سید آهنگ چهارم خرداد ۱۳۱۵ در شهر شعر و شعور، شیراز جنت تراز به دنیا آمد. آمد تا آهنگ زندگی را در دل کویرها و بیابان های ایران تا آنجا که می تواند کوک کند و تمام هستی، دانش، سلامتی و توان خود را مشتاقانه و عاشقانه برای آبادانی بیابان های ایران و افزایش اندوخته آبی کشور صرف نماید و هیچ گاه منت ان را به رخ کسی نکشد.
سید آهنگ کوثر، تکه کلامی آشنا دارد و همواره سخنان خود را این گونه آغاز می کند: "به نام فرو ریزنده باران ها، روان کننده تندآبها و پروردگار آبرفت های درشت دانه"
تمام وجودش، آرمانش است و آرمان آن کودکی که در دیار حافظ شیرین‌سخن پای به عرصه وجود نهاد اعتلای نام مقدس ایران است.
او شاید بیشتر از هر ایرانی دیگری برای حفظ موجودیت گنجینه های زیرزمینی آب کشور تلاش کرده است. آن کودک دیروز، مردی فرزانه و دانشمندی مورد احترام مجامع بین المللی است که هنوز کودک درون را از خویش نرانده است.
آنها که سید آهنگ کوثر را از نزدیک دیده اند، می دانند که من چه می گویم. کوثر شاید طنازترین پیرمردی باشد که تاکنون دیده ام؛ پیرمرد خوش صحبت که عجیب جدی، خشک و منضبط به نظر می رسد. درست مانند درختان مقاومی که در گربایگان فسا پرورش داده است و در عین حال اگر به او نزدیک شویم، می توانیم ردپای پررنگ آن کودک دوست داشتنی و پرشر و شور را همچنان در درونش ببینیم.
او همواره ندا در داده که سرزمین ما برای انباشت آب در پشت سد، مناسب نیست! اما هر چه فریادش را رساتر کرد، در عمل بیشتر نادیده گرفته شد، چراکه همواره تأکید می کرد آنچه در ایران وجود دارد، نامدیریت آب است و نه مدیریت آب!
او بیش از ۲۰ سال پیش و هنگام دریافت جایزه معتبرش در بوداپست از دستان دبیرکل وقت یونسکو، با درایت و آینده نگری تحسین برانگیزی درخواست کرد تا در قطعنامه پایانی اجلاس سه روزه بوداپست این عبارت بیاید: آب باید مانند هوا به عنوان دارایی تمام ساکنان کره زمین شناخته شود. این امر با توجه به وجود رودها و آبخوان‌های برون و درون مرزی گریزناپذیر است.
کوثر در آن روز، فاجعه امروز که ترکیه با اجرای پروژه ساخت سد روی رودخانه دجله سر ایران آورد، را پیش بینی کرده بود تا وزیر کشور دولت وقت ترکیه نگوید که "مگر شما منابع نفتی‌تان را با ما به اشتراک می گذارید که انتظار دارید ما منابع آبی خود را با شما به اشتراک گذاریم"!
وی دارای مدرک تحصیلی دکترای روابط آب و خاک و گیاه، با گرایش مهندسی آبیاری و آبشناسی جنگل، از دانشگاه اورگن آمریکا است.
دو سال در جونگان ممسنی با خانواده خود گذراند و سالها در یک کانکس در بیابان های بیشه زرد فسا زندگی کرد به آن امید که ما قدر آب را بهتر و بیشتر بدانیم و درک کنیم که همیشه بهترین واکنش در مواجهه با کم آبی، احداث سازه های غول پیکر سیمان اندود به نام سدهای مخزنی نیست.
منتقد جدی غلبه تفکر سازه‌ای در مدیریت آب
او همواره به عنوان یکی از منتقدان جدی غلبه تفکر سازه‌ای در مدیریت آب، تکرار کرده است: "سدها محیط زیست را خراب، بیماری‌ها را تشدید و مردم را بی خانمان می‌سازند".
آهنگ در گربایگان فسا ثابت کرد که می توان با هزینه ای به مراتب کمتر و با ماندگاری به مراتب بیشتر، آب را در زیر زمین حفظ کرد و به تدریج و بدون نگرانی از تبخیرش مورد استفاده قرار داد، شگردی که به عنوان آبخوان داری شناخته شد.
سید آهنگ کوثر به دلیل طرحش در جامعه جهانی، بارها در مجامع ملی و بین المللی مورد تقدیر و تکریم قرار گرفته و صدها علاقه مند از سراسر ایران و دنیا به نزدش می آیند تا رمز و رموز این شگرد سازگاری با زیستن پایدار در بیابان را بیاموزند.
