۱۴ مرداد ۱۴۰۱ - ۱۵:۰۳
شهادت علی‌اصغر(ع)؛ نخستین تعزیه تاریخ
شهادت علی‌اصغر(ع) روی دستان پدر با تیر سه‌شعبه حرمله بن کاهل اسدی زمانی که امام حسین(ع) در حال سخن گفتن با لشکریان عمر بن سعد بود و می‌فرمود: «ای جماعت! اگر به من رحم نمی‌کنید، پس به این کودک شیرخوار رحم کنید»...؛ بی هیچ تردیدی خود به تنهایی راقم نخستین تعزیه تاریخ بشریت است.
به گزارش خبرنگار تئاتر ایران اکونومیست، تعزیه با ماه محرم دو یار جدانشدنی از یکدیگر در سیر تطور و تحول تاریخ رخدادهای آیینی و مذهبی ایرانیان بوده است، به‌ویژه از عهد صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع به‌عنوان مذهب رسمی کشور؛ شکل و شیوه اجرای تعزیت و سوگواری بر سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) و یاران باوفایش در دشت کربلا در راستای زنده نگه‌داشتن و پاسداشت نهضت و مکتب حسینی و تبلور و تجلی مفاهیمی چون عشق، ایثار، فداکاری، نوع‌دوستی، صلح، خانواده‌مداری، ایمان و نظایری از این دست را به شکلی تام و تمام در اجرای شبیه‌خوانان و تعزیه‌سرایان کشور شاهد بوده‌ایم.
بر همین اساس در دهه نخست ماه محرم بر آن شدیم تا به فراخور این ایام؛ نقب و نظر و روایتی بر مهم‌ترین تعزیه‌های این دهه که در این ایام پیشاروی مخاطبان قرار می‌گیرد و فصل مهمی از همراهی و همدلی آن‌ها با ائمه اطهار(ع) به‌ویژه سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) را با خود به‌همراه دارد را با شما در میان بگذاریم.
در پنجمین گزارش از سلسله گزارش‌های معرفی درخشان‌ترین تعزیه‌های دهه نخست ماه محرم به سراغ تعزیه «شهادت علی‌اصغر(ع)» - باب الحوائج - می‌رویم.
حضرت علی‌اصغر(ع)؛ باب الحوائج شیعیان
عبدالله بن حسین بن علی مشهور به علی‌اصغر، فرزند شیرخوار امام حسین(ع) و رباب دختر امرؤ القیس است که در واقعه کربلا به شهادت رسید. قاتل او حرمله بن کاهل اسدی است. بر اساس نقل منابع مشهور است که او شش‌ماهه بوده و با تیر سه‌شعبه شهید شده است.
مراسم همایش شیرخوارگان حسینی نیز هر ساله در اولین جمعه ماه محرم در بزرگداشت او برگزار می‌شود.
ماجرای شهادت
درباره چگونگی شهادت علی‌اصغر شیخ مفید (که اغلب نسخ تعزیه‌های شهادت حضرت علی‌اصغر(ع) به آن استناد کرده‌اند) اینگونه آمده است: امام حسین(ع) پس از بردن پیکر حضرت قاسم(ع) پسر امام حسن(ع) کنار دیگر شهدا، جلوی خیمه نشست که حضرت علی‌اصغر(ع) را نزدش آوردند و امام او را در دامن خویش نشاند. امام که در کنار تمام همراهانش؛ این نوزاد را نیز تشنه می‌بیند، بدن او را در کف دستش گذاشته و به سوی آسمان می‌برد و از سپاه کفر طلب آب می‌نماید، اما پاسخ سپاه رها کردن تیر سه‌شعبه و شهادت حضرت علی‌اصغر(ع) است.
بعد از شهادت این حضرت؛ امام دستش را [زیر گلوی طفل] گرفت و چون پر از خون شد، آن را بر زمین ریخت و گفت: «پروردگارا!... یاری آسمان را به صلاح ما قرار ده و انتقام ما را از این ستمکاران بگیر.» سپس امام پیکر طفل شیرخوارش را کنار خیمه‌ها و دیگر شهدای کاروان کربلا برد و بر این شهادت مظلومانه سخت گریست.
اگر به من رحم نمی‌کنید، پس به این کودک شیرخوار رحم کنید
ای جماعت! اگر به من رحم نمی‌کنید، پس به این کودک شیرخوار رحم کنید
همچنین در روایت مستند دیگری که آن نیز در تهیه نسخ تعزیه شهادت حضرت علی‌اصغر(ع) مورد استفاده قرار گرفته است به گزارش سبط بن جوزی از هشام بن محمد کلبی آمده: امام حسین(ع) در حال سخن گفتن با لشکریان عمر بن سعد بود، یکی از اطفالش را دید که از تشنگی می‌گرید، او را روی دست گرفت و گفت: «ای جماعت! اگر به من رحم نمی‌کنید، پس به این کودک شیرخوار رحم کنید»... بعد از سخن؛ حرمله مردی از سپاه کوفه تیری بر گلویش زد و آن کودک را به شهادت رساند.
