به گزارش ایران اکونومیست، دکتر الهام احمدنژاد در نخستین سمینار تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد با عنوان «چالش‌های دارویی در اقتصاد سلامت و ارائه راهکارها برای آن»، درباره مطالعات انجام شده در ایران در مورد مصرف غیر منطقی دارو گفت: ما در موسسه ملی تحقیقات نظام سلامت در بحث‌های دیده‌بانی نظام سلامت تمرکز داریم و در این بررسی ما به اهمیت موضوع مصرف غیر منطقی دارو، وضعیت مصرف غیرمنطقی دارو در ایران و سهم دارو در پرداخت‌های مستقیم از جیب مردم پرداخته‌ایم.
وی با بیان این که از سال ۲۰۱۰ بحث‌های ناکارایی نظام سلامت در متون تحقیقات مورد توجه قرار گرفته است، ادامه داد: ناکارایی یکی از اصلی‌ترین موانع رسیدن به پوشش همگانی سلامت است. ۱۰ علت برای ناکارایی نظام سلامت عنوان شده که سه مورد از ۱۰ علت مربوط به دارو است و مصرف و تجویز غیر منطقی دارو یکی از ۱۰ علل شناخته شده مصادیق ناکارایی در نظام سلامت است.
این دانشیار اپیدمیولوژی با اشاره به اینکه تجویز و مصرف غیر منطقی دارو از مهم‌ترین معضلات حوزه سلامت در سراسر دنیاست ادامه داد: مصرف غیر منطقی، مصرف بیش از حد و همچنین مصرف کم‌تر از توصیه‌شده را در برمی‌گیرد.
رئیس دبیرخانه دیده‌بانی سلامت موسسه ملی تحقیقات سلامت خاطر نشان کرد که در ایران اقدامات زیادی در این زمینه انجام شده و مهم‌ترین آن ایجاد کمیته ملی مصرف منطقی داروها بوده است.
وی اظهار داشت که وضعیت‌هایی مانند رخداد اپیدمی‌ها تاثیر مستقیمی بر مصرف منطقی دارو دارند و این موضوع اهمیت بررسی مصرف منطقی دارو را دو چندان می‌کند.
احمدنژاد به گزارش سال ۲۰۱۴ سازمان جهانی بهداشت اشاره کرد و گفت: بر اساس این گزارش ایران یکی از کشورهایی است که حداقل ۵ باکتری مقاوم به دارو در آن گزارش شده است و این میزان حدود سه برابر بیشتر از کشورهای OECD (سازمان همکاری و توسعه اقتصادی) است.
وی در ادامه خاطر نشان کرد: این داده‌ها از مقالات به دست آمده و با وجود اینکه کیفیت این مقالات مورد بررسی قرار گرفته ولی باید توجه داشت که این داده‌ها مستخرج از مقالات است و گزارش رسمی کشوری نیست.
این دانشیار اپیدمیولوژی درباره این مطالعه مروری گفت: در این مطالعه، طیف وسیعی از مطالعات از مطالعات مقطعی تا مرور سیستماتیک و متاآنالیز مورد بررسی قرار گرفتند و مقالات مرتبط در بازه زمانی ۲۰ ساله از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۱ بررسی شدند. در این مطالعات تجویز و مصرف غیر منطقی دارو به عنوان یکی از علل ناکارایی نظام سلامت مورد توجه قرار گرفته بود. سطح بررسی این مطالعات از یک مرکز ارائه خدمت (بیمارستان)، استان و سطح ملی متفاوت بود.
وی درباره یکی از مهم‌ترین یافته‌های این مطالعه گفت: در بین مقالات و گزارشهای ارزیابی شده با وجود اشاره به اهمیت مصرف غیرمنطقی بر ناکارایی نظام سلامت، مشاهده کردیم که هیچ مقالهای تاکنون تأثیر مستقیم موضوع را بر ناکارایی نظام سلامت نسجیده است و لذا این موضوع همچنان در ایران از نظر کمی ناشناخته است.
احمدنژاد ادامه داد: در یکی از مقالاتی که بررسی کردیمِ تاثیر مداخلات بر تجویز منطقی دارو در چند کشور بررسی شده بود که ایران هم جزو این کشورها بود. ولی نکته قابل توجه این بود که هیچ‌کدام از مداخلات انجام‌شده در این مقاله، بر تجویز منطقی دارو موثر شناخته نشده بود.
مصرف بیش از حد آنتی‌بیوتیک و کورتیکواستروئید
عضو هیئت علمی موسسه ملی تحقیقات سلامت با اشاره به یکی دیگر از یافته‌های این مطالعه ارزیابی مروری گفت: مهم‌ترین شکل مصرف غیر منطقی دارو در این مطالعه، تجویز و مصرف غیر منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها و کورتیکواستروئیدها در تجویز پزشکان عمومی و متخصصان بود.
وی ادامه داد: در اکثر مقالات بررسی‌شده، تجویز نامطلوب به شکل تجویز بیش از حد مورد نیاز (Overuse) بود.
رئیس دبیرخانه دیده‌بانی سلامت موسسه ملی تحقیقات سلامت خاطر نشان کرد: تقریباً در تمام گروه های سنی به ویژه آنتی بیوتیکها درصد تجویز بالایی دارد و استفاده از آن در ایران تقریباً بدون درخواست کشت و به صورت تجربی انجام می‌شود.
تا ۹۰ درصد تجویز آنتی‌بیوتیک در بخش‌های جراحی، غیرمنطقی است
وی اظهار کرد: مطالعاتی که ارزیابی تجویز آنتی‌بیوتیک را در بخش‌های جراحی بررسی کرده‌اند، اعلام کرده‌اند تا ۹۰ درصد این تجویزها غیرمنطقی بوده است و یکی از منابع مهم تجویز غیرمنطقی، شکل مصرف پروفیلاتیک (پیشگیری‌کننده) آن است.
