ارزش افزوده گره کور صنایع دستی

به گزارش ایران اکونومیست؛   صنایع دستی دیگر یک مجموعه هنر تشریفاتی یا تزئینی نیست. یک نقطه امید پرفروغ است برای نجات کشور از بحران اشتغال و کسری بودجه .
از این رو مسئولان و دولتمردان کمر همت بسته اند تا از ظرفیت سال ها خفته این غول های نوخواسته (گردشگری و صنایع دستی)در اقتصاد جهانی و مزیت بزرگ سرزمین هنرخیز و گهربار مان استفاده کنند.
بهمن نامور مطلق معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بر همین مبنا با قاطعیت و امید به افق باز آینده این صنعت نگاه می کند و از برنامه های دولت تدبیر و امید  می گوید، دوره چهار ساله دولت دوازدهم دوره طلایی صنایع دستی و برنامه ششم بهترین فرصت برای جهش این هنر - صنعت بومی است.
وی تاکید می کند، صنایع دستی در لایحه دولتی برنامه ششم توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور بهترین شرایط را برای یک جهش بزرگ دارد. اکنون با تلاش های مجدانه، صنایع دستی که تا مدت ها مظلوم بود، هم قانون سازی شده، هم تجاری سازی و هم گفتمان سازی، این سه محوری است که همیشه دوست داشتیم انجام شود.
به نظر می رسد این جهش که اقتصاد کشور تشنه آن است نیازمند مقدمات و اقداماتی است تا افزایش ارقام فروش و صادرات صنایع دستی کماکان به عنوان بالاترین رشد صادرات غیرنفتی کشور چشم ها را خیره کند.
اما برای این دگردیسی عمیق و انقلاب فروش و فتح بازارهای جهانی باید زنجیره صنایع دستی از بخش آغازین آن یعنی بخش تولید تقویت و متحول شود.


مدیر کل حمایت از تولید معاونت صنایع دستی کشور در پاسخ به این پرسش که آیا می شود برای موفقیت فروش و صادرات صنایع دستی که توسعه و اشتغالزایی به همراه دارد، حمایت مالی بیشتری صورت گیرد، می گوید: به تازگی طرحی به مجلس بردیم برای حذف ارزش افزوده 9 درصدی صنایع دستی این طرح با عنوان « طرح حمایت از استادکاران و فعالان صنایع دستی» تاکید دارد که فروشگاه های صنایع دستی در قیمت‌گذاری تا حدودی کنترل شوند.
میرزالو می افزاید: این به معنای فشار به فروشنده و بخش خصوصی نیست. چون اگر فشار زیادی به بخش خصوصی و بازار آزاد وارد شود ، شکست می خورد بلکه این فقط برای تعدیل و نظارت بر قیمت ها است. این طرح یک سال و نیم است که در مجلس مصوب شده اما چون طبق اصل 75، برای دولت بار مالی دارد تاکنون اجرا نشده است.
ما در این طرح پیشنهاد کردیم تولید کنندگان صنایع دستی از مالیات بر ارزش افزوده معاف شوند ولی مجلس با توجیه داشتن بار مالی برای دولت در صورت اجرا شدن این طرح، مصوبه اش را رد می کند. ما تاکید داریم که 9 درصد ارزش افزوده در چند نوبت مختلف به روی جنس می‌رود؛ یکبار تولیدکننده این 9 درصد را روی قیمت کالای تولیدی می‌گذارد، یک بار فروشنده و یک بار توسط واسطه و برای همین گاهی در موقع خرید می بینیم قیمت کالای صنایع دستی به جای 9 درصد ارزش افزوده 27 درصد ارزش افزوده دارد که گران و غیرمنصفانه است و در نهایت مشتری ندارد.
بنابراین در نتیجه این گرانی هم به تولید کننده فشار می‌آید، چون ممکن است به خاطر افزایش قیمت کمتر بفروشند. هم وقتی مصرف کننده ها گران می‌خرند یا قدرت خریدشان پایین می آید یا اصلا نمی خرند. امیدواریم مجلس قانع بشود که 9 درصد ارزش افزوده از صنایع دستی برداشته شود چون به نفع همه است.

