توسعه پایدار به خدمات زیست بوم های طبیعی وابسته است

به گزارش ایران اکونومیست؛   اصغر محمدی فاضل  با اشاره به انتشار گزارش اخیر دبیرخانه ساز و کار جهانی تنوع زیستی و خدمات زیست بومی (IPBES) که نتیجه مطالعات منسجم و هماهنگ دهها دانشمند از سراسر جهان است، افزود: خدمات زیست بوم های طبیعی برای تامین غذا، آب، انرژی، امنیت، بهداشت و فرهنگ اهمیت دارد و شواهد فراوانی نشان می دهند که رفاه بشر عمیقا با کیفیت حفاظت از طبیعت ارتباط دارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه برخی نظریه های توسعه ملی اصرار دارند که ایران باید از یک یا چند کشور آسیایی الگوبرداری کند، گفت: اگرچه قاره آسیا رشد سریع اقتصادی را در مقایسه با سایر نقاط جهان تجربه می کند اما همزمان یکی از بالاترین نرخ های تخریب محیط زیست و به تبع آن هزینه های زیست محیطی را هم دارد و همین مطالعات اخیر نشان داد که قاره آسیا با نرخ متوسط رشد اقتصادی حدود 8 درصدی، سریعترین نرخ شهرنشینی در جهان و بالاترین سطح تبدیل و تخریب زمین های کشاورزی را دارد و شاهد تغییرات اجتماعی و اقتصادی زیادی است که به قیمت از دست رفتن تنوع زیستی در منطقه حاصل شده است.

*** انستیتو علوم و فناوری های محیط زیست اکو؛
با توجه به نقش و اهمیت محیط زیست در شکوفایی، رشد و توسعه کشورها و براساس پشنهاد جمهوری اسلامی ایران در دومین اجلاس وزرای محیط زیست کشورهای سازمان همکاری اقتصادی ( اکو ) در سال 2004 تاسیس انستیتو علوم و فناوری زیست محیطی اکو مورد تایید قرار گرفت و سال 89 در دانشکده محیط زیست راه اندازی شد.
هدف از تشکیل این موسسه تولید علم و فناوری، ظرفیت سازی و تقویت نیروی انسانی، ارتقای همکاری های علمی و فنی و تبادل تجربیات در زمینه حفاظت از محیط زیست و تقویت همکاری های چند جانبه جهت اختصاص منابع مالی برای حفاظت از محیط زیست در کشورهای عضو اکو است.
رئیس این انستیتو در بخش دیگری از گفتگو  افزود: گسترش فقر و افزایش تقاضا برای دریافت خدمات از طبیعت باعث شد تا 400 میلیون نفر از 767 میلیون نفر فقیر جهان در قاره آسیا زندگی کنند و ریشه کنی این فقر گسترده مستلزم راهبردهای متعددی از جمله مدیریت تولید پایدار غذا است؛ به همین دلیل حفظ اصل و اساس زیست بوم های طبیعی برای تامین و حفظ منابع آب های جاری و زیرزمینی ضروری است تا محصولات و خدماتی وابسته به آب برای تامین معیشت مردم و کمک به کاهش فقر تامین شود.
رییس انستیتو علوم و فناوری های محیط زیست اکو با اشاره به داده های قابل توجهی که نشان می دهد در کشورهایی که مردم به سلامت معنوی و فرهنگی خود اهمیت زیادی می دهند، خدمات زیست بومی هم به طور قابل ملاحظه ای ارزشمند هستند افزود: سهم طبیعت در بهبود کیفیت زندگی امری اثبات شده است و همه تجربیات جهانی نشان می دهد تخریب تنوع زیستی و به تبع آن حذف خدمات زیست بومی توسط جنگل ها، مناطق کوهستانی، آب های جاری، تالاب های داخلی و سواحل بیشترین تهدید را برای کشورهای در حال توسعه رقم می زنند.
