«تسلیم اخاذی نفتی سعودی نمی‌شویم»، «ویروس کرونا و عربستان دلیل سقوط قیمت نفت هستند»، «وزیر انرژی روسیه نخستین کسی بود که به رسانه‌ها اعلام کرد همه کشورهای مشارکت کننده در پیمان محدودیت عرضه اوپک پلاس از یکم آوریل از همه تعهدهای خود آزاد خواهند شد و سبب شد کشورها برای جبران کاهش قیمت‌ها و سودشان، تولید خود را افزایش دهند»، «این یک بازار (نفت) آزاد است و عربستان و روسیه باید جنگ قیمتی را که به راه انداخته‌اند و سبب ریزش قیمت‌ها شده است حل کنند»، «روسیه و عربستان چطور می‌توانند توافق نکنند و جلو سقوط قیمت را نگیرند؟ پس مسئولیت در قبال انسانیت چه می‌شود؟ برادری جهانی کجا رفته؟ پس این به اصطلاح رهبران دنیا کجا هستند؟» اینها تنها بخشی از جملات سران کشورها پس از سقوط قیمت نفت است، هر یک دنبال متهم کردن دیگری.
شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) در این شرایط با تعدادی از تحلیلگران و کارشناسان بخش اقتصادی و اقتصاد سیاسی و آشنا با مسائل سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و بازار نفت گفت‌وگو کرده است که برخی عربستان را متهم کاهش قیمت نفت دانستند و برخی دیگر روسیه را. برخی اوپک را همچنان یک سازمان جهان سومی تأثیرگذار دانستند و برخی از افول آن گفتند. برخی شرایط کنونی را برای ایران فرصت دانستند و برخی...، انتشار دیدگاه کارشناسان اما به معنای تأیید مواضع آنها از سوی شانا نیست.
بازار نفت در حالت غیرعادی: قیمت نفت در طول ماه مارس و پس از شکست مذاکرات اوپک پلاس و شیوع ویروس کرونا بیش از ۲۰ دلار برای هر بشکه کاهش یافت و در کانال ۲۰ دلار برای هر بشکه قرار گرفت. سبد نفتی اوپک هم نخستین روز آوریل (۱۳ فروردین‌ماه) قیمت ۱۶ دلار را تجربه کرد که در ۲۵ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. بازار نفت این روزها اما به طرز عجیبی غیرقابل‌پیش‌بینی شده است.
محسن قمصری، مدیر پیشین امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران درباره وضع این روزهای بازار نفت به شانا می‌گوید: به نظر می‌رسد بازار به‌طرز عجیبی دستخوش تحولات و خواسته‌های قدرت‌هاست و از سوی عوامل این قدرت‌ها در حال دستکاری است.
وی تأکید می‌کند: تنها موضوعی که می‌توان درباره این بازار گفت اینکه حالتی غیرعادی دارد و به‌سختی قابل پیش‌بینی است.
اوپک کارتل است؟! نیست: «من در همه زندگی مخالف اوپک بوده‌ام. این یک سازمان غیرقانونی است، می‌توانید آن را کارتل بنامید. اعضای اوپک در حال زوال هستندو اعضای این کارتال در حال نابودی آن هستند، اما روسیه کشوری قدرتمند و شریک ماست.» به‌طور حتم این جمله دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا را در روزهای اخیر که در نشستی مطبوعاتی عنوان شده است، خوانده‌اید. رئیس‌جمهوری آمریکا از یک سو اوپک را کارتل می‌نامد و آن را در حال نابودی می‌داند و از سوی دیگر برای ترمیم بازار نفت دست نیاز به سوی اوپکی‌ها دراز می‌کند؛ سیاست یک بام و دو هوا.
یک منبع آگاه و متخصص در امور اوپک، اما در این زمینه به شانا می‌گوید: اوضاع کنونی بازار نفت ثابت کرد اوپک کارتل نیست، بلکه مؤثرترین سازمان در متوازن کردن بازار است، حالا ترامپ هم با وجود ادعاها و تهدیدها، از اوپک برای نجات نفت شیل تقاضا کمک دارد.
وی می‌افزاید: جالب است ترامپ همین درخواست را هم با متهم کردن اوپک به دامپینگ دارد و به برقراری تعرفه بر واردات نفت تهدید می‌کند، این نهایت خودبزرگ‌بینی و قلدری است.
