به گزارش خبرنگار تجسمی ایران اکونومیست، فرهنگستان هنر، در راستای سلسله برنامه‌های بزرگداشت فرهیختگان نام‌آشنای هنر، این بار به سراغ محمدمهدی هراتی، استاد پیش‌کسوت هنرهای تجسمی، رفت.
محمدمهدی هراتی متولد دهه ۱۳۲۰ در قوچان است و پس از تحصیلات مقدماتی در این شهر به تهران آمده و تا مقطع دکتری نقاشی و هنرهای سنّتی در دانشگاه تهران تحصیل کرده است.
او حدود نیم قرن است که در رشته‌های مختلف هنرهای تجسمی، از طراحی، نقاشی سیاه‌قلم، رنگ‌روغن، آبرنگ، قطاعی و لایه‌چینی، نگارگری، رنگ‌سازی سنّتی، نقاشی روی چوب و قلمدان، نقاشی روی شیشه، سرامیک و چرم، نقاشی با رنگ‌های لعابی روی کاشی و سرامیک گرفته تا خوش‌نویسی خطوط کهن، به ابداع و ارائه هنر خود مشغول است. علاوه بر آن، او بیش از ۵۰ کتاب در حوزه‌های مختلف پژوهش و آموزش هنر نوشته است.
مراسم بزرگداشت محمدمهدی هراتی عصر سه‌شنبه ـ ۲۵ بهمن ماه ـ با حضور غلامعلی حدادعادل، محمود شالویی، بهمن نامورمطلق، مجتبی حسینی، علیرضا اسماعیلی، حسن بلخاری، جهانگیر الماسی، محمدعلی کشاورز، طاهر شیخ‌الحکمایی و ... برگزار شد.
تشکیل بنیاد هراتی
در این مراسم الهام هراتی، هنرمند و دختر محمدمهدی هراتی از تشکیل بنیاد هراتی خبر داد و افزود: به پیشنهاد دکتر نامورمطلق، خاندان هراتی به منظور ادامه راه پدر درصدد تشکیل بنیاد هراتی هستند تا پژوهش‌ها و دغدغه‌های پدرم را در زمینه هنر ایران ادامه دهیم.
در این مراسم همچنین نمایشگاه خاندان هراتی در فرهنگستان هنر افتتاح شد.
هنر هراتی از مرزهای ایران فراتر رفت
این مراسم با سخنرانی محمدعلی رجبی، رئیس گروه تخصصی هنرهای سنتی و صنایع دستی فرهنگستان هنر آغاز شد که وی اعلام کرد، فرهنگستان هنر ضمن پاسداشت مقام هنری و فرهنگی استادان، هدف دیگری را نیز دنبال می‌کند که آن احیای حداقل یک وجه از هنر اسلامی ایران است.
او ادامه داد: محمدمهدی هراتی استادی است که نه تنها هنر را آموخت و آموزش داد بلکه هنر ایشان از مرزهای ایران فراتر رفت و آثار زیادی را بر جا گذاشت. نکته قابل توجه دیگر درباره‌ی هراتی این است که او بر روی واژه‌ها تاکید می‌کند؛ زیرا هر واژه، بازگوکننده یک فرهنگ است و اگر واژه‌ها فراموش شوند، فرهنگ نیز مورد غفلت قرار می‌گیرد.
رجبی در ادامه صحبت‌هایش از علی بیانی، استاد موسیقی یاد کرد و گفت: او ضمن اینکه به دنبال اساتید بود، به دنبال واژه‌ها نیز بود و این یکی از کارهای معمول او بود. احیای فرهنگ چیزی بود که او به دنبال آن بود و منظور از احیاء به معنای زنده کردن دوباره نیست بلکه به معنای شناخت ماهیت و کاربرد هنر است.
او با تاکید بر اهمیت زیبایی‌شناسی در هنر، افزود: جایی در طراحی به حدی حساسیت وجود داشت و درون آن مفهومی از زیبایی‌شناسی نهفته بود که استاد، شاگرد را مجبور به کشف می‌کرد. این زیبایی‌ها، تمدن می‌ساخت.
رجبی در ادامه بیان کرد: از هر دری نگاه کنیم، فرهنگ ما به یگانگی خدا متکی است زیرا فرهنگ ما مبتنی بر فطرت انسان است.