سوال – آیا روش های دیگری هم برای این حمایت مالی وجود دارد مثلا تهیه مواد اولیه؟
میرزالو: درباره بخشی از هزینه ها ‌می توانیم کمک کنیم ولی مواد اولیه اصل که لازمه این صنعت است، ارزان سازی نمی شود؛ مثلاً 'مس' در بخش خصوصی تولید می شود و قیمت پایه جهانی دارد. برای حل مشکل گرانی، در صنایع دستی تنوع قیمتی و سطح بندی دارد.

سوال - آیا شما با سطح بندی موافقید و این باعث تولید کارهای نازل نمی شود؟
شرافت: این که کیفیت پایین آمده را قبول ندارم. کیفیت سطح بندی های مختلف دارد و هر کس کیفیت متناسبی از صنایع دستی می خواهد آن را با پرداخت پول بیشتر می خرد.
میرزالو: بله با سطح بندی صددرصد موافقم؛ برای محصولات صنایع دستی باید تعرفه درجه یک، دو، سه و چهار وجود داشته باشد که همه به نسبت قدرت خریدشان از آن استفاده کنند.
صنایع دستی باید گران تر از محصولات صنعتی باشد و این در همه جای دنیا عادی است چون کار سفارشی و تکی با تولید انبوه صنعتی از نظر کیفیت متفاوت است .

سوال - وقتی تولید و کیفیت مشکل ندارد چرا به شرایط ایده‌آل‌ نمی رسیم؟
شرافت: این یک زنجیره متصل است. مثلاً مصرف به شرایط اقتصادی کشور بر می گردد . در چند سال گذشته تعداد مجوزهای ما برای تولید رو به افزایش است. در طول سه سال اخیر حدود 34 درصد افزایش مجوز داشته ایم اما هنوز فرهنگ سازی مناسب برای تبیین اهمیت استفاده از صنایع دستی در زندگی روزمره توسط رسانه‌ها انجام نشده یا ناکافی است.

سوال – تاثیر فرهنگسازی و تبلیغ و آموزش عمومی درباره آن به چه نحوی باید انجام شود؟
میرزالو: من معتقدم از دولت باید شروع کنیم. دکور پاویون ها و محل ملاقات مقامات دولتی و مجامع سیاسی ایران باید پر از صنایع دستی هویتی و بومی باشد. مردم هم علاقه زیادی ندارند که جنس ایرانی بخرند. در این‌باره همه مقصریم. مردم باید بدانند چه محصولاتی با چه کیفیتی ساخته می شوند. مردم ما با محصولات صنایع دستی آشنا نیستند و عموماً با فرش و خاتم آشنایی مختصری دارند. باید به روش‌های مختلف مردم را با آنها آشنا کرد. این آگاهی کم باعث شده ما حتی در تولید کننده دچار انقطاع نسلی شویم.
مرادخانی: در هند از شخص اول مملکت تا عموم مردم در مجالس مختلف لباس سنتی می پوشند و چالش هویتی برای شان مهم است. ما چقدر از تنوع و تکثر در صنایع دستی استفاده می کنیم . برای همین صنعت نساجی هند به قدری پیشرفت کرده که آنها وزارت نساجی دارند. مزیت اصلی ایران هم فرهنگ است نه تکنولوژی. باید واقع بین باشیم؛ ما در حوزه فرهنگ صاحب مکتب هستیم اما سرمایه گذاری ما روی نفت و خودرو است که در آن ها فاصله زیادی با غرب داریم. موضوع اصلی ما این است که فرهنگ هنوز برای ما اولویت نیست.
شرافت: صنایع دستی با کمترین هزینه فعالیت دارد و قابل قیاس با تولیدات صنعتی نیست. فرهنگسازی توسط رسانه ها باعث پیشرفت و توسعه همه جانبه آن و رونق بیشتر می شود.

