مبادلات کالایی در جهان با ابزارهای متنوع و متفاوتی متناسب با نیاز بازار آن، صورت می گیرد. شکل گیری بورس های کالایی به عنوان بازارهایی متشکل و سازمان یافته، بستری فراهم ساخت تا ابزارهای مورد استفاده در حوزه کالایی به نحوی ساختارمند در اختیار فعالان بازار قرار گیرند. یکی از ابزارهای بورس های کالایی در حوزه تحویل کالاها، قبض انبار است. البته باید توجه داشت که تحویل صرفا یکی از کارکردهای قبض انبار است و می توان کارکردهای دیگری از جمله تامین مالی نیز برای آن متصور بود.
در بورس کالای ایران نیز گواهی سپرده کالایی ابزاری است که در این حوزه به عنوان ورقه بهادار مورد تصویب شورای عالی بورس و اوراق بهادار قرار گرفته است. بر این اساس گواهی سپرده کالایی، ورقه بهاداری است که بر مبنای قبض انبار پذیرش شده در بورس های کالایی، صادر می شود.
بنابراین کارکردهای آن متفاوت از کارکردهای قبض انبار در دیگر کشورها نخواهد بود و تامین مالی گواهی سپرده کالایی در حوزه محصولات کشاورزی به واسطه اهمیت این بخش در اشتغال و تامین امنیت غذایی کشور کارایی مطلوبی دارد. چراکه بخش کشاورزی در 9 ماهه سال 1398 در اقتصاد ایران با سهم حدود 8.9 درصدی در تولید ناخالص داخلی و 19 درصدی در اشتغال کشور طبق آمار 6 ماهه اول سال جاری، اهمیت زیادی دارد.
سابقه تاریخی گواهی سپرده کالایی در بورس کالا
سابقه استفاده از این ابزار مالی در بورس کالای ایران به اجرای طرح قیمت تضمینی ذرت خوزستان و جو کرمانشاه در راستای اجرای ماده 33 قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی برمی گردد. به طوری که در ماده 33 قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی آمده است که دولت می‌تواند به جای خرید تضمینی محصولات کشاورزی، قیمت تضمینی محصولات را اعلام کند و پس از معامله در بازار مبتنی بر عرضه و تقاضا همچون بورس کالای ایران، نسبت به پرداخت مابه التفاوت قیمت کشف شده در بورس و قیمت تضمینی اقدام کند.
گواهی سپرده کالایی در کشورهای پیشرفته دنیا نیز دارای رونق بسیار زیادی است، چراکه این کشورها براساس اقتصاد مبتنی بر بازار حرکت می کنند؛ همچنین این معاملات در بورس های کالایی دنیا نیز رایج است.
کارکردها و مزایا
به اعتقاد صاحب نظران و کارشناسان مسایل اقتصادی، امکان نقد کردن کالاهای راکد، کاهش هزینه های انبارداری و جابه جایی محصولات، مدیریت فاصله زمانی بین تولید و فروش کالاتوسط تولیدکننده، کاهش بی ثباتی و نوسان در بازار کشاورزی، تامین مالی تولیدکنندگان و استانداردسازی محصولات از اصلی‌ترین مزیت‌های توسعه معاملات گواهی سپرده کالایی در بورس کالای ایران به شمار می رود. کاهش بار مالی دولت، حمایت کارآمدتر از بخش کشاورزی، محدود شدن فعالیت های غیرمولد همچون واسطه گری نیز از جمله دیگر مزایای این ابزار و دستاوردهای ملی طرح اجرای خرید تضمینی محصولات کشاورزی از جمله جو کرمانشاه و ذرت خوزستان در قالب گواهی سپرده کالایی در بستر بورس بوده است.
تامین مالی یک ویژگی مهم
در بیان چگونگی قرار گرفتن گواهی سپرده کالایی به جای ابزار تامین مالی می توان گفت، به دلیل ماهیت اوراق بهادار بودن این گواهی، این امکان وجود دارد که با توثیق آن نزد یک بانک یا موسسه مالی و اعتباری، دارنده اوراق نسبت به اخذ تسهیلات به پشتوانه آن اقدام کند.
پس از اجرای طرح آزمایشی طرح قیمت تضمینی برای دو محصول جو و ذرت در قالب گواهی سپرده کالایی، آغاز به کار معاملات گواهی سپرده سکه طلا نیز از اسفندماه سال 94 با حمایت بانک رفاه کارگران از دیگر اتفاقات مهم این بازار طی سال های سپری شده از زمان راه اندازی این ابزار مالی به شمار می آید. آن هم در شرایطی که مردم در ایران علاقه زیادی به سکه طلا دارند و بعضا از این دارایی برای پس اندازهای خود استفاده می کنند، بنابراین سکه طلا دارایی مناسبی برای انتشار گواهی سپرده به شمار می رود.
این گواهی، ابزاری برای تسهیل معاملات قراردادهای آتی در سررسید، راه اندازی بازار معاملات آتی یک روزه و همچنین معاملاتی برای تاسیس صندوق های کالایی به شمار می رود و براساس همین تجارب، راه اندازی معاملات گواهی سپرده کالایی می تواند روی محصولات پتروشیمی و صنعتی هم مورد بررسی های کارشناسی قرار گیرد.
