آیت که بود؟
نام کاملش سیدحسن آیت بود و متولد ۱۳۱۷در نجف‌آباد اصفهان. او تا پایان دوره متوسطه هم در نجف‌آباد اصفهان مشغول تحصیل بود و با قبولی در رشته ادبیات در دانشگاه تربیت معلم به پایتخت رفت و این مهاجرت آغاز ورود او به گردونه سیاست شد.
او همزمان با تحصیل در دانشگاه به حوزه رفت و دروس مقدماتی حوزه را نیز آموخت. ۲۲ساله بود و هنوز از تحصیلات دوره کارشناسی‌اش فارغ نشده بوده که به عضویت حزب زحمتکشان ملت ایران که چهره‌هایی چون مظفر بقایی، خلیل ملکی و... از گردانندگانش بودند، درآمد. حضور دراین حزب ضامن استمرار فعالیت‌های سیاسی‌اش شد و بیراهه نیست که اگر بگوییم او به واسطه افشاگری‌اش در مورد « حمایت بقایی از کابینه‌های قوام» در عالم سیاست شهره شد.
آیت چه کرد؟
انقلاب که به پیروزی رسید، ۴۷ساله بود، با استقرار نظام جمهوری اسلامی در نخستین گامش در روزهای پس از انقلاب به عضویت شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی درآمد و حدود یک سال بعد -در مرداد ۵۸- که آیت‌الله حسینعلی منتظری به دستور بنیانگذار جمهوری اسلامی مأمور تشکیل مجلس خبرگان قانون اساسی برای تدوین قانون اساسی شد، قرعه به نامش درآمد و همراه با ۷۴ معتمد دیگر نظام مأمور به بررسی و اصلاح پیش‌نویس قانون اساسی شد. هرچند آیت جامعه‌شناسی خوانده بود و حقوقدان نبود اما توانست در هیأت‌رئیسه مجمع خبرگان قانون اساسی صاحب مسند شود و در تدوین قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی نقش‌آفرین شود. گفته می‌شود که حسن آیت از پیشنهاددهندگان الحاق اصل ولایت فقیه به قانون اساسی بوده و در ایجاد زمینه همگرایی در جمع تصمیم‌گیرنده بسیار تأثیرگذار بوده است.
به نوشته سایت تاریخ ایرانی، سیدحسن آیت تلاش کرد که در مجلس خبرگان، قانون اساسی پیش‌نویس دولت موقت که در آن از ولایت فقیه خبری نبود کنار گذاشته شود و مجلسی که نام اصلی‌اش «مجلس بررسی نهایی قانون اساسی» بود خود قانون اساسی تازه‌ای را تدوین کند. از همین رو دوستان آیت او را پایه‌گذار اصل ولایت فقیه در قانون اساسی می‌دانند. بعد از ورود مجلس خبرگان قانون اساسی به پیش‌نویس پیشنهادی ،قانون اساسی جمهوری اسلامی با تغییرات قابل توجهی در آبان ماه ۵۸ نهایی و اواسط آذر ماه همان سال به رفراندوم گذاشته شد.
۲ ماه بعد از تصویب قانون اساسی در رفراندوم ملی، یعنی در ۲۴ اسفند ۵۸ در انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی از تهران به عرصه رقابت‌ها آمد و توانست به‌عنوان یکی از نمایندگان پایتخت وارد نخستین دوره مجلس شورای ملی شود؛ مجلسی که برجسته‌ترین اقدامش عزل ابوالحسن بنی‌صدر، و رأی به عدم‌کفایت نخستین رئیس‌جمهوری نظام - در ۲۶خرداد سال۶۰- بود. بنا به روایت سیاسیون، آیت در اقناع مجلس به عدم‌کفایت بنی‌صدر رایزنی‌های تأثیر‌گذاری داشته است و آنچه قدرت رایزنی او علیه بنی‌صدر را تقویت می‌کرد، شناخت کامل آیت از بنی‌صدر در زمان دانشجویی‌شان در دوره کارشناسی ارشد رشته جامعه‌شناسی در دانشگاه تهران بود. به این ترتیب افشاگری دوم آیت باز هم برای او در عالم سیاست شهرت‌ساز شد و بنی‌صدر را مجبور به خداحافظی از مسند ریاست جمهوری کرد.
ترور غیرمنتظره
با برکناری بنی‌صدر از ریاست جمهوری مقبولیت آیت بین مسئولان آن روزها بیشتر می‌شد و انتظار می‌رفت او در جایگاه‌های تأثیرگذار بیشتری دیده شود. به رغم این انتظار، اما ساعت۸ صبح ۱۴مرداد‌ماه سال۶۰، خبر ترور حسن آیت در اثر شلیک ۶۵ گلوله مقابل منزلش در یکی از محله‌های مرکزی تهران خبرساز شد.