تحلیلگر دیگری اما درباره رفتار ترامپ نسبت به اوپک معتقد است: ژست دشمنی با افراد یا نهادهایی مانند اوپک برای ترامپ اعتبار دارد. هر چقدر هم‌اکنون خواهان همکاری با اوپک باشد، اما باز می‌گوید من مجبورشان کردم، تسلیم شدند و ... مثل رفتارش با کره شمالی و روسیه.
اوپک به تنهایی نمی‌تواند: این اما همه ماجرای اوپک و نگاه تاریخی به آن برای متوازن‌سازی بازار نفت نیست. برخی معتقدند اوپک با رشد تولید شیل در سال‌های اخیر تضعیف شده است و دیگر همانند گذشته در بازارهای جهانی تأثیرگذار نیست.
صفرعلی کرامتی، از مدیران پیشین امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران اما درباره نقش اوپک در مدیریت کنونی بازار نفت معتقد است: با توجه به افزایش تولید غیراوپک در سال‌های اخیر، نقش و وزن اوپک در بازار کاسته شده است، بی‌شک بدون مشارکت کشورهای تولیدکننده غیراوپک، اوپک قادر به مدیریت شرایط کنونی بازار نفت نیست.
وی به شانا می‌گوید: با توجه به بحران قریب‌الوقوع اقتصاد جهان در اثر شیوع بیماری کرونا و اثر عمیق آن بر سطح تقاضای نفت، مشکل بازار نفت مضاعف شده است، بعید نیست در صورت نبود توافق بین اوپک و کشورهای غیراوپک قیمت نفت به زیر ۱۰ دلار برای هر بشکه برسد.
کرامتی که سابقه حضور در مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت و فعالیت در دبیرخانه اوپک را هم دارد، یادآوری می‌کند: در تاریخ اوپک و شاید تاریخ صنعت نفت و گاز، چنین شرایطی تقریباً سابقه نداشته باشد. به نظر می‌رسد در صورت مدیریت نشدن اوضاع، کل صنعت نفت و گاز با چالش و رکود بزرگی روبه‌رو شود.
یک منبع آگاه آشنا با مسائل اوپک هم درباره کاهش تولید ۱۰ تا ۱۵ میلیون بشکه‌ای که این روزها مطرح است، می‌گوید: حجم لازم برای کاهش بسیار زیاد است و اوپک به تنهایی نمی‌تواند از عهده آن برآید. با این حال بار اصلی کاهش به‌عهده عربستان خواهد بود. عربستان پس از اقدام‌هایی که در افزایش عرضه داشت اکنون مجبور است بخش قابل توجهی از تولید خود را حتی برای یک یا دو ماه کاهش دهد.
آمریکا در حال حرکت به سمت سلطه انرژی: نگاه‌ها به بازار نفت اما در این روزها به این موارد ختم نمی‌شود. برخی تحلیلگران برخلاف نگاه رایج این روزها که عربستان را دلیل اصلی کاهش قیمت نفت می‌دانند از روسیه به‌عنوان دلیل اصلی نام می‌برند. این هم یک تحلیل است.
یک کارشناس ارشد انرژی که خواست نامی از او برده نشود، با این پیش‌زمینه که آمریکا از استقلال انرژی به سمت سلطه انرژی در حال حرکت است، به شانا می‌گوید: روس‌ها اصلاً از این وضع راضی نیستند. اینکه روس‌ها چه ابزاری برای محدود کردن آمریکا دارند، شاید تنها ابزار کنونی همین پایین آوردن قیمت‌ها باشد.
وی با بیان اینکه بعید می‌دانم روس‌ها به‌طوری جدی پای کار بیایند و تولید خود را کاهش دهند، تصریح می‌کند: برای روسیه این موضوع اصلاً جنبه اقتصادی و درآمدی ندارد و از ماهیت امنیتی و بقا برخوردار است. آنها نمی‌خواهند به سرنوشت برخی اعضای اوپک دچار شوند. پس هم‌اکنون باید اقدام کنند تا جلو رشد بیشتر شیل و سهم آمریکا در بازار را بگیرند.
این تحلیلگر اقتصاد سیاسی با تاکید بر اینکه برای روسیه فردا دیر است، چراکه با بازگشت قیمت‌ها سهم شیل بار دیگر در بازار بالا می‌رود و زمینه برای تحریم روس‌ها فراهم می‌شود، تصریح می‌کند: فکر می‌کنم در صورتی که آمریکا نتواند از طریق این مذاکرات به نتیجه برسد و صنعت نفت خود را نجات دهد، احتمالاً به سمت گزینه جنگ، با تمرکز بر عراق پیش خواهد رفت. عراقی‌ها به‌خوبی این موضوع را درک کرده‌اند و به همین دلیل وزیر نفت عراق از برگزاری نشست فوق‌العاده اوپک پلاس به‌صورت جدی حمایت کرده است.
