به گزارش ایران اکونومیست به نقل از دفتر ارتباطات مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، برخورداری از توان بازدارندگی مؤثر به معنای فراهم کردن ظرفیتها، توانمندیها و امکانات مورد نیاز تا سطح مطلوب جهت کسب آمادگی و توان لازم برای پیشگیری، پیش کنش‌گری و مقابله با تهدیدات بالفعل و یا بالقوه بازدارندگی است.
بازدارندگی، یک مفهوم ایستا و منجمد نیست. بلکه مفهومی پویا، دارای طیف و دامنه‌دار است و شامل مجموعه تدابیر، اقدامات راهبردی (عملیاتی)، قابلیتها و توانمندیهای دفاعی است که موجب رعب و وحشت دشمن می‌شود و او را از شروع جنگ، توسعه میدان نبرد و ارتقای سطح جنگ باز می‌دارد.
اسلام در تقویت بنیه دفاعی، به وضع یک اصل کلی دست زده و هیچگاه مصداق و نوع سلاح و تاکتیک را معین نکرده است، بلکه مسلمانان را به آمادگی کامل، برای دفاع از خویش فرا خوانده است. در سوره مبارکه الأنفال آیه 60 میخوانیم: « وَأَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ وَمِن رِباطِ الخَیلِ تُرهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُم وَآخَرینَ مِن دونِهِم لا تَعلَمونَهُمُ اللَّهُ یَعلَمُهُم»
در واقع از نظر اسلام تجهیزات نظامی و آمادگی جنگی و دفاعی در حد اعلا، برای ایجاد جنگ، خونریزی و ویرانی و خسارت به طرف مقابل نیست بلکه برای پیشگیری از جنگ است. جهاد از منظر اسلام به عنوان نیروی بازدارنده از نبرد و خونریزی مورد توجه قرار دارد به عبارت روشن‌تر جهاد در برابر متجاوزان سیستم دفاعی قوی و مستحکمی است که باعث جلوگیری از درگیریهای نظامی و خشونت دشمن می‌شود.
امام خمینی (ره) نیز به مسؤولان و تصمیم‌گیرندگان بدین مضمون تأکید می‌فرمودند که در هیچ شرایطی از تقویت نیروهای مسلح و بالا بردن آموزش‌های عقیدتی و نظامی و توسعه تخصصهای لازم خصوصا خودکفایی نظامی، غفلت نکنند و کشور را برای دفاع از ارزش‌های اسلام ناب و محرومان و مستضعفان جهان در آمادگی کامل نگه دارند. ایشان هشدار دادند مبادا توجه به دیگر برنامهها موجب غفلت از تقویت بنیه دفاعی این عنصر حیاتی شود که مطمئنا غفلت از آن، طمع تهاجم و تجاوز بیگانگان و تحمیل جنگ‌ها و توطئهها را به دنبال میآورد.
ایشان در پیامی که در تاریخ 26 شهریور 1367 و پس از پذیرش قطعنامه 598 خطاب به فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی صادر کردند، ایده «راهبرد دفاع همه جانبه» را مطرح و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بازماندگان دفاع مقدس را مأمور تبیین و تدوین و اجرای این راهبرد کردند. این راهبرد با توجه به شرایط و مقتضیات نظام جمهوری اسلامی طرح شد و دارای انعطاف است و به تناسب نیاز روز و شرایط زمان، قابل توسعه و تکامل است. این انعطاف‌پذیری موجب افزوده شدن قدرت نرم در مقابل تهدیدهای نرم دشمن به سایر ابعاد قدرت قرار گرفت.
استفاده از این راهبرد توسط مقام معظم رهبری نیز به وضوح مشخص است. با این حال به نظر می‌رسد شناخت همه جانبه و تعیین و تبیین ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های آن مستلزم تلاش علمی بیشتری است. البته سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و سایر نهادهای نظامی، انتظامی و امنیتی برای اجرایی شدن این راهبرد، قدم‌های بسیاری برداشته‌اند.
با توجه به اهمیت تقویت توان امنیتی و دفاعی کشور، در یکی از تدابیر پیش نویس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، پیشنهادی با عنوان «تقویت توان بازدارندگی مؤثر، پیشگیری از تهدید بر ضد جمهوری اسلامی ایران، تأمین امنیت و دفاع همه‌جانبه و مردم‌محور و پیش‌کنشگر بر پایه اشراف اطلاعاتی، گسترش بسیج مردمی، بهبود قدرت دفاعی، و خوداتکایی در فناوری‌های برتری‌بخش و اقتدارآفرین دفاعی» مطرح شده است.