سوال - بسته بندی مناسب چه کمکی به آمار فروش و شکل عرضه محصولات می کند ؟
میرزالو: ما جلسات زیادی با کارخانجات بسته بندی داریم. باید تولید کننده ها را متقاعد کنیم که محصولاتشان در بسته بندی مشکلاتی دارد اما از آن سو باید تولید کننده از تقاضای بازار مطمئن باشد تا بسته بندی را انجام دهد چون هزینه تولیدش بالا می رود و ممکن است به شکست مالی منجر شود و به جای سود ضرر هم کند. بسته بندی خوب، قیمت کالا را بالاتر می‌برد و ممکن است فروش کمتر شود اما باید این عزیزان برای بسته بندی متقاعد شوند. درنظر بگیرید اگر فروشی در کار نباشد، هزینه اضافه بسته‌بندی سربار است.
مرادخانی: بسته بندی هر قدر جذابیت داشته باشد به فروش کمک می کند. وقتی بهترین کار قلمزنی امروز در روزنامه پیچیده می شود فایده اش چیست. چه صرفه اقتصادی دارد. متاسفانه فرهنگ ما به آیین تشریفات خیلی علاقه ندارد.
شرافت: درباره بسته بندی اقدامات خوبی انجام شده است. بخشی از مشتریان ما خواهان جنس بهتر و بسته بندی مناسب هستند از همین روی شور و شوقی بین تولید کنندگان ایجاد شده و معاونت صنایع دستی هم طرح های خوبی در این زمینه دارد.

سوال – چه فرصت ها و کاستی هایی در برگزاری نمایشگاه های صنایع دستی وجود دارد؟
شرافت: با اینکه به جای بازاریاب های بزرگ و فروشندگان کلان، عمدتا تولید کننده های خرد در نمایشگاه های ما شرکت می کنند اما با این حال آمار نمایشگاهی ما هم رشد خوبی داشته و در مورد بازارچه های استانی هم اقدامات مناسبی انجام شده است.
میرزالو: تاثیر دارند ولی من به عنوان مدیر تولید این کشور باید در سطح کلان تر برای رونق کار 200 هزار تولیدکننده فکر کنم و نمایشگاه فقط برای 200 تولید کننده است.
در نمایشگاه های فعلی تولید کننده های خرد فقط تولید خود را عرضه می کنند و نمی توانند برای هم صنفی های شان بازاریابی کنند ولی مطلوب زمانی است که نمایشگاه ها به محلی برای بازاریابی برای فروش کلان تبدیل شود نه فروش محدود تولید کننده های کوچک.
مرادخانی : در اغلب استان ها بازارچه های دائمی داریم که سطح دسترسی مردم را بالا برده است . خانه های صنایع دستی هم به تازگی در چند استان ایجاد شده که اگر اجازه دهند گسترش پیدا کند، اتفاق اثرگذاری است.

سوال – وضعیت نظارت بر تولیدات چگونه است ؟ آیا می شود نظارت و پایش دقیق تری در مرحله تولید صورت پذیرد؟
شرافت: پراکندگی صنایع دستی از نظر جغرافیای مناطق فعالیت زیاد است. چون بیشتر تولیدات در روستاهاست پایش و نظارت دائمی عملاً مقدور نیست.

سوال - تولید کننده های عمده برای سفارش های آنلاین در فروشگاه های بزرگ الکترونیک که صنایع دستی می فروشند وجود ندارد. در این ارتباط چه باید کرد؟
شرافت: بازارهای الکترونیک و آنلاین تازه ایجاد شده و تا تولید کننده ها بخواهند خود را با شرایط آنها تطبیق دهند زمان می خواهد ولی این اتفاق به زودی خواهد افتاد چون خوشبختانه میانگین سنی کنونی فعالان صنایع دستی در ایران 28 تا 29 سال است و بخش عظیمی از این افراد تحصیل کرده هستند.

سوال – میزان تاثیرگذاری صنایع دستی در تولید اشتغال و ثروت تا چه حد است؟
مرادخانی: قرن بیست و یکم، قرن سلطه نیمکره راست و قرن حرفه های خلاق است؛ در حالی که قرن بیستم قرن نیمکره چپ و صنایع مهندسی بود. سرمایه گذاری های استراتژیک به سرعت به سمت صنایع فرهنگی و خلاق آمده چون می گویند نماد توسعه و گسترش اقتصاد در گروی توسعه صنایع فرهنگی و خلاق است.
میرزالو: صنایع دستی ملی ترین صنعت مااست و گره گشای بخش مهمی از اقتصاد ما. بی توجهی به آن باعث فرصت سوزی است و بعدها باید حسرت آن را خورد.