فاضل با ذکر این مثال که بین سال های 1990 تا 2015 میلادی حدود 13 درصد از جنگل های جنوب شرق آسیا به دلیل برداشت چوب، کشاورزی در مقیاس بزرگ و گسترش مزارع میگو نابود شده اند گفت: اکنون بسیاری از کشورهای آسیایی برای جبران خسارات ناشی از تخریب طبیعت بودجه های کلانی را برای احیای مناطق تخصیص داده اند که سهم زیادی از درآمد ملی آنها را خواهد بلعید و فقط در یک کشور جنوب شرق آسیا اعتبارات مورد نیاز برای احیای حدود 20 درصد از پوشش جنگلی در مناطق معتدله بالغ بر 5 برابر درآمدهای ناشی از تخریب آنها برآورد شده است.
وی افزود: جمعیت بسیاری از گونه های جانوری به مناطق حفاظت شده محدود شده اند و علاوه بر خطر انقراض مهره داران بزرگ، خدمات فراوانی از جمله گرده افشانی و پراکندگی بذر نیز کاهش شدید داشته و گونه های بیگانه افزایش یافته است که تهاجم این گونه ها با افزایش حجم تجارت و حمل و نقل فرامرزی امنیت غذایی ملت ها را تهدید می کند.
وی ادامه داد: از سوی دیگر افزایش زباله های صنعتی، الکترونیکی و دور ریز مواد غذایی با رشد شهرنشینی در سراسر جهان افزایش یافته و در حال حاضر80 درصد رودخانه های جهان که بیشترین مقدار زباله های پلاستیکی را حمل می کنند، در قاره آسیا قرار دارند و 95درصد از وزن جهانی پلاستیک در اقیانوس ها را تشکیل می دهند.
رییس سابق دانشگاه محیط زیست با تاکید بر اینکه به دلیل توجه به زراعت ارقام با تولید بالا، دانش سنتی و روش های بومی و محلی مورد تهدید قرار دارند افزود: اهمیت موضوع زمانی برجسته می شود که بدانیم مزارع قاره آسیا 30 درصد از زمین های کشاورزی جهان و 87 درصد از مزارع کوچک جهان را تشکیل می دهند که اکثرا از محصولات بومی پشتیبانی می کنند، این درحالی است که به دلیل توسعه زراعت تک محصولی، کاشت گیاهان بومی که ذخایر ژنتیکی جهانی محسوب می شوند حدود 70 درصد کاهش یافته است.
فاضل همچنین معیشت میلیاردها نفر از ساکنان منطقه آسیا و اقیانوس آرام را وابسته به آب های داخلی و دریا می داند و با اشاره به اینکه حدود 90 درصد تولید آبزی پروری جهان در آسیا صورت می گیرد، افزود: متاسفانه حدود 40 درصد از این گونه ها به دلیل آلودگی های صنعتی، توسعه شهرها و تهاجم گونه های بیگانه گیاهی و جانوری تهدید می شوند در حالی که تغییرات اقلیمی منجر به افزایش رویدادهای شدید و مخرب طبیعی و افزایش فراوانی آفات و بیماری و در نتیجه تاثیر منفی بر امنیت غذایی، سلامت و رفاه انسانی شده است، همزمان بالا آمدن سطح آب دریاها، سیلاب های شدید و ذوب شدن یخچال های طبیعی، تغییر رژیم بارندگی، تواتر رویدادهایی نظیر سیل و خشکسالی و شیوع آفات و بیماری ها، مثال هایی از تاثیرات تخریب تنوع زیستی بر مردم است که این وخامت در آینده بیشتر و شدیدتر می شود.
معاون پیشین سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به این که اغلب مطالعات آینده پژوهی پیش بینی می کنند توان کشورها برای کنترل آثار مخرب نابودی طبیعی کفاف نمی کند و نگرانی های امنیتی ناشی از شوک های اجتماعی و اقتصادی در کشورهای در حال توسعه باعث شده تا همکاری های منطقه ای و جهانی ضروری و بلکه اجتناب ناپذیر شود،
افزود: زیست بوم های طبیعی بستر و ضامن پایداری مرزهای سیاسی هستند و برخی سیاست ها و اقدامات نابخردانه در یک کشور می تواند منافع ملی و حتی امنیت کشورهای همسایه را تهدید کند.