احمدنژاد با اشاره به یک مطالعه ملی انجام‌شده در سال ۲۰۱۹ که ۹۲ میلیون نسخه را بررسی کرده، گفت: متوسط اقلام تجویزی در نسخ بین ۲.۷ تا ۳.۶ دارو در هر نسخه بوده است که این میزان بالاتر از استاندارد اعلامی WHO (۱.۳ الی ۲) است. همچنین میانگین تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها در نسخ رنج بین ۴۰ تا ۶۰ درصد داشته‌اند که بالاتر از استاندارد است. همچنین میانگین تجویز کورتیکواستروئیدها نیز بین ۱۵ تا ۳۵ درصد گزارش شده است.
وی به مقاله دیگری در سال ۲۰۱۹ اشاره کرد که حدود ۶.۵ میلیون نسخه را بررسی کرده و گفت: متوسط اقلام تجویزی در نسخ ۲.۹۳ است که بالاترین آن مربوط به پزشکان عمومی با ۳.۳۵ قلم دارو است. در بین نسخ متخصصین، بالاترین اقلام در نسخ کاردیولوژیستها با ۳.۸۴ قلم دارو است. همچنین آنتی‌بیوتیک‌ها در ۳۹ درصد نسخ تجویز شده است.
افزایش دو برابری مصرف آنتی بیوتیک در ۱۷ سال گذشته
این پژوهشگر اظهار کرد: مطالعهای در سال ۲۰۱۹، روند ۱۷ ساله تجویز اقلام در نسخ دارویی را بررسی کرده است و نشان داده که روند تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها در نسخ به طور فزایندهای مشاهده شده و در فاصله ۱۷ ساله از حدود ۳۰ درصد به ۶۰ درصد افزایش پیدا کرده است. همچنین در این مقاله مصرف آنتی‌بیوتیک در ایران سه برابر کشورهای OECD است.
وی همچنین گفت: بر اساس گزارش سال ۱۴۰۰ سازمان غذا دارو؛ رمدسیویر، آموکسی سیلین، کلوپیدوگرل و استامینوفن چهار داروی ژنریک پرفروش در سال هستند، همچنین برندهای سینورا، آموکسیسیلین، رمدسیویر و رسیژن بیشترین سهم از فروش ارز کشور را در بازار دارویی ایران دارند.
تجویز و مصرف دارو در ایران نامناسب است
احمدنژاد با بیان اینکه تمام مقالاتی که دربازه زمانی ۲۰ ساله این مطالعه مروری بررسی شده‌اند، به این نتیجه رسیدهاند که تجویز و مصرف دارو در ایران inappropriate یا نامناسب است. همچنین با بررسی اثرگذاری مداخلاتی که در طول این ۲۰ سال برای محدودیت تجویز و مصرف انجام شده، به نظر میرسد این مداخلات (حتی ایجاد سیاست قیمتی) مؤثر نبودهاند.
نقش پزشکان عمومی در تجویز غیر منطقی دارو
وی خاطرنشان کرد که پزشکان عمومی در تمام مقالات سهم بالایی در تجویز غیرمنطقی دارو دارند و در بین متخصصین، میانگین اقلام نسخ کاردیولوژیستها بالاترست. به طور متوسط در ایران، اقلام تجویز در نسخ در فاصله بین ۲.۷ الی ۴ قرار دارند که بالاتر از میانگین جهانی است.
این پژوهشگر با بیان اینکه بار هزینه‌ای مستقیم اقلام تجویزی در مقالات گزارش نشده است؛ گفت: هنوز تأثیر کمّی بار هزینه‌ای مستقیم اقلام تحویزی بر کارایی نظام سلامت از نظر عددی نامشخص است. اما آنچه که واضح است، این موضوع یکی از اصلی‌ترین مصادیق ناکارایی در نظام سلامت است که باید در برنامههای کلان کشور به آن پرداخته شود.
رئیس دبیرخانه دیده‌بانی سلامت موسسه ملی تحقیقات سلامت در پایان پیشنهاداتی برای بهبود تجویز منطقی دارو ارائه داد و گفت: نیاز است بار ناشی از اقلامی که غیرمنطقی تجویز شده‌اند، تخمین زده شود و تأثیر آن بر ناکارایی نظام سلامت تحلیل شود. همچنین با داروهای بی‌کیفیت و تقلبی ( substandard and counterfeit medicines ) مقابله جدی شود.
وی ادامه داد: با وجود گذشت حداقل ۴ دهه از استقرار سیستم دارویی ژنریک، ارزیابیها نشان میدهد این سیستم و قیمتگذاری دارو نیاز به توجه جدی دارد و بیانیه سال ۱۳۹۹ فرهنگستان علوم پزشکی مؤید این موضوع است. همچنین خوددرمانی و مراجعه مستقیم به داروخانه برای دریافت دارو در این مطالعه ارزیابی نشده است و این موضوع هم باید در ارزیابیها مد نظر قرار گیرد.
احمدنژاد پیشنهاد دیگری در مورد الزام تجویز براساس گایدلاین بهویژه برای اقلام آنتیبیوتیکی و کورتیکواستروئیدی ارائه کرد و ادامه داد: همچنین انجام مطالعات ملی ارزیابی آگاهی مردم از تجویز و مصرف منطقی دارو و شناخت وضعیت موجود، ضروری است. همچنین نیاز به سیستمهای نظارتی وجود دارد.