سوال - افزایش گردشگر خارجی بر روی رونق صنایع دستی چه تاثیری می تواند داشته باشد؟
شرافت: رونق گردشگری به خصوص در بخش خارجی تاثیر زیادی روی توسعه و فروش صنایع دستی دارد و نمی شود تاثیر آن را نادیده گرفت.
میرزالو: فوق العاده است در میدان نقش جهان دیده ایم که وقتی یک مجموعه تاریخی و میراثی، بازارچه فروش صنایع دائم دارد و گردشگران خارجی هم از آن استقبال می کنند، چقدر مجموع اینها باعث رونق است. از این مناطق یا کم داریم یا کمتر بهره برداری می کنیم.
مرادخانی: صنعت گردشگری مورد توجه همه دنیا است و رقابت زیادی برای جذب گردشگر وجود دارد .چالشی که ما در این باره داریم این است که بستری برای هزینه بیشتر گردشگران در ایران نیست. مثلاً کارت های اعتباری بین المللی اینجا معتبر نیست و همراه داشتن پول نقد باعث می شود گردشگر دچار نگرانی باشد و گاهی قید خرید را بزنند. نظام بانکی ما باید این نقش را در اینجا درست ایفا کند تا این معضل برطرف شود آنگاه خواهید دید که خرید گردشگران چندین برابر خواهد شد.

سوال - تبادل تجربیات با خارج در زمینه صنایع دستی فرصت است یا تهدید؟
میرزالو: ما به تبادل تجربیات احتیاج داریم. بعضی تولیدکننده های ما در تولید کاملا سنتی باقی ماندند و مطابق نیازهای روز تولید نمی کنند. یکی از قدم هایی که برای مثال امسال در این راه برداشته ایم این است که با کمک شورای جهانی صنایع دستی، هیاتی از استادان حصیرباف چینی را که در دنیا سرآمد هستند برای انتقال تجربیات آموزشی به کانون حصیر بافی ایران یعنی مناطق بوشهر و بندرعباس بردیم و دانش فنی روز آنها به ما منتقل شد. آنها نیز با آغوش باز برای آموزش به ایران می‌آیند. ما هم نباید نگران باشیم که استادان ما برای یاد دادن و آموزش به کشورهای آنها بروند.
مرادخانی : برگزاری ورکشاپ«کارگاه» در دیگر کشورها و تبادل تجربیات ما در خارج از مرزها باعث ارتقای ما خواهد شد و از آن گریزی هم نیست.

سوال – ارزیابی و جمع بندی آماری شما به عنوان مسئول و متولی اصلی تولید صنایع دستی کشور درباره وضعیت امسال تولید صنایع دستی چگونه است ؟
میرزالو: امسال سال استثنایی برای تولید صنایع دستی است. از سال 86 که ثبت در سامانه صورت گرفته تا سال 95 حدود 310 هزار اشتغال در صنایع دستی ایجاد شده اما فقط در هشت ماهه اول سال 96 حدود 36 هزار و 936 نفر اشتغال ایجاد کردیم که از برآورد 25 هزار نفری ما فراتر است.
در حوزه‌ صدور مجوز تولید انفرادی 11 هزار و 309 پروانه و در بخش کارگاهی 603 پروانه صادر شده و حدود 16 هزار و 427 نفر نیز کارت شناسایی انفرادی برای فعالان صنایع دستی دریافت کرده اند که رشد قابل توجهی است.
طرحی هم برای اشتغال 60 هزار نفری داریم که به تسهیلات و بودجه عمومی نیاز دارد. تقریباً سرانه اشتغال برای هر نفر در این طرح 20 میلیون تومان دیده شده است.
پیش بینی شده بود که در معاونت توسعه روستایی ریاست جمهوری یک و نیم میلیارد دلار به آن اختصاص پیدا کند که قرار است به زودی از طریق بانک های عامل ابلاغ شود و ظاهراً از طریق پست بانک انجام می شود چون تعداد شعبات آن در روستاها زیاد است .
در این طرح روی بیش از 2 هزار روستا کار می شود و پیش بینی شده بیش از 58 هزار شغل جدید از طریق صنایع دستی ایجاد شود. منتظر ابلاغ آیین‌نامه بانک مرکزی به بانک های عامل هستیم و این طرح زنجیره کامل دارد. رئیس شورای اشتغال در هر استان استاندار است و بخش بازرگانی آن هم دیده شده و فقط در روستاها و شهرهای زیر ده هزار نفر اجرا خواهد شد.