به گزارش خبرنگار کتاب ایران اکونومیست، خلیج‌فارس پهنه ای آبی با وسعت بیش از ۲۳۷۰۰۰ کیلومتر مربع در آسیای غربی و منطقه خاورمیانه است که در امتداد دریای عمان و در میان ایران و شبه‌جزیره عربستان قرار دارد. این خلیج گرم ترین پهنه آبی شناخته شده در جهان و سومین خلیج بزرگ جهان محسوب می شود و به دلیل وجود منابع نفت و گاز منطقه‌ای مهم و راهبردی در سطح بین‌المللی به شمار می رود.
پس از ورود آریایی‌ها به فلات ایران و حرکت قوم پارس به سمت جنوب، این قوم نام خود را به دریایی دادند که فلات ایران را از شبه جزیره عربستان جدا می کرد. در دوره هخامنشیان، خلیج فارس پارسادرایا یا دریای پارس نامیده می شد. یونانیان آن را سینوس پرسیکوس می گفتند، همه جغرافیدانان دوره اسلامی نیز نام این دریا را بحر فارس، دریای پارس و خلیج فارس نوشته اند.
خلیج فارس در گذشته وسعتی بیش از امروز داشته و هم اکنون تنها قسمت کوچکی از یک گستره آبی پهناور است که در سالیان دور دریای پارس نامیده می شد. این دریا تمامی دریای مکران (عمان) و بخشی از اقیانوس هند را تا حدود رود سند در بر می گرفت. برای فهم گستردگی این دریا همین بس که بدانید قسمت بیشتر جلگه های برازجان, بهبهان و خوزستان ایران تا کوه های زاگرس تا اواخر دوره سوم زمین شناسی در زیر آب همین دریا بوده اند.
این گستره آبی نقش بسیار مهمی در به وجود آمدن تمدن های باستانی داشته است و بسیاری از جوامع در پیرامون آن شکل گرفته اند. در طول تاریخ، فرمانروایی این خلیج به ایرانیان تعلق داشته است و به همین دلیل کشورمان خود را میراث دار واقعی آن می داند. به جز ایران کشورهای عمان، عراق، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین نیز در کناره خلیج‌فارس قرار دارند؛ اما سواحل شمالی این خلیج کاملا در جغرافیای سیاسی ایران قرار دارند.
اختصاص روزی به روز ملی خلیج‌فارس اتفاقی بود که در طی چند سال رقم خورد، دولت، پس از جلسات متعدد برای بررسی عوارض مثبت و منفی، موافقت خود را با این کار اعلام کرد. پس از دریافت موافقت نهایی بحث بر سر انتخاب روز در تقویم پیش آمد و گزینه های زیر مطرح شد:
روز ۹ آذر که برگشت سه جزیره به نام ایران در آن اتفاق افتاده بود، ۲۹ اسفند روز ملی شدن نفت که جزو اولین پیشنهادها بود؛ اما با حواشی و مخالفت هایی رو به رو شد و روز اخراج پرتغالی‌ها توسط ارتش ایران از خلیج‌فارس که اتفاقی بزرگ در تاریخ این خلیج بود.
در نهایت روز اخراج پرتغالی‌ها مورد موافقت قرار گرفت اما مشکل اینجا بود که هنوز کسی روز دقیق این واقعه را نمی دانست. پس شورای فرهنگ عمومی بر اساس نظر گروه تاریخ دانشگاه تهران دست به کار شد و سرانجام با پیگیری‌های متعدد، روز ۱۰ اردیبهشت را تاریخ دقیق این اتفاق اعلام کرد. سرانجام این روز در شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست رییس جمهور وقت و تمامی اعضا در تاریخ ۲۲ تیر ۱۳۸۳ به تصویب رسید.
خلیج فارس، به روایت دریادارِ شهید
کتاب خلیج فارس اثر دریادار غلامعلی بایندر که اینک پس از گذشت حدود هفتاد سال به تجدید چاپ آن اقدام می شود یکی از نخستین آثار پژوهشی حاصل از دور جدیدی از توجه ایرانیان به خلیج فارس و اعاده حاکمیت ملی کشور بر آن منطقه است.دوره ای که با تلاش‌های ایران برای تشکیل یک نیروی دریایی امروزی از سال‌های پایانی دهه ۱۳۰۰ شمسی توام شد و سرگذشت غلامعلی بایندر نیز با آن گره خورد.
این کتاب نخستین بار در سال ۱۳۱۷ انتشار یافت در نوع خود، یعی کتابی مطابق با اصول جدید تحقیق و پژوهش، نخستین اثری بود که به فارسی در این موضوع منتشر می‌شد. خلیج فارس در کنار ارائه مجموعه‌ای از اطالاعات تاریخی و جغرافیای کلی درباره این منظقه، به ویژه در مورد وضعیت بحرین نیز مطالبی دارد که خود گویای توجه خاصی است که در آن ایام نسبت به این موضوع می شد.
این کتاب به همراه سه نقشه تاریخی از خلیج فارس منتشر شده که آن را منحصر به فرد می کند.
غلامعلی بایَندُر (زاده ۲۳ آذر ۱۲۷۷ در تهران - درگذشته ۳ شهریور ۱۳۲۰ در خرمشهر) دریادار نیروی دریایی ارتش و به مدت ۵ سال فرمانده این نیرو از مهر ۱۳۱۵ تا شهریور ۱۳۲۰ بود. وی در جریان درگیری‌های میان قوای ایران و انگلستان در جنگ جهانی دوم در خرمشهر در تاریخ ۳ شهریور ۱۳۲۰ کشته شد.