این تدبیر که توسط اندیشکده امنیت مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت پیشنهاد شد بر اساس مبانی عملی پیش‌نویس سند الگو و در راستای حفظ «حفظ تمامیت ارضی و صیانت و ارتقای امنیت و اقتدار کشور و کرامت ملت» و اصل «دفاع شجاعانه، صادقانه و جوانمردانه انقلاب اسلامی از کیان خود به دور از افراط و تفریط» و هم‌چنین «عزت، حکمت و مصلحت در روابط بین‌المللی» تدوین شد.
از سوی دیگر در افق 50 ساله سند الگو نیز تأکید شده، در آن هنگام ایران «با قدرت کامل برای پاسداری و دفاع بازدارنده از عزت و حاکمیت و استقلال و مصالح و منافع ملی، امنیت همه‌جانبه و تمامیت ارضی خویش را پاس می‌دارد و برترین نقش را در وحدت و اخوت اسلامی و ثبات منطقهای و صلح عادلانه جهانی بر عهده دارد»، لذا این تدبیرِ پیش‌نویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در راستای تحقق این افق گام برمی‌دارد.
دفاع همه جانبه رویکرد اصلی، دفاع در سطح جمهوری اسلامی ایران و انقلاب اسلامی است. این اصل به معنای بهرهمندی و به کارگیری تمام ابعاد و مؤلفههای قدرت ملی (سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فناوری، زیست‌محیطی و ...) در راستای کسب تواناییها و ظرفیتهای لازم برای مقابله با تهدیدات بالقوه و یا بالفعل و به تبع آن دستیابی به سطح مطلوب و مورد انتظار از امنیت برای تمام اجزا و بخشهای جامعه است.
مفهوم تعمیم یافته امنیت ملی در عین حال شامل مقابله با سلطه بیگانگان و عدم تبعیت از آنان است که در تعبیر قرآنی از آن به عنوان جهاد کبیر است. بدیهی است اساس راهبرد دفاع همه جانبه، حضور مردم انقلابی در تمامی عرصه‌های دفاعی و امنیتی اعم از نظامی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است که عملکرد مردم و رهبری در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی نیز همین را نشان می‌دهد و هر چقدر جلوتر می‌رویم، به نسبت هوشمندی و پیچیده‌تر شدن تهدیدات دشمن، حضور مردم و بسیج نیز در این عرصه‌ها همراه با هوشمندی و بصیرت بیشتر ادامه یافته و عمیق‌تر و گسترده‌تر می‌شود.
در واقع در کلیه نظامهای سیاسی، دفاع و امنیت از شئون اصلی حاکمیت است و واگذاری مسؤولیت آن به هیچ مرجع و کارگزار دیگری مجاز نیست. مردمی بودن نظام جمهوری اسلامی ایران، مبنایی است که بر اساس آن «امنیت ملی» از طریق و به واسطه مشارکت و نقشآفرینی مستقیم و مؤثر مردم قابلیت تحقق مییابد.
باید توجه داشت «خوداتکایی» بر خلاف خودکفایی که تنها ناظر بر جنبههای مادی است، تمام زمینههای فرهنگی، نظامی، سیاسی و اقتصادی را در بر می‌گیرد. خوداتکایی بدون تربیت اصولی، آموزش صحیح و ایجاد زمینههای مناسب فرهنگی- اعتقادی و مدیریت لایق و آگاه به دست نمیآید.
«فناوری‌های برتری‌بخش» یعنی هنر، مهارت و دانش روشهای مربوط به پرورش، ساخت و پردازش، تقویت توانمندیهای موجود و نیز ایجاد نظامهای جدید که برای ایجاد محصولات و خدمات و یا برای تقلید یا بهبود آنها در جهت تحققِ اهداف دفاعی انجام می‌شود.
هم‌چنین اشراف اطلاعاتی عبارت است از آگاهی به موقع و همه جانبه دستگاه اطلاعاتی از علائم، زمینهها و بسترهای بالقوه و بالفعلِ رویدادها، تصمیمات و تحرکات حریفان و کاربرد مؤثر این آگاهیها برای تأمین امنیت و حفظ و صیانت داشتهها از طریق ابزار و روشهای جمعآوری به ویژه ابزار نیروی انسانی انجام میپذیرد. اشراف اطلاعاتی با کسب اخبار و اطلاعات و احاطه و اشرافیت بر موضوعات پیرامونی ارتباط داشته و به شکلی دقیق و عمیق، واقعیتهای عینی و ذهنی را در ابعاد مختلف به گونه‌ای روشن و شفاف به تصمیم‌سازان ارائه می‌دهد.
برخی از مهم‌ترین الزامات تحقق این تدبیر سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت عبات است از حمایت دولت به ویژه در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگ‌سازی، تأمین منابع و اعتبارات لازم برای اجراء برنامه‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت نیروهای مسلح، توانمندی سازی نیروهای مسلح از طریق مراکز آموزشی و رسانه‌ای، نوآوری و ساخت سلاح تا حد خود اتکایی.