کوثر در آیین روز جهانی علم، ۱۹ آبان ۱۳۸۴، در حضور مدیرکل وقت یونسکو (کوییچیرو ماتسورا ) در بوداپست مجارستان، جایزه عالی یونسکو در حوزه آب را دریافت کرد که افتخاری بزرگ برای ایران محسوب می شود.
وی در هنگام دریافت این جایزه، از همسرش با این کلمات تقدیر کرد: "از همسرم که زندگی در بیابان ها با مهارکننده سیلاب ها را بر آسایش زیستن آسوده در خانه ترجیح داد، قدردانی می کنم".
با آنکه تقریبا تمام دوران تحصیلش را در آمریکا سپری کرده، اما عاشق ایران و ایرانی است و به قول خودش، بسیار کوشیده تا تب میز و قدرت و ریاست وسوسه اش نکند.
او کار خود را از پژوهش درباره پخش سیلاب در ایستگاه نودهک قزوین در سال ۱۳۵۱ در سطحی کوچک، و از دی ماه ۱۳۵۸ در جونگان ممسنی در سطحی گسترده تر شروع کرد و در سال ۱۳۶۳ طرحهای آبخوان داری را در منطقه گربایگان فسا و دیگر مناطق مرکزی کشور اجرا کرد، عاملی که سبب شد از او با عنوان پدر دانش نوین آبخوان داری ایران یاد کنند.
بیش از چهار دهه از تجربه اجرای شگردهای نوین دانش آبخوان داری در کشور می گذرد. بیش از ۴۰ سال است که سیّد آهنگ کوثر فریاد می زند و زنهار می دهد: در کشوری که میانگین تبخیر سالانه آن افزون بر ۲ متر است، بهترین تمهید مدیریتی برای انباشت مطمئن و پایدار آب، استفاده از مخازن زیرزمینی یا همان آبخوان های درشت دانه است، نه سدهای عظیم!
آبخوان‌هایی که دست‌کم در وسعتی معادل ۱۴ میلیون هکتار از خاک ایران شناسایی شده و قابل دسترس هستند و قادرند به راحتی تا 5 هزار میلیارد مترمکعب هرزآب کشور را به آبی ناب و گوارا تبدیل کنند، آبی که هیچ هم وطنی از نهیب سیل گونه آن نهراسد و در حقیقت نعمت باشد تا نقمت!
پرسش این است که پس چرا باید هم چنان ساخت سدهای مخزنی در کشور ادامه داشته باشد؟ چرا سیل ها هم چنان سرمایه های آبی، خاکی و انسانی این مرز و بوم مقدس را در خود فرو می برد؟ و چرا آبخوان داری آن گونه که بایسته و شایسته بود، هنوز نتوانسته است به جایگاه خویش در سامانه اولویت های راهبردی مدیریت آب کشور دست یابد؟
به شهادت جوایز متعدد بین المللی که آبخوان داری، تاکنون نصیب مبتکر ایرانی اش کرده است و به شهادت ده ها دانشجو و علاقه مندی که از کشورهای مختلف جهان به سوی گربایگان فسا می آمدند تا در محضر استاد آهنگ کوثر از رموز این شگرد ساده امّا کارساز و ارزان قیمت آگاه شوند، این توانایی را دارد تا ضریب مقاومت و ملاحظات پدافندی کشور را در مواجهه با رخداد سیل های حادثه خیز و خشکسالی‌های درازمدت افزایش دهد.
می‌توان تمام آبخوان‌های درشت دانه کشور را با شگردی کم هزینه مجهز کرد و چندین برابر ظرفیت اسمی 650 سد مخزنی کشور را در زیر زمین از آبی گوارا و آرام، آکنده ساخت
سید آهنگ کوثر بعد از بیش از چهار دهه تجربه با آنکه قصد کرده بود دیگر سخن نگوید، اما بعد از اصرار، با مهربانی پذیرفت و در توضیح طرح خود و تجربه هایش این گونه شروع کرد: سال ها است که خشکسالی و تغییر اقلیم به وجود آمده و دولت ها مجبورند سالانه میلیاردها تومان در تاوان این بلای خودخواسته و پرتکرار به آسیب دیدگان روستایی و کشاورز و دامدار صدقه دهند و باز هم متوجه نشوند که آموختن ماهیگیری، بهتر از خوردن ماهی است! و می شود با یک دهم این عدد و رقم ها، تمام آبخوان های درشت دانه کشور را با شگردی کم هزینه مجهز کرد و چندین برابر ظرفیت اسمی ۶۵۰ سد مخزنی کشور را در زیر زمین از آبی گوارا و آرام، آکنده ساخت.
تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها کاری است بخردانه و ارزان همچنین کم زیان‌تر از سدهای بزرگ
استاد کوثر ادامه داد: آبخوان داری، به زبان ساده، یعنی کشف و بومی کردن توانایی های بالقوه و ابزاری برای تحقق توسعه واقعی است و به همین دلیل است که در آستانه قرن سوم میلادی از سوی سازمان خواربار کشاورزی ملل متحد(فائو)، به عنوان راهی برای نجات 800 میلیون انسان گرسنه جهان از سوءتغذیه معرفی شده است، امّا شوربختانه در ایران هم چنان از کمبود اعتبار برای اجرایی شدن آب خوان داری در مناطق مستعد کشورصحبت می شود!
وی بیان کرد: آیا به نظر شما عجیب نیست که همواره برای یافتن منابع مالی این طرح مشکل وجود دارد، امّا به راحتی حاضریم چندین برابر آن را درجبران خسارت های وارد آمده ناشی از سیل و خشکسالی به آسیب دیدگان بپردازیم و از آن شگفت آورتر آن که به کسب عنوان سومین کشور سدساز جهان، افتخار کنیم؟!
تغذیه آبخوان‌ها با سیل از فروش نفت هم درآمدزاتر است
آهنگ کوثر در خلال صحبت هایش می گوید: بیش از 20 سال پیش، فاجعه امروز در استان زادگاهم، فارس، را به وضوح هشدار دادم،کافی است ببینیم و به یاد آوریم که میانگین خسارت های مادی و معنوی خشکسالی به کشور چقدر است؟
بیش از 20 سال پیش، فاجعه امروز در استان زادگاهم -فارس- را به وضوح هشدار دادم
وی ادامه داد: بد نیست بدانید که به عنوان یک روستایی استان فارسی که از بد حادثه شهرنشین شده است، به فاجعه پایان تمدن کشاورزی استان زرخیزم می اندیشم، خدای را سپاسگزارم که نعمت های بی کران سیلاب و آبرفت درشت دانه را به ما ارزانی داشته است، چون هنگامی که آبگیرهای سدهای موجود و آنها را که در آینده خواهند ساخت، از رسوب انباشته شوند، فرزندانمان به تغذیه مصنوعی آبخوان ها خواهند پرداخت و اینک پس از خشک شدن همه پهنه های آبی در استان فارس، از بختگان و طشک و کمجان گرفته تا ارژن و کافتر و پریشان و دچار شدن به فرونشست های بی سابقه در فاصله دشت فسا تا جهرم و حتی دچار شدن با احتمال فروپاشی کهن سازه هایی چون نقش رستم و تخت جمشید بر اثر نشست زمین و پدیدار شدن گودالی عظیم در ایج در نزدیکی استهبان، همه به درستی این واقعه تلخ ایمان آوریم.
کوثر، با بیان این جمله که چندین و چند بار این روزها را پیش بینی می کردم و تذکر می دادم، گفت: سال 1386 در دانشگاه صنعتی اصفهان، یک سخنرانی زنهار دهنده با عنوان "آبخوان داری؛کوره راهی به سوی زیست گاهی پسندیده" داشتم و خطاب به حاضران گفتم که: آب، برکت زمین است و ما هنوز ناشکریم و آبخوان داری، بهره وری بهینه از آب وخاک از ستیغ کوه ها تا آرامگاه آب است و سپاس از لطف خدا.
در پی ایجاد یک آرمان شهر کویری هستیم
از کوثر خواستم که آبخوان داری را برای مخاطبین فارس، بهتر توضیح دهد، و او با تامل گفت: آبخوان‌داری، آبخیزداریِ زیر و روی زمینی است که به آبرفت درشت‌دانه و سیل نیازمند است، گرچه آبیاری سیلابی تنها در زمین‌هایی کم‌شیب میسر است اما برای هر مکان، باید با توجه به شرایط آن برنامه‌ریزی کرد اما فلسفه آبخوان داری، بر پایه انگاره هایی استوار شده است.
