کشت 500 هزار هکتاری گیاهان دارویی، رویا یا واقعیت

به گزارش ایران اکونومیست؛  مصوبه 'سندملی گیاهان دارویی و طب سنتی' با استناد به قسمت الف بند 5-1 فصل پنجم نقشه جامع علمی کشور در جلسه 32 سه شنبه 10 اردیبهشت سال 92 شورای راهبردی اجرای نقشه جامع علمی کشور نهایی و در 25 تیرماه همان سال به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید.
سند ملی گیاهان دارویی تکالیفی را برای برخی از دستگاه ها و وزارتخانه ها در بخش های گیاهان دارویی، طب سنتی، فراوردهای گیاهی و طبیعی و داروهای گیاهی تعیین کرده که از جمله آنها افزایش سطح زیرکشت گیاهان دارویی و اسانس دار به 500 هزار هکتار تا سال 1404 است.
کسب 3 درصد سهم تولید علم در حوزه گیاهان دارویی و فرآورده های گیاهی در عرصه جهانی، کسب یک درصد سهم ثبت اختراع جهانی و کاهش برداشت رسمی و غیررسمی از عرصه های طبیعی از دیگر تکالیف این سند است که دستگاه ها و وزارتخانه های مربوطه باید آن را محقق کنند.
با توجه به گذشت چند سال از تصویب سند ملی گیاهان دارویی، سطح زیر کشت این گیاهان به 170 تا 180 هزار هکتار رسیده و به باور برخی از کارشناسان، دستیابی به هدف 500 هزار هکتاری در این حوزه بعید است، در حالی که مسئولان معتقد هستند این هدف دست یافتنی است اما قبل از تحقق آن، باید شرایط لازم را برای استفاده بهینه از جمله فرآوری محصولات فراهم کرد.
دکترمحمدحسن عصاره دبیرستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اعلام کرده که سطح زیر کشت فعلی گیاهان دارویی و اسانس دار با احتساب محصولاتی مانند زعفران، زرشک و عناب حدود 180هزارهکتار است که این مقدار تا پایان برنامه ششم باید به 360 هزار هکتار برسد. سطح زیر کشت گیاهان دارویی و اسانس دار تا سال 1404 باید به 500 هزار هکتار برسد.

** معیارهای کشت 500 هزار هکتاری گیاهان دارویی مبنای درست علمی ندارد
یکی از گیاه شناسان کشور و عضو بازنشسته هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع در این خصوص  اظهار داشت: معیارهای کشت 500 هزار هکتاری گیاهان دارویی مبنای درست علمی ندارد و دستیابی به این هدف مهم تا هفت سال آینده، کمی بعید به نظر می رسد.
ولی الله مظفریان با اشاره به اینکه تعیین کشت 500 هزار هکتاری تا پایان سال 1404 یک موضوع ماورایی است، ادامه داد: این اعداد و ارقام رویایی بوده و با توجه به شرایط موجود، به نظر می رسد که این هدف دست یافتنی نباشد.
وی اظهار داشت: به دلیل خشکسالی و کمبود آب، اتخاذ سیاست ها و برنامه های غیراصولی و غیر اقتصادی بودن کشت این گیاهان، امکان رسیدن به این حد از کشت گیاهان دارویی در کشور در حال حاضر وجود ندارد.
مظفریان با اشاره به اینکه کشت گیاهان دارویی در هر مکانی امکان پذیر نیست، بیان داشت: کشت این گیاهان باید براساس اقلیم و جغرافیایی گیاهی انجام گیرد و به همین دلیل هر گیاه را نمی توان هرجایی کاشت.
وی تاکید کرد: به طور مثال تعیین استان اردبیل به عنوان قطب گیاهان دارویی، اشتباه است. جایی که 3 تا 4 ماه در سال امکان رویش گیاه وجود دارد، نباید به عنوان قطب گیاهان دارویی انتخاب شود.
این گیاه شناس اظهار داشت: گیاه دارویی را باید در جایی کاشت که دسترسی به آب و خاک مناسب داشته باشد و گیاه هم زمان بیشتری برای رویش دارد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا برای افزایش سطح زیر کشت، گیاهان دارویی را می توان در اراضی کم بازده کاشت، گفت: مسئولان یکی از راه های افزایش سطح زیر کشت را استفاده از زمین های کم بازده مطرح می کنند که اگر این اراضی قابلیت تولید را داشت، کشاورزان به تولید محصولات مقرون به صرفه تر اقدام می کردند، مگر این که این کار را فقط برای حفظ مراتع و خاک انجام دهیم.
مظفریان گفت: این اراضی باید در حالت قرق قرار گیرند تا امکان بازسازی و استقرار گونه های گیاهی بومی، در آنها فراهم شود.

** ضرورت اقتصادی کردن کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی
وی بر ضرورت اقتصادی کردن کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی تاکید کرد و گفت: در شرایط فعلی، مسائل اقتصادی و اجتماعی، اجازه نمی دهد که کشاورزان به دنبال افزایش کاشت گیاهان دارویی باشند.
مظفریان ادامه داد: محصولات استراتژیک کشاورزی از جمله برنج به صورت تضمینی خریداری می شود که این موضوع در مورد گیاهان دارویی، صدق نمی کند و اگر کشاورز این محصول را تولید کند و نتواند به قیمت مناسب بفروشد، به احتمال زیاد، سال بعد اقدام به این کار نخواهد کرد.
وی افزود: اغلب کشت گیاهان دارویی بدون در نظر گرفتن نیاز بازار داخلی و خارجی و به صورت غیر علمی انجام می شود و این موضوع بر مشکلات حوزه گیاهان دارویی می افزاید.