وی افزود: باید این واقعیت را پذیرفت که استفاده ناپایدار از منابع طبیعی، تبدیل زیستگاه های طبیعی به شهر، جاده و مزرعه، تهاجم گونه های بیگانه و غیر بومی، توسعه صنایع و تولیدات آلاینده و آثار ناشی از تغییرات اقلیمی می توانند تغییرات اجتماعی، اقتصادی و جمعیت شناختی به دنبال داشته باشند.
وی اظهار کرد: وارد آوردن استرس به زیست بوم های طبیعی موجب تهدید معیشت و امنیت غذایی شده و حتی سبک زندگی و تداوم معیشت عادی مردم را تهدید می کند و تجربه برخی کشورها نشان داده که مداخله دولت مرکزی و نهادهای حکومتی نیز نمی تواند روندهای نامطلوب را در کوتاه مدت تغییر دهند.
فاضل با اشاره به نظر برخی مدیران مبنی بر ضرورت تداوم رشد اقتصادی و توسعه زیرساخت ها برای دستیابی به اهداف توسعه ملی، افزود: نمی توان اهداف متعالی نظیر ریشه کنی فقر، تضمین امنیت غذایی، سلامت عمومی و امنیت سرزمینی را فدای اهداف توسعه اقتصادی کرد و به این امید نشست که دانشگاه ها و مراکز پژوهشی و اتاق های فکر برای کاهش فشار دستورالعمل های علمی ارائه کنند.

**اهمیت رشد اقتصادی براساس ظرفیت طبیعی سرزمینی
این استاد دانشگاه تنها راه نجات توسعه از سیاهچاله تخریب را مدل هایی می داند که رشد اقتصادی را بر اساس ظرفیت طبیعی سرزمینی بارگذاری کرده اند و با توسعه مناطق حفاظت شده، روند تخریب تنوع زیستی را متوقف کرده اند.
وی معتقد است: سیاست گذاران برای استفاده از سناریوهای برنامه ریزی ملی باید پیچیدگی و پویایی تعامل متقابل انسان و طبیعت را به رسمیت بشناسند در غیر این صورت ادعای توسعه اقتصادی و فرهنگی صرفا کارکردهای کوتاه مدت سیاسی و رسانه ای خواهند داشت و سیاست ها، چارچوب ها و گزینه های حکمرانی را یکی پس از دیگری زمینگیر خواهد کرد.
فاضل با اشاره به اینکه مشارکت عمومی برای تصمیم گیری جمعی در مسیر تامین منافع نسبی تمام یا اکثریت ذینفعان، نیازمند یک محیط مناسب مبتنی بر اعتماد متقابل است افزود: سیاست ها و برنامه های توسعه ملی، هنگامی می توانند منجر به کاهش فقر و هدایت کشور به سوی پایداری شود که حفظ سرمایه اصلی (پایداری سرزمینی) در فرایندهای تصمیم گیری تمام نهادهای دولتی، عمومی و خصوصی تسری پیدا کند و هماهنگی در اجرای راهبردهای ملی تنوع زیستی در برنامه های اجرایی تمام بخش ها و همبستگی بین حفظ منابع آب و هوا و خاک و تنوع زیستی و رویکردهای مبتنی بر حفظ یکپارچگی ملی به رسمیت شناخته شوند.

*** IPBES
ساز و کار علمی سیاسی تنوع زیستی و خدمات زیست بومی (IPBES) یک نهاد بین­ المللی تازه تاسیس است که قصد دارد به عنوان رابطی میان جامعه علمی و سیاست گذاران عمل کند، هدف آن ظرفیت سازی برای تحکیم نقش دانش در سیاستگذاری ها، پاسخگویی به نیازهای علمی درباره تنوع زیستی و خدمات زیست بومی دولت ها، موافقت نامه­ های زیست محیطی بین المللی، نهادهای سازمان ملل متحد و دیگر ذینفعان مربوطه است و دولت های عضو سازمان ملل متحد بر آنها توافق کرده اند.