دو روایت شاعرانه تاثیرگذار در نسخ معتبر تعزیه شهادت حضرت علی‌اصغر(ع)
سیدحیدر آملی در شعری که در رثای علی اصغر سروده این صحنه را به زیبایی هر چه تمام‌تر به تصویر کشیده است:
و مُنعطفٍ أهوی لتقبیل طفله فَقبّل منه قبله السهمُ مَنحرا
برای بوسیدن طفل خود خم شد اما تیر پیش از وی بر گلوگاه او بوسه داد.
این بیت شعر نیز از اشعار معروف نسخ معتبر تعزیه شهادت حضرت علی‌اصغر(ع) است که شبیه‌خوانان آنرا می‌خوانند:
ز ضرب تیر چنان دست وپای خود گم کرد
که خواست گریه کند در عوض تبسم کرد
امروزه در بین الحرمین کربلا محلی به نام مقام علی‌اصغر(ع) هست که منسوب به محل شهادت اوست و برخی زائران آن محل را زیارت می کنند.
واکنش امام حسین(ع) به شهادت علیاصغرش
آنچه این سختی‌ها را برایم آسان می‌سازد این است که همه در محضر خداست
امام حسین(ع)، پس از اصابت تیر به گلوی فرزندش، دست خود را زیر گلوی او گرفت و چون پر از خون شد، آن را به سوی آسمان پاشید و فرمود: «هَوَّنَ علَیّ ما نزَل بی أنّه بعین الله؛ آنچه این سختی‌ها را برایم آسان می‌سازد این است که همه در محضر خداست».
همچنین گفته شده است که امام با مشاهده این واقعه گریست و فرمود: «پروردگارا! تو خود میان ما و این مردم داوری فرما که ما را دعوت کردند تا یاریمان کنند؛ اما ما را کشتند».
فرازی از زیارت الشهدا در روز عاشورا
السَّلَامُ عَلَی عَبْدِاللهِ بْنِ الْحُسَیْنِ الطِّفْلِ الرَّضِیعِ الْمَرْمِیِّ الصَّرِیعِ الْمُتَشَحِّطِ دَماً الْمُصَعَّدِ دَمُهُ فِی السَّمَاءِ الْمَذْبُوحِ بِالسَّهْمِ فِی حَجْرِ أَبِیهِ لَعَنَ الله رَامِیَهُ حَرْمَلَةَ بْنَ کَاهِلٍ الْأَسَدِیَّ وَ ذَوِیهِ؛
سلام بر عبدالله پسر حسین، کودک شیرخوار تیر خورده به زمین افتاده به خون غلتیده که خونش به آسمان بالا رفت و در آغوش پدرش به وسیله تیر ذبح شد. خداوند تیرانداز و پژمرده کننده‌اش حرملة بن کاهل اسدی و همدستانش را لعنت کند. (ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۷۴.)
حرمله و تیر سه‌شعبه
که او سه تیر سه‌شعبه به کربلا آورد و یکی از آن‌ها را به گلوی فرزند شیرخواره امام حسین(ع) زد
محمد محمدی اشتهاردی در کتاب سوگنامه آل محمد(ص) با تکیه بر کتاب منهاج الدموع از حرمله چنین نقل کرده است که او سه تیر سه‌شعبه به کربلا آورد و یکی از آن‌ها را به گلوی فرزند شیرخواره امام حسین(ع) زد.
از سوگواری تا همایش شیرخوارگان حسینی
آنچنان که پیشتر در این گزارش شرحش رفت؛ شیعیان حضرت علی‌اصغر(ع) را باب الحوائج می‌دانند و برخی از مساجد، حسینیه‌ها و هیات‌های عزاداری خود را به نام او نام‌گذاری می‌کنند. عزاداران حسینی شب هفتم محرم را به او اختصاص داده‌اند و در این شب با محوریت او به مرثیه‌خوانی و عزاداری می‌پردازند.
هر ساله برای بزرگداشت حضرت علی‌اصغر(ع)، همایش شیرخوارگان حسینی در اولین جمعه ماه محرم از سوی مجمع جهانی بزرگداشت حضرت علی‌اصغر(ع) برگزار می‌شود.
بخشی از نسخه تعزیه شهادت حضرت علی‌اصغر(ع)
راوی:
خون خورم در غم آن طفل که جای لبنش
ریخت دست ستمِ حرمله، خون در دهنش
کودکی کآب ز سرچشمه عصمت می‌خورد
گشت از سوز عطش، آب سراپا بدنش
گر تن نوگل لیلا نبُوَد لاله سرخ
از چه آغشته به خون گشت چنین پیرهنش
غنچه‌ای از چمن زاده زهرا بشکفت
که شد از زخم سنان، چون گل صد برگ، تنش
گلشنی ساخته در دشت بلا گشت که بود
غنچه‌اش اصغر و گل، قاسم و اکبر، سَمَنش
تشنه‌لب، کشته شد آن شاه که با خنجر و تیر
گشت بُبریده و شد دوخته بر تن، کفنش
منبع: خبرگزاری ایرنا
گزارش خطا
آخرین اخبار