** فاصله بسیار زیاد با سطح زیر کشت 500 هزار هکتاری در کشور
معاون پژوهشی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع هم در این خصوص  گفت: هرچند سطح زیر کشت زعفران از 90 هزار هکتار به 108 هزار هکتار رسیده و کشت گل محمدی هم در 2 یا 3 سال اخیر افزایش خوبی داشته است اما با آنچه در سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی وجود دارد، خیلی فاصله داریم .
دکتر فاطمه سفیدکن افزود: سطح زیر کشت گیاهان دارویی با احتساب زعفران و گل محمدی به 200 هزار هکتار نمی رسد و رسیدن سطح زیر کشت به 500 هزار هکتار تا هفت سال آینده، با روند فعلی، بعید به نظر می رسد.
وی با اشاره به اینکه سطح زیر کشت گیاهان دارویی تا سال 1404 براساس سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی باید به 500 هزار هکتار برسد، افزود: برای رسیدن به این هدف نیاز به برنامه ریزی دقیق داریم و برای عملیاتی شده برنامه ها نیز باید تلاش جدی انجام گیرد.
معاون پژوهشی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع اظهار دشت: یکی از مهمترین راهکارها برای دستیابی به این هدف مهم ، بازنگری اساسی در سیاست ها، حمایت ها و برنامه های موجود است که در این حالت احتمال رسیدن به سطح زیر کشت 500 هزار هکتاری به طور چشمگیری افزایش خواهد یافت.
سفیدکن بیان داشت: اگر تولیدکننده نتواند محصول خود را با قیمت مناسب به فروش برساند یا بازار بعدی این محصولات مشخص نباشد، گیاه یا روی دست کشاورز می ماند یا باید آن را با قیمت پایین بفروش برساند که در هر دو حالت به احتمال فراوان، سال بعد اقدام به کاشت گیاهان دارویی نمی کند.

** تقویت و تکمیل زنجیره کاشت، داشت و برداشت، راهکار مناسب برای برون رفت از این وضعیت
وی تقویت و تکمیل زنجیره کاشت، داشت، برداشت و فرآوری گیاهان دارویی را راهکار مناسب برای برون رفت از این وضعیت اعلام کرد و گفت: هرچند این کار خیلی سخت و زمان بر است اما باید این موضوع در جامعه نهادینه شود.
معاون پژوهشی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع افزود: دست اندرکاران باید با برطرف کردن کاستی ها و چالش ها ، تمام این زنجیره را به درستی به هم وصل کنند.
سفیدکن افزود: وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه ها تلاش هایی کرده و حتی وزیر جهاد کشاورزی فردی را به عنوان مجری طرح گیاهان دارویی وزارتخانه تعیین کرده که این موضوع باید با جدیت ویژه ای پیگیری شود تا شاهد نتایج خوب آن در کشور باشیم.
وی بیان داشت: ساماندهی گیاهان دارویی با یک وزارتخانه یا یک دستگاه اجرایی امکان پذیر نمی باشد و باید دستگاه های مختلف در این زمینه فعال تر وارد عرصه شوند. هرچند ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، تلاش زیادی کرده است تا هماهنگی ها را به وجود آورد ولی همه دستگاه ها به یک اندازه برای موضوع گیاهان دارویی ارزش قائل نیستند و برخی از آنها برنامه ریزی مناسب هم ندارند.
وی افزود: اگر کاشت گیاه براساس نیاز بازارهای داخلی و بین المللی انجام نگیرد، عملا فقط قیمت محصول کاهش پیدا می کند. افزایش سطح کشت بدون در نظر گرفتن تمام مصارف این گیاه می تواند مشکلات متعددی برای تولید کنندگان به وجود آورد.
به گفته سفید کن، اگر برنامه ریزی ها به صورت درست و اصولی انجام شود می توان سطح زیر کشت را براساس بازار داخلی و خارجی افزایش داد و ضمن افزایش سطح زیر کشت به دنبال سهم بیشتر در بازارهای داخلی و بین المللی هم بود.

** امکان رسیدن به سطح کشت 500 هزار هکتار را داریم
مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی، سطح زیر کشت گیاهان دارویی را بین 170 تا 180 هزار هکتار اعلام کرد و گفت: امکان رسیدن به کشت 500 هزار هکتار گیاهان دارویی و اسانس دار تا سال 1404 را داریم و مشکل افزایش سطح زیر کشت نداریم .
دکتر حسین زینلی در این خصوص  اظهار داشت: ما در حال آماده سازی زیرساخت ها در این زمینه هستیم تا پس از آن که به سطح کشت 500 هزار هکتار رسیدیم، مشکلی در امر صادرات و سایر زمینه ها نداشته باشیم.
وی با اشاره به اینکه توانایی افزایش سطح زیر کشت را داریم، اما لازم است امکان بهره برداری مناسب آن را فراهم آوریم، گفت: ما باید بدانیم گیاهی را که تولید کردیم، می توانیم در بازار داخل بفروشیم یا آن را صادر کنیم .
زینلی بیان داشت: از نظر افزایش سطح زیر کشت هیچ مشکلی وجود ندارد. اول باید بازارهای داخلی و خارجی گیاهان داروی را توسعه داده و بعد مسیر افزایش کشت را ادامه دهیم.