آمار 11 ماهه امسال
دولت در سال 1394 توانست به کمک این ابزار و با اجرای طرح قیمت تضمینی برای محصول ذرت خوزستان به جای خرید تضمینی با کاهش بیش از 60 درصدی هزینه های خود در این طرح مواجه شود که به نظر می رسد این رویداد مهم می تواند برای بیشتر کالاهای کشاورزی کشور اجرایی شود. همانگونه که در حال حاضر شاهد انجام معاملات زعفران نگین و پوشال معمولی، زیره سبز و پسته فندقی در قالب گواهی سپرده کالایی هستیم.
به طوری که در یازده ماهه سال جاری معامله گران در این بازار اقدام به معامله نزدیک به 57 میلیون و 416 هزار گواهی سپرده کالایی بر پایه دارایی هایی همچون زعفران نگین و پوشال تولید سال 1397 و 1398، زیره سبز تولید سال جاری، پسته فندقی 32-30 برداشت امسال و سکه بهار آزادی تحویل یک روزه 4 خزانه بانک های رفاه کارگران، سامان، صادرات و ملت کردند تا ارزشی بیش از 33 هزار و 527 میلیارد و 377 میلیون ریال در این بازار به ثبت برسد.
بررسی آمار معاملات سال جاری در این بازار حاکی از آن است که زعفران نگین با معامله حدود 48 میلیون ورقه بهادار مبتنی بر کالا به ارزش 4786 میلیارد ریالی، سهم 83 درصدی را از حجم کل معاملات 11 ماهه کسب کرده و در صدر جدول قرار گرفته است؛ این دارایی پایه از نظر ارزش معاملات نیز سهم 14 درصدی را در اختیار خود گرفته است. سایر محصولات کشاورزی از جمله زعفران پوشال و پسته فندقی 32-30 نیز به ترتیب سهم 4 و 2 درصدی را به خود اختصاص دادند. بیش از 285 هزار گواهی سپرده زیره سبز نیز در طول این بازه زمانی مورد معامله قرار گرفته که ارزش 102 میلیارد ریالی را رقم زده است.
کمک به تامین نقدینگی بخش کشاورزی
با توجه به کارکرد تامین مالی ابزار گواهی سپرده کالایی، نکته جالب در این معاملات تامین مالی بیش از 6282 میلیارد ریالی بازار کشاورزی به کمک این ابزار است. روشی که به قشر کشاورز و باغدار برای وصول به موقع و یک روزه منابع حاصل از فروش محصولات برداشت شده آنها کمک کرده است.
حال آنکه در فروش به روش سنتی محصولات کشاورزی حضور دلالان و واسطه ها نه تنها موجب می شود کشاورزان ناچار به فروش محصول خود به زیر قیمت واقعی و با سود ناچیز شوند، بلکه این قشر را برای دریافت مطالباتشان از دلالان و واسطه ها با مشکلات عدیده ای مواجه می سازد. چرا که فروش چکی و اعتباری محصولات کشاورزی به واسطه ها در بسیاری از موارد ریسک عدم وصول مطالبات کشاورزان را در پی دارد.
این در حالی است که با استفاده از این ابزار مالی کشاورز نه تنها می تواند محصولش را به میزان نیاز خود به نقدینگی در بازار به صورت مستقیم و بدون واسطه و با قیمت واقعی و شفاف به فروش برساند، بلکه یک روز بعد از انجام معامله می تواند از دریافت پول خود اطمینان داشته باشد.
ضمن اینکه در این روش، کشاورز از بابت محل نگهداری و احتمال سرقت، آسیب و حمل و نقل محصولش نگرانی ندارد. چراکه انبارهای تحت کلید بورس محصول کشاورز را در شرایط کاملا استاندارد و با رعایت تمام نکات بهداشتی که سلامت محصول را تضمین می کند، نگهداری می کند و بورس نیز ضمن دریافت ضمانت های لازم از انباردار، بر عملکرد این انبارها نظارت دقیق و کافی دارد.
گرچه هنوز رقم مذکور در مقایسه با ارزش کل معاملات این بازار در سال جاری اندک است و در سال جاری بخش کشاورزی سهم حدود 19 درصدی را به خود اختصاص داده و حدود 81 درصد ارزش کل معاملات این ابزار تا پایان بهمن ماه امسال به گواهی سپرده سکه طلا تعلق گرفته است. گرچه از نظر حجم معاملات، محصولات کشاورزی پرچمدار بازار گواهی سپرده کالایی بوده و 90 درصد حجم کل معاملات سال جاری را به خود اختصاص داده است.
به گزارش کالاخبر، این در حالی است که در سال 1397 به دلیل عرضه ذرت دانه ای در اجرای سیاست قیمت تضمینی در قالب گواهی سپرده کالایی، سهم محصولات کشاورزی از ارزش کل معاملات این ابزار 21 درصد بوده و بیش از 96 درصد حجم کل معاملات آن نیز به این محصولات اختصاص داشت. اما همین آمار بر وجود ظرفیت ها و پتانسیل های این ابزار در تامین مالی صنعت کشاورزی که نقش مهمی در اقتصاد کشور و تولید ناخالص داخلی و اشتغال زایی دارد، تاکید می کند. به طوری که می توان پیشنهاد کرد این ابزار برای محصولات با درصد تولید بالا در کشور همچون زرشک، انار، زردآلو، گردو، خرما، انجیر، سیب، کشمش و سایر مرکبات و محصولات بخش کشاورزی که ایران حرفی برای گفتن در دنیا دارد به کار گرفته شده و بازار آن توسعه یابد تا ضمن امکان فروش راحت‌تر و بدون واسطه محصولات باغی و زراعی، امکان تامین مالی کم هزینه نیز برای کشاورز و باغدار فراهم آید.
تسنیم