این پژوهشگر اظهار داشت: اول اینکه در سرزمین های خشک و نیمه خشک، آب، ارزشمندترین نعمت به شمار می آید و امید به دریافت بارشی کافی و بهنگام در چنین بوم هایی بسیار ناچیز است ولی خوشبختانه، روان شدن سیل ها امکان زیستن را در مناطق مزبور فراهم آورده است، هرچند سیلاب منبعی تجدیدپذیر به شمار می آید، ولی باید مصرف آن بهینه سازی شود; دوم اینکه مهمترین عامل پایداری خشک بوم ها، گنجایش آب قابل استفاده است، که بافت و ژرفای خاک عوامل اصلی تعیین کننده این ویژگی به شمار می روند.
این پژوهشگر اظهار داشت: سوم اینکه آب به عنوان عامل فرسایش خاک، می تواند با جابه جایی و ته نشین ساختن مواد آبرفتی در زمین های کم شیب فرسوده بافت، آنها را ریزترکرده، ژرفای خاکشان را افزوده و نیز با افزودن گنجایش آب قابل استفاده، کشتزارهایی بارور را به وجود آورد که ساخت بندهای کم ارتفاع و انباشتگی آبرفت پشت آنها سبب کاهش شیب و در نتیجه کاهش فرسایش بادی نیز می گردد. چهارمین مورد، اینکه بنای سدهای بزرگ فقط میزان تبخیر سطحی و رسوب گیری را افزایش می دهد و زمین های بارور و زیست گاه های انسانی، گیاهی و جانوری را به زیر آب می برد و تنوع زیستی را به خطر می اندازد، آمریکا، که پس از چین دارای بیشترین سدهای دنیاست، اکنون به آثار ناپسند محیط زیستی برخی سدها پی برده و در اندیشه ویران کردن آنها است.
مهمترین عامل پایداری خشک بوم‌ها، گنجایش آب قابل استفاده است که بافت و ژرفای خاک عوامل اصلی تعیین کننده این ویژگی به شمار می روند
کوثر در ادامه با بیان این که سیلاب نعمت خدا است، گفت: سیلاب یک برکت است، این نادانی ماست که سیل را دردسر و مصیبت می‌دانیم. اگر سیل نبود، در بیشتر مناطق جهان حیات نبود. سیلاب‌ها باید باشند تا سفره‌های آب زیرزمین سیراب شوند. فقط نکته مهم اینجا است که ما بتوانیم سیلاب‌های جاری را مهار و از برکت خدا به شکل مطلوب استفاده کنیم، با بهره وری بهینه از سیلاب و زمینهای کم شیب فرسوده، می توان زیستگاهی پسندیده ساخت و مقدمات آبیاری سیلابی برای فراوری خوراک انسان و دام، ایجاد فضای سبز، تولید چوب های صنعتی و هیزم و از همه مهمتر، تغذیه مصنوعی آب خوان ها و مصرف بجا و بهنگام از آب ذخیره شده را فراهم آورد و تلفات و زیان های سیلاب را از بین برد.
از آرزوی سید پرسیدم و او بدون تامل گفت: آرزوی آهنگ کوثر آن است که بتواند به اندازه یک حشره، برای سرزمینش سودمند باشد.
کوثر در عمر بابرکت خود، به واسطه کشف شیوه آب خوان داری، جوایز و افتخاراتی کسب کرده که تعدادی از آنها به شرح زیر است:
طرح تحسین شده از سوی یونسکو به عنوان یک الگوی برتر در مدیریت منابع آب در مناطق خشک جهان، دریافت جایزه بهترین مقاله آبخیزداری سالهای ۱۳۶۹ و ۱۳۷۰ درسال۱۳۷۲ از دست دکتر حسن حبیبی معاون اوّل وقت رئیس جمهوری، برنده مدال پژوهش درجه ۳ در روز ۱۳ اردیبهشت ۱۳۷۵ اهدا شده توسط رئیس جمهوری وقت، برنده جایزه دوم خوارزمی برای پژوهش کاربردی در سال۱۳۷۵، برنده مدال طلای مالکیت معنوی جهانی در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۳۷۵، برنده جایزه ملی محیط زیست در سال ۱۳۷۹، برنده جایزه ۳۰ هزار دلاری سازمان اسکان بشر در سال ۲۰۰۴ و برنده جایزه ۲۰ هزار دلاری رودخانه های بزرگ ساخته دست بشر در سال ۲۰۰۵ اهدا شده توسط رئیس وقت یونسکو
آرزو می کنیم که استاد سید آهنگ کوثر سلامت و عاقبت به خیر باشند و ما بتوانیم از علم و معرفت او بهره ببریم.
