۲۹ اسفند ۱۳۲۹، سال روز حماسه‌ای است به یادماندنی و نقطه عطفی در تاریخ مبارزاتی ملت ایران است ۲۹ اسفند، سال روز ملی شدن صنعت نفت ایران، در گرو رهبری دینی و اتحاد و حضور ملت مسلمان است. در این روز با ملی شدن صنعت نفت، دست طمع استعمار از دامن ملت ایران کوتاه کرد.
۲۹ اسفندی که تاریخ‌ساز شد
در چهارم آذرماه ١۳۲٩ کمیسیون ۱۸ نفری نفت به ریاست مصدق تصویب کرد که «لایحه الحاقی حقوق مردم ایران را در برنمی‌گیرد». نمایندگان مجلس روز‌هایی را به بررسی پیشنهاد و گزارش کمیسیون پرداختند.
یک هفته پس از نخستین گزارش کمیسیون نفت به مجلس در رد لایحه الحاقی، در روز ۲۶ آذرماه، پس از سخنرانی مصدق در ستودن ملی شدن صنعت نفت ایران و مزایای آن، پیشنهادی با امضای یازده نفر از نمایندگان مجلس و از جمله مصدق برای ملی شدن صنعت نفت، در میان نمایندگان مجلس گردانده شد تا برشمار امضاکنندگان افزوده شود.
تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی شرکت ملی نفت ایران کار توزیع و فروش فرآورده‌های نفتی و گاز طبیعی جهت مصارف داخلی را به عهده داشت. شرکت‌های عامل نفت ایران فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی و نفت خام مورد نیاز برای مصارف داخلی را به شرکت ملی نفت ایران تحویل می‌دادند.
شرکت ملی نفت ایران همچنین مسئولیت تامین، نگهداری و اداره خدمات پشتیبانی تولید را تحت عنوان" خدمات غیرصنعتی" به عهده داشت که در مقابل " عملیات صنعتی" قرار می‌گرفت که انحصارا در اختیار خارجیان بود. تاسیسات ثابت صنعت نفت ایران در این دوره اگرچه متعلق به شرکت ملی نفت ایران بود، اما بر اساس قرارداد، شرکت‌های عضو کنسرسیوم حق استفاده انحصاری از آن‌ها را در طول مدت قرارداد داشتند.
با آغاز فعالیت کنسرسیوم اگرچه قراربود قانون ملی شدن نفت اجرا شود، اما در عمل دولت ایران و شرکت ملی نفت اختیارات بسیار محدودی داشتند؛ تا مهرماه ۱۳۵۳ اعضای کنسرسیوم بدون دخالت دولت ایران برای تعیین میزان تولید و قیمت نفت که عوامل اصلی و تعیین کننده درآمد کشور بودند، تصمیم می‌گرفتند و دولت ایران در این خصوص هیچ اختیاری نداشت.
از سال ۱۳۵۳ و تشکیل شرکت سهامی خاص خدمات نفت ایران (osco) تغییرات عمیق و عمده‌ای در ارتباط با نحوه نظارت و دخالت دولت در کار کنسرسیوم به وجود آمد، اما واقعیت این است که تا وقوع انقلاب اسلامی، مالکیت ایران بر منابع نفتی خود به طور کامل تحقق نیافته بود.
در تاریخ سیاسی، اقتصادی و مبارزات مردم ایران برای نجات سرمایه‌های ملی این مرزوبوم از دست بیگانگان به شمار می‌رود.
اکنون بیش از ۷ دهه از ملی‌شدن صنعت نفت می‌گذرد. کارشناسان بسیاری این جنبش را به‌خوبی رصد کرده و آن را از زوایای مختلف مورد نقد و بررسی قرار داده‌اند.
ملی شدن صنعت نفت نقطه آغازی برای بومی‌شدن نفت کشور
در این باره سید محمد علی خطیبی نماینده اسبق ایران در اوپک در آن زمان صنعت نفت ایران در قالب قرارداد‌های امتیازی به خارجی‌ها سپرده شده بود. به این ترتیب که استخراج و فروش نفت ایران برای مدت زمان خیلی طولانی به شرکت‌های خارجی که اغلب انگلیسی بودند سپرده می‌شد.
او ادامه داد: قدرت‌های جهانی در آن زمان برای سهم خواهی بیشتر از صنعت نفت ایران مبارزه می‌کردند در آن دوران عده‌ای موافق موازنه مثبت به معنای تقسیم امتیازات مساوی بین قدرت‌های خارجی بودند که نتیجه آن وابستگی بیشتر بود. در همین حال مجلس وقت مقوله موازنه منفی را مطرح کرد که خوشبختانه رای می‌آورد.
نماینده سابق اوپک اضافه کرد: در نتیجه این طرح امتیاز دادن به خارجی‌ها در صنعت نفت ملغی شد و حتی مقامات ایرانی اجازه مذاکره برای برون سپاری امتیاز در صنعت نفت را نداشتند. این کارشناس انرژی اضافه کرد: در آن زمان مالیات واردات نفت انگلستان از ایران بیش از ۲ برابر درآمد نفتی ایران بود.
