نفت در برابر غذا؛ تعیین تکلیف آمریکا برای پول ایران

به گزارش ایران اکونومیست، روزنامه «عصر ایران» نوشت: وزیر نفت ایران به تازگی خبر داد امریکا با آزادسای پول صادرات گاز ایران به عراق موافقت کرده اما ایران فقط می تواند با این پول، دارو و کالای اساسی بخرد. این پول به ارز عراق (دینار)‌ و در حساب ایران در یکی از بانک های عراقی است.

جواد اوجی وزیر نفت گفته است: «همه پول‌های فروش گاز ایران در بانک TBI (بانک تجارت عراق) دریافت می‌شود. البته شروطی دارند که این پول‌های دریافتی برای خرید دارو و کالاهای اساسی اختصاص داده شود که به طرف عراقی گفتیم این محدودیت برداشته شود و امیدواریم با رایزنی‌ها این اتفاق بیفتد.»

براساس این خبر مشخص می‌شود وزارت خزانه‌داری امریکا موافقت کرده ایران بتواند از بخشی از پول خود در عراق استفاده کند اما تنها می‌تواند برای خریدن دارو و کالاهای اساسی غذایی هزینه کند. یعنی این پول امکان انتقال به تهران یا خرج کردن برای سایر موارد را ندارد.

پول ایران به ارز عراقی (دینار) در بانک تجارت عراق سپرده‌گذاری شده اما به دلیل تحریم‌ها امکان تبدیل این پول به دلار یا انتقال پول وجود ندارد.

ایران به عراق گاز و برق صادر می‌کند. دولت عراق هم پول آن را به ارز عراقی (دینار) و حساب ایران در بانک عراقی واریز می‌کند اما به دلیل تحریم امریکا، ایران نمی‌تواند این پول را به دلار دریافت یا ارز دیگری تبدیل کند. همچنین نمی‌تواند آن را به بانک دیگری منتقل کند.

تنها با صدور مجوز وزارت خزانه‌داری امریکا امکان تبدیل این پول به دلار یا ارز دیگر و انتقال به بانک‌های دیگر ممکن می‌شود. وزارت خزانه‌داری امریکا هم فقط برای خرید دارو و غذا مجوز صادر می‌کند.
مبلغ این پول ایران در عراق رقمی بین ۱۰ تا ۱۸ میلیارد دلار است. چون پول ایران در بانک عراقی و به دینار است ایران هیچ استفاده‌ای از آن نمی‌تواند بکند چون تنها می‌تواند در بازار عراق خرید کند.

این شیوه‌ای از تحریم‌های امریکاست که در سراسر جهان، پول‌های زیادی از ایران متوقف مانده است و تهران قادر به استفاده و دسترسی به این پول‌ها نیست.

براساس این تحریم،‌ امریکا اجازه استفاده از دلار برای ایران را نمی‌دهد در نتیجه پول ایران به ارزهای محلی در کشورهای مختلف باقی مانده ولی امکان تبدیل به دلار یا انتقال به دیگر بانک‌ها نیست.

این شیوه تحریم امریکا علیه ایران از زمان دولت اوباما – احمدی نژاد آغاز شد و تاکنون ادامه دارد. دولت امریکا هم در مراحل مختلف سختگیری و آسان گیری در این تحریم داشته است.

هدف از این تحریم هم در گام اول قطع دسترسی تهران به درآمدهای اصلی خارجی خود و در گام دوم،‌ مقابله با تامین مالی برنامه نظامی، هسته ای و ... ایران است.

این بخشی از تحریم‌های بزرگتر امریکا علیه ایران است که در بخش دیگری، برنامه صفرسازی صادرات نفت ایران هم اجرا شد. با این جزئیات که هر ۶ ماه، ۲۰ درصد از صادرات نفت ایران کاهش یابد تا صادرات نفت ایران به صفر برسد.

