به گزارش ایران اکونومیست و به نقل از روابط‌عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، نشست یادشده با ارائه‌ای پژوهشی از امین محمدی برگزار شد.
این پژوهشگر درباره دلایل انتخاب این موضوع گفت: از زمان توجه تاریخ زنان، به‌عنوان یک حوزۀ مطالعاتی جدید در تاریخ معاصر، منابع موجود در این حوزه مورد توجه و اهمیت ویژه‌ای قرار گرفت. درواقع با توجه به مرد محور بودنِ منابعِ کلاسیکِ تاریخ‌نگاری و نادیده گرفته شدنِ «زن» در آن، اینکه پژوهشگر باید چه منابعی را دستمایه پژوهش قرار بدهد، مورد توجه قرار گرفت.
او ادامه داد: با وجود اینکه در دوره قاجار، شاهد رشد تاریخنویسی و افزایش نگارش متون تاریخ‌نگاری هستیم، ولی این منابع به‌دلیل مرد محور بودن، کمترین میزان داده‌های تاریخی را درباره وضعیت زنان آن دوره در خود جای داده‌اند. زنان به‌عنوان نیمی از جامعۀ ایران، در این منابع نادیده گرفته شده‌اند و می‌توان برای آن از واژه‌های پنهان یا خاموش در تاریخ استفاده کرد. در این بین، منبع مهمی که به شناخت کلی ما از وضعیت زنان کمک کرده، سفرنامه‌ها و خاطراتی است که نویسندگان ایرانی و غیرایرانی نوشته‌اند و این منابع، محور غالب پژوهش‌های اخیر تاریخ زنان محسوب می‌شود.
امین محمدی که در دوازدهمین جشنواره پژوهش و فناوری نیز به‌عنوان پژوهشگر برتر عضو غیر هیئت علمی شناخته شده در ادامه با اشاره به این مطلب که در سال‌های اخیر اسناد تاریخی معتبرترین و موثق‌ترین منابع تاریخ نگاریِ مورد توجه پژوهشگران حوزه تاریخ زنان محسوب شده، گفت: با استفاده از اسناد تاریخی، برخی زوایای پنهان تاریخ زنان قاجار روشن شد و با توجه به دسترسی روزافزون به این اسناد، میزان استفاده از آن‌ها هم در پژوهش‌های تاریخ زنان افزایش یافته است. هرچند توجه به اسناد تاریخی روندی صعودی دارد اما تنها از میان انواع متنوع اسناد تاریخی غالباً عریضه‌های زنان و عقدنامه‌ها بیش از هر سند دیگری مورد استفاده پژوهشگران تاریخ زنان قرار گرفته است.
او اضافه کرد: توجه به این موضوع که چه اسنادی می‌توانند برای نگارش تاریخ زنان مورد استفاده قرار گیرند، مسئله بسیار مهمی است که کمتر به آن پرداخته می شود و هدف از برگزاری این نشست هم معرفی اسناد مالی دورۀ قاجار به عنوان منبعی غنی برای نگارش تاریخ اجتماعی زنان بوده است و بر اساس انواع مختلف اسناد مالی می‌توان اطلاعاتی درباره تاریخ زنان دورۀ قاجار به دست آورد. بسیاری از پژوهشگران به این دلیل که اسناد مالی با خط شکسته نستعلیق و سیاق نوشته شده و یا شمار زیاد مفاهیم و اصطلاحات مالی در آن‌ها وجود دارد، کمتر به سمت استفاده از آن‌ها می‌روند. این در حالی است که اطلاعات بسیار ذی‌قیمتی از اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و حتی جغرافیایی در این اسناد وجود دارد.
محمدی در ادامه این نشست با تقسیم‌بندی اسناد مالی، خاطرنشان کرد: در راستای استفاده از اسناد مالی در نگارش تاریخ اجتماعی زنان، ابتدا این اسناد به دو بخش اسناد مالی دیوانی و اسناد مالی غیردیوانی تقسیم‌بندی می‌شود. در بخش اسناد مالی دیوانی، کتابچه‌ها، دفاتر توجیهات، برات‌ها، قبوض و تعرفه‌های ارباب حقوق به‌صورت تفکیکی سندشناسی و تحلیل محتوا شد و در نهایت نشان داده شد که بر اساس هریک از این اسناد چه اطلاعات ارزشمندی از تاریخ اجتماعی زنان قاجار می‌توان استخراج کرد. هویت و عاملیت زنان در دوران پیشامدرن و مدرن، کنش‌های اجتماعی و اقتصادی، زنان حقوقبگیر و جایگاه زنان در دربار قاجار از جمله موضوعاتی بود که بازتاب آن‌ها را می‌توان در اسناد مالی دورۀ قاجار دید و از آن در پژوهش‌های تاریخ زنان استفاده کرد.
این پژوهشگر در ادامه یادآور شد: در بخش دوم اسناد غیردیوانی مشتمل بر اجاره‌نامه‌ها، اجیرنامه‌ها، مبایعه‌نامه‌ها و رهن‌نامه‌ها سندشناسی و تحلیل شد. بررسی این اسناد نشان داد که برخلاف ادعایی که دربارۀ زنان قاجار مطرح است، آن‌ها نقش فعالی در مناسبات اقتصادی دوران پیشامدرن دارند. از سوی دیگر، اطلاعات بسیار مهمی دربارۀ هویت زنان در دوران پیشامدرن در این اسناد وجود داشت.
بنا بر این گزارش، در بخش پایانی نشست تخصصی «ملاحظاتی درباره تدوین تاریخ اجتماعی زنان قاجار بر اساس اسناد مالی»، اهمیت اسناد مالی در پژوهش‌های مربوط به مُهر زنان قاجار مورد بحث قرار گرفت و نشان داده شد که استفاده از مُهر نزد زنان پس از دوره مشروطه به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است.