خطیبی اضافه کرد: در همین دوران طرح ملی شدن نفت عنوان شد که با ترور علی رزم آرا، نخست وزیر وقت ایران توسط گروه فداییان اسلامی تنها مانع ملی شدن نفت کنار رفت و روند ملی شدن این صنعت تسریع شد. بدین سان ۲۴ اسفندماه سال ۱۳۲۹ با طرح ملی شدن صنعت نفت موافقت شد.
خطیبی تصریح کرد: انگلستان در آن زمان کوشش کرد تا نزد دادگاه‌های بین المللی همچون لاهه از ایران شکایت کند که البته نتیجه نداد. در همین حین محمد مصدق دولت تشکیل می‌دهد به طوری که خروج انگلیس از صنعت نفت به نفع آمریکا بود، چون می‌توانستند جای شرکت‌های انگلیسی را در ایران بگیرند. این در شرایطی است که بعد از سقوط مصدق ملی شدن صنعت نفت در ایران تا انقلاب اسلامی تنها از نام ملی شدن بهره‌مند شدند و در عمل همچنان حضور خارجی‌ها در این صنعت عظیم احساس می‌شد.
او گفت: در واقع این قرارداد اولین و مهم‌ترین اولویت رشد توانمندی داخلی و کسب منافع ملی روزافزون در جهت سیاست‌های اصلی نظام جمهوری اسلامی ایران است.
ملی شدن صنعت نفت نقطه آغازی برای بومی‌شدن این صنعت پیچیده بود. ملی‌شدن صنعت نفت بر سه محور کلی استوار بود: نخست مشخص شدن مالکیت نفت و تعلق آن به ملت ایران، سپس به‌حساب آوردن شخصیت ملی و در آخر حفظ حرمت افراد، یکی از نکات مثبت این اتفاق متخصص شدن کارمندان ایرانی شرکت نفت بود. کارشناسان با تجربه به ایران فرستاده شدند و افراد متخصص دانشگاهی نیز به استخدام شرکت نفت درآمدند. هر سال نیز دوره تخصصی برگزار می‌شد.
این روند‌ها در همه جای صنعت نفت اجرا شد. در قبل از انقلاب تلاش بر این بود که کادر عملیات نفتی را متخصصان ایرانی تشکیل دهند. بعد از انقلاب، بُعد اقتصادی این صنعت کم و بعد سیاسی آن بیشتر و بزرگ‌تر شد.
مهدی جمشیدی دانا مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز کشوردر با اشاره به صنعت نفت و همچنین ساخت پالایشگاه‌های عظیم گفت: در این چندسال گذشته ما از صفر شروع کردیم به طوری که برای لوله گذاری یک کیلومتری در دریا با مشکل مواجه بودیم و حتما باید از شرکت‌های خارجی استفاده می‌کردیم.
او ادامه داد: همچنین برای ساخت سکو‌های دریایی و حتی ساخت پالایشگاه حتما باید از پیمانکاران خارجی استفاده می‌کردیم در حال حاضر خوشبختانه به طور روان و ساده پالایشگاه‌های نفتی عظیمی در کشور ساخته شده است و می‌توان پارس جنوبی را به وضوع دید به طوری که صفر تا صد آن توسط نیرو‌های متخصص ایرانی ساخته شده است.
مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز کشور بیان کرد: این جای افتخار دارد که علاوه بر پروژ‌هایی را تکمیل کردیم که می‌توانیم برای برخی از کشور‌های دیگر هم باتوجه به توان و مهندسی نیرو‌های ایرانی پروژه‌های عظیم را بسازیم که این برای کشور ما باعث افتخار است.
یکی از ویژگی‌های بارز کشور ایران از حیث ذخایر زیرزمینی به نفت خیز بودن این مرز و بوم معطوف می‌شود، عرصه‌ای که در طول دهه‌های گذشته فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشته است.
متأسفانه در طول حاکمیت ستم شاهی رژیم پهلوی، نفت کشور، به جولانگاه و عرصه چپاول کشور‌های استکباری و استعماری جهان مبدل شده بود و عمده هزینه فروش این محصول استراتژیک، صرف خرید تجهیزات نظامی می‌شد تا به واسطه آن اهداف کشور‌های غربی و به‌ویژه ایالات متحده در منطقه خاورمیانه و بخصوص در حوزه خلیج فارس با نیرو‌های نظامی ایران تأمین شود و در کلیت امر اطلاق عنوان ژاندارم منطقه به رژیم محمدرضا پهلوی با هدف و موضوعیت مقابله با جریان کمونیستی شرق با محوریت شوروی سابق پایه گذاری شده بود.
پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران و سرلوحه قرار گرفتن شعار و رویکرد نه شرقی و نه غربی، تمامی محاسبات نظام سلطه در این عرصه استراتژیک و حساس جغرافیایی فرو ریخت و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران با رویکرد استقلال طلبانه و رهایی از بند سیاست‌ها، چارچوب‌ها و اهداف نظام سلطه، مدیریت و کنترل امور در کشور را در دست گرفت و به تبع این تحولات که به‌صورتی شتابنده و سریع در حال ظهور و بروز بود، عرصه نفتی کشور با تحولاتی چشمگیر همراه شد.