این دو تحریم در دولت اوباما علیه ایران اجرا ولی با دستیابی به برجام در دوره روحانی – اوباما، متوقف شد. سپس در دوره ترامپ و با خروج او از برجام و بازگشت به تحریم‌های حداکثری، دوباره از سر گرفته شد و تاکنون نیز ادامه دارند. در دوره فعلی رئیسی - جو بایدن، هر دو تحریم اجرا می‌شوند اما چین توانسته با خرید نفت از ایران و پرداخت پولش، تحریم‌ها را دور بزند ولی سایر مشریان، خرید نفت ایران را متوقف کرده‌اند.

همین تحریم امریکا باعث شده ایران نتواند پول‌های متوقف شده خود در کشورهای متعددی را دریافت کند. آمار دقیقی از کشورها و مبلغ پول ها در دست نیست اما با پیگیری خبر رسانه‌ها می‌توان گفت هم اکنون ایران پول‌های متوقف شده‌ای در سریلانکا، هندوستان و کره جنوبی دارد. تا سال‌های زیادی ایران پول متوقف شده زیادی در چین نیز داشت اما سفیر ایران در پکن به تازگی گفته است ما هیچ طلبی از چین نداریم.

دریافت چای از سریلانکا و برنج از پاکستان و هندوستان به جای طلب ایران در همین چارچوب قابل اشاره هستند. در اصل ایران مجبور شده با پول متوقف شده‌اش در بازار کشور بدهکار خرید کند.

همین شرایط درباره طلب ایران از کره جنوبی نیز صادق است. ایران به کره جنوبی نفت صادر کرده و دولت سئول هم پول ایران را پرداخت می‌کند اما این پول به ارز کره جنوبی (وون)‌ و به حساب ایران در یکی از بانک‌های کره است اما به دلیل تحریم امریکا تبدیل این پول به دلار یا به ارز دیگر یا انتقال آن به بانک دیگر در نقطه دیگری از جهان غیرممکن است.

نکته اینکه براساس تحریم دلاری امریکا علیه ایران، تبدیل ارز محلی یک کشور به ارزی غیر از دلار هم غیرممکن است زیرا هر تبدیلی نیازمند تبدیل واسطه به دلار است. مثلا تبدیل روپیه هند به یورو نیازمند تبدیل روپیه به دلار و سپس دلار به یورو است.

در نتیجه می‌توان گفت پول ایران در بانک‌های جهان، توقیف نیست بلکه متوقف است زیرا چون به دلار یا یورو نیست امکان انتقال و استفاده از آن هم وجود ندارد.

در اواخر دولت احمدی نژاد (سال ۱۳۹۱)‌ رسانه‌های غربی برآورد کرده بودند به دلیل تحریم‌های امریکا، رقمی حدود ۱۰۰ میلیارد دلار ایران در بانک‌های جهان متوقف شده است.

تنها راه برای تبدیل پول ایران به دلارو انتقال آن به دیگر بانک‌ها نیز صدور مجوز وزارت خزانه‌داری امریکاست. وزارت خزانه‌داری آمریکا هم صرفا برای خرید دارو و غذا مجوز صادر می‌کند و اجازه تبدیل این پول به دلار و انتقال پول به دیگر بانک‌ها را ممکن می‌سازد. صدور مجوز خرید غذا و دارو توسط وزارت خزانه‌داری امریکا هم بعد از تقاضا و بررسی انجام می‌شود.

در نتیجه می‌توان گفت خرج کردن بخش مهمی از پول ایران در خارج از کشور در گرو تصمیم‌گیری وزارت خزانه‌داری امریکاست و این کشور مدیریت پول‌های ایران در خارج از کشور را عهده‌دار شده است.

این تحریم دولت امریکا علیه ایران، در عمل بخش مهمی از اقتصاد ایران را به شکل «نفت در برابر غذا» تبدیل کرده است که برای سال‌ها برای عراق صدام اجرا شد.

در سال ۱۹۹۵ سازمان ملل متحد برای کمک به عراق و کاهش تاثیرات تحریم بر مردم این کشور، برنامه نفت در برابر غذا را راه‌اندازی کرد. براساس این برنامه که با مصوبه شورای امنیت سازمان ملل متحد اجرا شد در برابر صادرات نفت عراق، این کشور می‌توانست غذا و دارو وارد کند. تولید و صادرات نفت عراق هم به حداقل خود رسیده بود.