او درباره جایگاه هراتی در عرصه آموزش گفت: هنگامی که هراتی به جایگاه خود رسید، به سوی مقام معلمی رفت که مقام باارزشی است. او از شهرهای کوچک تا مشهد و تهران به آموزش پرداخت و در آموزش و پرورش تاثیر شگرفی گذاشت. اگر مجموعه را جمع کنیم، به عهد و تعهد نسبت به حقیقت برمی‌گردیم. هراتی حتی در جلسات اداری نیز آموزش‌های علمی جدیدی به ما منتقل می‌کرد و در هر مورد حرفی برای گفتن داشت. خداراشکر که من در این زندگی با شخصیت‌هایی آشنا شدم که معلم من بودند. هراتی نیز یکی از اساتید من بود. معلم هراتی نیز پدرش بود. پدرش هنر را برای خودش یاد گرفته بود. محمدمهدی هراتی نیز این علم را به دخترانش منتقل کرد و سنت خانواده‌های هنری را احیا کرد.
حدادعادل: به هنر مثل سایر دروس، جدی نگاه می‌کردم
در ادامه غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: این فرصت برای من فراهم شد تا به آقای محمدمهدی هراتی ادای احترامی کنم؛ البته عذری نیز دارم و آن، این است که ۳۰ سال است که فرصت هم‌جواری با ایشان و سایر دوستان را از دست داده‌ام اما یاد آن دوران را در خاطر دارم.
او ادامه داد: آشنایی من با محمدمهدی هراتی در دهه ۶۰ اتفاق افتاد. بنده در تمام دهه ۶۰ که در کار کتاب‌های درسی بودم، اعتقاد راسخی داشتم که نگاهم به تمامی دروس، نگاهی یکسان باشد و همه دروس را مهم می‌پنداشتم؛ به همین جهت به موضوع هنر نیز مثل سایر دروس، جدی نگاه می‌کردم ولی مشکل اینجا بود که از لحاظ کیفی و کمی، معلم هنر نداشتیم. من به دنبال کسی بودم که در جمهوری اسلامی بتواند کتاب مربوط به این حوزه را تالیف کند که با هراتی در قوچان آشنا شدم. او در آن زمان معلم هنر بود و من تصمیم گرفتم تا کارهای انتقال او به تهران فراهم شود. او مردی معتقد و مومن بود و بعد هم هنر اسلامی و ایرانی به جان او متصل بود. او چکیده این هنر بود، نه چسبیده به آن. در آن سال‌ها، مستمر به خدمت او می‌رسیدم و سعی می‌کردم اسباب کار را به جهت اداری فراهم کنم. در کتاب‌های هنر نیز تاکید بر خوش‌نویسی وجود داشت که دغدغه من نیز بود. علاوه بر این، او نمونه‌های قابل تدریسی را از هنر اسلامی به مدارس منتقل کرد. شیفتگی و تشنگی که در وجود هراتی بود، میدان کاری پیدا کرد و قدر این نعمت را هم در تالیف کتاب و هم در تربیت معلم، دانست. همچنین او توفیق پیدا کرد تا یک کتاب مفصل درباره انواع «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» را در انواع خطوط منتشر کند.
حدادعادل در ادامه بیان کرد: من از این فرصت استفاده می‌کنم و در این مجلس که به احترام یک معلم هنر برپا شده، تاکید می‌کنم که فقدان آموزش هنری و بیگانگی یک نسل با هنر سبب می‌شود، آن نسل از اعتدال روحی برخوردار نباشد و اهل خشونت و ظلم و ناهنجاری باشد. معمولا کسانی که ذوق هنری دارند، آرامشی دارند و ما، همه باید کاری کنیم که فرزندانمان زیباشناس و هنرشناس باشند.
او در آخر برای محمدمهدی هراتی آرزوی سلامتی کرد و افزود: هراتی، عشق کمال، معنویت، خدا، هنر، زیبایی و مردم را در خود داشت و این عشق را در زندگی خود نیز به ظهور رساند.
همکاری با محمدمهدی هراتی و تالیف سه کتاب هنر دوره راهنمایی
محمدعلی کشاورز، هنرمند عرصه طراحی و گرافیک از دیگر حاضران در این نشست، با طرح این سوال که کجای این دایره هستیم؟ با آرامشی بر چهره، لبخندی بر لب گفت: دایره‌ای دور خودتان بکشید و همیشه مراقب باشید که در کجای دایره قرار می‌گیرید.
