جابجا می‌کردند. بامداد ۱۵ مهر ۱۳۶۵، در هوای لطیف سحرگاه و جریان خروشان اروند، آخرین لوله‌های پل بعثت نصب شد. جهادگران در دو سمت، مشتاق پایان لوله‌گذاری بودند و با نصب هر لوله از هر طرف، فریاد شادی و الله‌اکبر به گوش می‌رسید. این حماسه جهادگران قابل وصف نبود. یکی از جهادگران سوره فاطر را با صدای بلند قرائت می‌کرد.
در ۲۲ مهر، عملیات آسفالت پل به‌طور کامل انجام شد، اگرچه روز قبل، پل مورد هدف بمباران شدید عراق قرار گرفت و سه لوله از بالا و دو لوله از پایین آسیب‌دیده بودند. آسفالت آخرین مرحله کار بود.
احداث پل پس از شش ماه به پایان رسید و بارها از آن برای انتقال نیرو و تجهیزات استفاده شد. تعداد لوله‌های ۵۶ اینچ استفاده‌شده در این طرح ۴۰۲۲ عدد ثبت‌شده است.
منبع:
محمود زاده، نصرت‌الله، خاکریزهای خط مقدم (جلد دوم)، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ دوم ۱۴۰۱، صفحات ۳۷۶، ۳۷۷، ۳۷۸، ۳۷۹، ۳۸۱، ۳۸۲، ۳۸۳، ۳۸۵، ۳۸۶، ۳۹۰، ۳۹۱، ۳۹۲، ۳۹۶، ۳۷۳، ۳۷۴