کتاب خلیج فارس در ۱۵۲ صفحه با همکاری انتشارات موقوفات دکتر محمود افشار و نشر سخن به چاپ رسیده است.
سواحل خلیج فارس، گنجینه جغرافیایی جهان
معرفی کتاب سواحل خلیج فارس، ترجمۀ بخشی از کتاب مشهور راهنمای خلیج فارس، با عنوان Gazetteer of the Persian Gulf, Oman, and Central Arabia اثر جان گوردون لوریمر است.
موقعیت جغرافیایی که لوریمر به آن می پردازد، تقریبا منطبق با استان کنونی بوشهر است. از این رو شامل اطلاعاتی از آبادی‌های مناطق زیر است: شهر و شبه جزیرۀ بوشهر، دشتستان، مزارعی، زیراه، شبانکاره، لیراوی، دیلم، حیات داود، رود حله، خارگ، انگالی، تنگستان، دشتی و شیبکوه.
این کتاب دو فهرست دارد که نخست «فهرست اجمالی مطالب»، شامل فصول اصلی کتاب، منطبق با مناطق و نواحی اصلی است و فهرست دوم «فهرست تفصیلی مطالب»، شامل تمام عناوین جزئی و اسامی آبادیها که مدخلهای کتاب را تشکیل می دهند.
تحقیقات میدانی مترجم، عبدالرسول خیراندیش و آگاهی و دانش وی بر تاریخ و جغرافیای استان بوشهر سبب شده است افزون بر ترجمۀ یک منبع دست اول درزمینۀ جغرافیای تاریخی این استان، انبوهی اطلاعات علمی و توضیحات روشنگر در دیباچه و مقدمه و تعلیقات و پاورقی‌های کتاب در اختیار خواننده قرار گیرد.
بخش تعلیقات کتاب نیز به توضیح موضوعاتی پرداخته که برای درک بهتر باید مطالعه شود. موضوعاتی چون «فرمانفرما/حکمران/ حکومت/ نایب حکومت»، «رو/ رود/ جریان / دره / شور/ مسیله/ مشیله»، « زیراه/ چاه کوتاه»، « خان/ شیخ»، «نام‌های مزدوج جغرافیایی»، «خان/ ضابط/ مالک/ مباشر/ رئیس/ کدخدا»، «ایرانی اصیل/ ایرانی»، «خائیز»، «بلوک/ پشتکوه/ ارم / بوشکان»، «سنا/ شنبه»، «جم و ریز»، «ساحل»، «خلیج و خور»، «خشم»، «بنه»، «خشت»، »بهبهان و دهدشت»، «کازرون و دوان»، «بحرینی ها»، «رودخانۀ موند» و «گله دار»
جان گوردن لوریمر (۱۸۷۰- ۱۹۱۴) دیپلمات و تاریخ‌نگار اهل بریتانیا بود، که در فاصله سال‌های ۱۹۰۸ تا ۱۹۱۴ میلادی، به‌عنوان مقیم خلیج فارس (نمایندگی سیاسی بریتانیا در خلیج فارس که در شهر بوشهر مستقر بود) و یکی از مدیران کمپانی هند بریتانیا، فعالیت می‌کرد. او بیشتر به‌عنوان تهیه کنندهٔ دانشنامه خلیج فارس، عمان و عربستان مرکزی شهرت یافته‌است.
مترجم کتاب، عبدالرسول خیراندیش (متولد ۱۳۳۶ در برازجان) تاریخ‌شناس و تاریخ‌نگار ایرانی و استاد دانشگاه شیراز است. خیراندیش تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در برازجان گذراند. در سال ۱۳۶۳ از دانشگاه فردوسی مشهد لیسانس تاریخ گرفت. مدتی در مراکز تربیت معلم شیراز و برازجان تدریس می‌کرد و سپس از دانشگاه تهران فوق لیسانس گرفت. مدتی در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت آموزش و پرورش مشغول به کار بود. در سال ۱۳۷۴ دوره دکتری تاریخ را در دانشگاه تربیت مدرس به پایان برد و پس از آن در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های مختلف به تدریس و تحقیق مشغول بوده‌است.
سواحل خلیج فارس، در صفحه توسط نشر آباد بوم به چاپ رسیده است.
تاریخ خلیج فارس، پیشینه تمدنی چند هزار ساله
کتاب تاریخ خلیج فارس درباره پهنه آبی خلیج همیشه پارس و متشکل از مقالاتی به قلم نویسندگانی چون تی. پاتس، ویتکم، تورج دریایی، محمد باقر وثوقی، گری سیک و دیگر بزرگان تاریخ و جغرافیا است. نویسندگان این مقالات مقاطع تاریخی گوناگون و نیز موضوعات مختلف جامعه شناختی را موضوع بررسی قرار داده اند.
در این اثر، خلیج فارس به صورت یک کل و نه صرفا ضمیمه تمدن های فلات ایران یا شبه جزیره عربستان بررسی شده است. دیدگاهی نو که دستاوردهایی تازه به ارمغان آورده است، همسانی هایی که از آنها یاد شده است تنها جنبه های ظاهری زیست و فرهنگ مردمان و اقوام را شامل می شود.
این کتاب به گردآوری و ویراستاری لارنس جی. پاتر و ترجمه محمد آقاجری، در صفحه توسط نشر ققنوس منتشر شده است.
۱۳۵۲