وی به ویژگی تاریخی روس‌ها که خوششان نمی‌آید کسی از جایگاه بالا به آنها نگاه کند اشاره و با بیان اینکه روسیه در شکل عامیانه‌اش هم‌اکنون در حال ناز کردن است و انتظار دارد تنها «ترامپ» نازش را بکشد، این‌گونه نتیجه‌گیری می‌کند: ترامپ توپ کاهش قیمت نفت را به زمین روسیه و عربستان انداخته است که در صورت اجرا نکردن دستورهای آنها را تنبیه کند. عربستان تحمل تنبیه ندارد و روسیه هم در عمل زیر بار کاهش تولید نمی‌رود.
افزایش قدرت چانه‌زنی مصرف‌کنندگان: «زلزله هشت ریشتری بازار نفت را به هم ریخته است. مسبب این خرابی، عطش سیری‌ناپذیر عربستان برای افزایش سهم بازار از یک سو و افزایش تولید آمریکا از سوی دیگر است.» این هم نگاه یکی از تحلیلگران مسلط به امور اوپک و بازار نفت در این روزهاست.
وی معتقد است: کاهش بی‌سابقه تقاضای نفت خام ناشی از کووید ۱۹ که در حد روزانه ۱۵ تا ۲۰ میلیون بشکه از سوی منابع مختلف برآورد شده است، افزایش شدید صادرات نفت خام عربستان که (عمدتاً برداشت از ذخایر است و نه تولید) مازاد تاریخی را در بازار به‌وجود آورده و به ذخیره‌سازی از سوی کشورهای مصرف‌کننده منتهی شده است، برگشت بازار به شرایط قبل را غیرقابل امکان کرده است.
این تحلیلگر ارشد بازار نفت از این نگاه که ذخیره‌سازی ماهانه ۳۰۰ میلیون یا بیشتر قدرت چانه‌زنی قوی در اختیار کشورهای مصرف‌کننده قرار داده است، تأکید می‌کند: روسیه فقط زمانی حاضر به کاهش تولید خواهد شد که آمریکا نیز کاهش تولید را بپذیرد. ترامپ اما ظاهراً راضی به کاهش تولید آمریکا نیست.
وی با بیان اینکه البته ابزار قیمت و قیمت حدود ۴۰ دلار حداقل می‌تواند روزانه یک میلیون بشکه از تولید نفت شیل آمریکا را کاهش دهد، تصریح می‌کند: یافتن راه‌حل دشوار است و پرهزینه.
مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس ارشد اقتصاد انرژی در این زمینه به ما می‌گوید: فکر نکنم تا بهبود وضع تقاضا ناشی از ویروس کرونا قیمت نفت به بالای ۴۰ دلار برود.
وی تأکید می‌کند: تا وضع کرونا تثبیت نشود، وضع بازار نفت پایدار نخواهد شد. تولیدکنندگان به‌ویژه روسیه و عربستان مجبور به توافق می‌شوند و قیمت کنونی بهتر خواهد شد.
تاب‌آوری امروز، سهم بازار فردا: زیان ناشی از کاهش قیمت نفت و سیاست ایران را در شرایط کنونی با یک تحلیلگر ارشد اقتصاد انرژی در میان می‌گذارم، توضیح می‌دهد: ایران و کشورهایی که صادرات محدود در بازار نفت دارند کمترین زیان را از شرایط فعلی کرده‌اند. اگر وضع موجود ادامه یابد و قیمت در حد ٢٠ دلار بماند بیش از ۷ میلیون بشکه نفت از بازار خارج می‌شود که چهار میلیون یا حتی بیشتر برای آمریکاست.
وی که معتقد است با قیمت کنونی نفت بخش بزرگی از تولید نفت جهان به‌ویژه در آمریکا، کانادا و حتی روسیه تخریب می‌شود، تصریح می‌کند: اگر ایران بتواند در شرایط کنونی تاب‌آوری داشته باشد و خود را با شرایط سازگار کند وقتی تقاضا به حالت عادی برگشت و جهان دنبال قیمت متعادل برای بازار نفت رفت، سهم ایران در بازار برمی‌گردد. به هر ترتیب برای ایران قیمت پایین در میان‌مدت و بلندمدت بهترین راهبرد است.
رویا خالقی