تحولاتی که پس از گذشت چند دهه، موفقیت‌های ارزنده‌ای را برای ایران اسلامی در پی داشته و با توجه به تدابیر و تمهیدات تعریف و پیش‌بینی شده، همچنان این روند سازنده در حال پیمایش مسیر به سمت توسعه، ترقی، بالندگی و پیشرفت هر چه بیشتر است؛ بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، برآنیم تا در ذیل این گزارش، موفقیت‌های انقلاب اسلامی در طول چهل سال گذشته را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم.
صنعتگران نفت ایران زبان زد دنیا
بر اساس این گزارش، غلامحسین حسنتاش کارشناس ارشد نفتی با اشاره به قطع ید عوامل خارجی از حوزه‌های نفتی کشور به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دستاورد‌های انقلاب گفت: در دوران پیش از انقلاب، صنعت نفت کشور دچار وابستگی عمیقی به عوامل خارجی بود، اما در حال حاضر مدیریت منابع و حوزه‌های نفتی این مرز و بوم از سوی فرزندان ایران اسلامی هدایت و محقق می‌شود و این موفقیت در شرایطی حاصل شده که در طول چهار دهه گذشته، ۸ سال جنگ و تحریم‌های ظالمانه بسیاری به مردم، کشور و نظام تحمیل شده است.
او ادامه داد: در حال حاضر، مدیریت بخش‌های متعدد اعم از پتروشیمی، نفت و گاز چه بالا دستی و چه پایین دستی، توسط ایرانیان و فرزندان برومند این مرز و بوم انجام می‌پذیرد و به تبع آن، طرح‌ها و پروژه‌های عظیمی در این عرصه تعریف، طراحی و عملیاتی شده که پروژه ستاره خلیج فارس از نمونه‌های آن به شمار می‌رود که با تکیه بر توانمندی متخصصان داخلی و در سایه انقلاب اسلامی در دستور کار قرار گرفته است.
خانی پور کارشناس مسائل انرژی با اشاره به دستاورد‌های ملی وبین المللی ملی شدن صنعت نفت در این زمینه گفت: ۲۹ اسفند همواره یادآور حماسه‌ای ملی و درخشان برای ایرانیان است و در این روز به پشتوانه و همت والای بزرگ مرد تاریخ ایران زمین محمد مصدق صنعت نفت ایران ملی شد.
وی با بیان اینکه نوع پیگیری و نحوه پردازش موضوع در شرایط آن زمان قابل تامل است اظهار کرد: عقلانیت مصدق با پیگیری به موقع حق دولت و ملت ایران در برابر انگلستان با درایت و تدبر در دادگاه بین المللی لاهه توانست به پیروزی قاطع در برابر یکی از ابرقدرت‌های جهانی دست یابد.
این کارشناس مسائل انرژی با اینکه بیان اینکه صنعت ملی شدن نفت ایران یک نهضت منطقه‌ای ایجاد کرد اضافه کرد: بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که دول قدرتمند هراسناک از این امر؛ درصدد مقابله با آن پرداختند.
خانی پور افزود: در واقع، چون آن‌ها نمی‌توانستند دست روی دست بگذارند و شاهد از دست دادن مناطق حیاتی و شاهرگ‌های اقتصادی خود در مناطقی، چون خاورمیانه و خلیج فارس باشند، به همین منظور و با کمک دوستان و رقبای خود، چون آمریکایی‌ها و همچنین عناصر داخلی علیه دولت قانونی و مردمی مصدق توطئه کردند.
دستاورد‌های نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران
نهضت ملی شدن صنعت نفت در ایران از مهم‌ترین خیزشهای انقلابی در جهت مبارزه با استعمار انگلستان، در طول قرن بیستم بود و کوتاه کردن دست این استعمار از منابع حیاتی ایران، نقطهی عطفی در تاریخ جنبشهای مردمی رهایی بخش منطقه خاورمیانه به شمار می رود.
پایداری و مقاومت رهبر نهضت، محمد مصدق و حمایت یکپارچهی مردم از وی، به ابرقدرت استعمار فهماند که عصر قیمسالاری به پایان رسیده و ملت ایران با آشنایی کامل به حقوق خود، در صدد احقاق حقوق خود است. به همین دلیل، انگلیسی ها پس از اینکه در مقابل یک عمل انجام شده قرار گرفتند، به خیال شکایت به سازمان ملل و تصاحب پالایشگاه آبادان و دیگر تاسیسات نفتی خوزستان افتادند.
ولی با دفاع حقطلبانه محمد مصدق، آخرین تیر ترکش آنان بی نتیجه ماند و مجبور به تسلیم در مقابل رای دیوان بین المللی لاهه شدند.
باشگاه خبرنگاران جوان