او با یادآوری خاطراتی از گذشته، ادامه داد: بسیار روز از آن روزی که به نمایندگی از آقای حدادعادل عازم خراسان گشتم، گذشته است. بهانه آن سفر هنر بود و اینجانب با علاقه‌مندی‌های خود پا در رکاب گذاشتم و خداوند توفیق ملاقات با آن پیر جهان‌دیده (محمدمهدی هراتی) را نصیبم کرد.
در تهران و در سازمان پژوهش و آموزش، بنا بر خواست آقای حدادعادل، گروه هنر را تشکیل دادیم و از دوستان دیگر چون آقایان درخشانی و پوررهنما کمک خواستیم و به قرآن تمسک جستیم که آیه‌ای، دل‌هایمان را امیدوار کرد. حاصل این گروه، تالیف سه کتاب هنر برای دوره راهنمایی بود که حدود ۲۵ سال در مدارس ایران تدریس شد. فیض این توفیق هنوز وجود دارد و ما شکرگزارش هستیم. حاصل آن ایام چیزهای دیگری نیز بود که حول محور آموزش هنر در جریان بود.
او خود را مدیون محمدمهدی هراتی دانست و یادآور شد: هراتی، طریق احیای هنرهای سنتی ایرانی ـ اسلامی را پیشه کرده و همواره عاشقانه، هم و غم خود را بر این محور استوار ساخته است.
در این مراسم همچنین به اثری از محمدمهدی هراتی تحت عنوان «هنرپژوهی در برگزیده قرآن کریم» اشاره شد که آرایه‌های زیباشناسی خوش‌نویسی را در قرآن مورد بررسی قرار داده است.
نامور مطلق: هنرمند سخن نگوید، جامعه بیمار می‌شود
بهمن نامورمطلق ـ رییس فرهنگستان هنر ـ هم در مراسم بزرگداشت محمدمهدی هراتی، گفت: یکی از شاخص‌های اندازه‌گیری فرهیختگی جامعه، نوع رفتار آن جامعه با هنرمندانش است. هراتی نمونه‌ای برای محک‌زدن خودمان است که ببینیم چگونه با این پیشکسوتان روبه‌رو می‌شویم. هنرمند جایگاه شایسته‌ای دارد و تجلیل از هنرمند بخش بزرگی از جامعه ما است.
او ادامه داد: انسان به سوژه سخنگو تعریف شده است و سخن گفتن یکی از مهم‌ترین عنصر تمایز انسان است. اگر انسان سخن نگوید، بیمار خواهد شد. فروید نیز می‌دانست که گفتن به معنای رها شدن و درمان شدن است و اگر هنرمندان سخن نگویند، جامعه بیمار می‌شود. هنرمندان به جای افراد سخن می‌گویند و جامعه را به سمت آرامی می‌برند پس ما باید قدرشناس هنرمندانی چون هراتی باشیم.
او با بیان اینکه طرز صحبت کردن هنرمندان با بقیه افراد متفاوت است، گفت: هنرمندان به زیبایی سخن می‌گویند. در واقع به زیبایی سخن گفتن و درباره زیبایی سخن گفتن دو مقوله جدا است. هنرمندان، متعهد به گفتن حقایق هستند اما متعهد نیستند تنها درباره زیبایی سخن بگویند زیرا زشتی‌ها نیز وجود دارد اما زبان هنر، زبان به زیبایی گفتن است. کار هنرمند این است که زیبایی و زشتی را بیشتر جلوه دهد به همین جهت هنرمند واقعی کسی است که زبانش، زبان ناخودآگاه جمعی شود.
نامور مطلق افزود: هنر برای آرامش جمعی است و هراتی یکی از این هنرمندان است. من به یاد دارم که او با غیرت از کاستی‌ها و زیبایی‌های هنر سخن می‌گفت. هراتی کسی است که از هنر جدا نشد و یکی از ویژگی‌های مثبت او این بود که خود را وقف هنر کرد نه هنر را وقف خودش.
رییس فرهنگستان هنر در انتها برای محمدمهدی هراتی آرزوی سلامتی کرد.
