یلدای ایرانی در اندیشه جهانی؛ آیین شب یلدا و نقش آن در توسعه گردشگری

به گزارش ایران اکونومیست؛ منوچهر جهانیان، رییس دانشکده علوم گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ در مطلبی درباره یلدا می‌نویسد: واژه «یلدا» ریشه سریانی دارد و به معنای ولادت و تولد است. منظور از تولد، ولادت خورشید (مهر/میترا) است. رومیان آن را ناتالیس آنایکتوس یعنی روز تولد مهر شکست ناپذیر می‌نامند. ابوریحان بیرونی از این جشن با نام میلاد اکبر نام برده و منظور از آن را میلاد خورشید دانسته است.

یلدا و مجموعه جشن‌هایی که در پیوند با این شب برگزار می‌شود، سنتی باستانی است و مردم روزگاران دور و گذشته که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد و دل و خوی در گرو تجدید فصل‌ها و تضادهای طبیعی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید، تغییر فصول، بلندی و کوتاهی روز و شب، جهت، حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند. آنان به عینه می‌دیدند و با تجربه می‌آموختند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می‌شود و در نتیجه طی آن روزها، از روشنی و نور خورشید استفاده بیشتری می‌شد و این اعتقاد پدید آمد که نور، روشنی و تابش خورشید نماد نیک، همراه، خوش‌یمن و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش همیشگی است. مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی و هند و اروپایی، دریافتند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاهتر می‌شوند، از همین رو آن را شب زایش خورشید نامیده و آغاز سال قرار دادند.
جشن یلدا در ایران امروز نیز با گردهم‌آمدن و شب‌نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر پاس داشته می‌شود؛ متل‌گویی که نوعی شعروداستان‌خوانی است از ایام قدیم برقرار بوده به صورتی‌که خانواده‌ها در این شب گرد می‌آمدند و پیرترها برای همه قصه تعریف می‌کردند و روایات شفاهی یا مکتوب ایام ماضی را باز می‌خواندند. آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبه نمادی داشته و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند. از همه مهم‌تر این‌که در این شب فال گرفتن از کتاب حافظ – که به روایتی حافظه ایرانیان است - مرسوم است.
آیین و فرهنگ هر منطقه، جاذبه گردشگری آن به شمار می‌روند. گردشگرانِ امروز مطابق با روحیات و طرز تفکر خود، به شیوه‌ای پرسشگر و جستجوگر، در جهت تأمین حس کنجکاوی برآمده و با سفر به مناطق گوناگون علاقمند آگاهی‌یابی از فرهنگ مردمان سایر مناطق جهان‌اند، تا شاید بدین‌وسیله از کیفیت و کمیت حضور و ابعاد مختلف زندگی سایر انسان‌های روی زمین بیشتر بدانند؛ به همین جهت گردشگری در سال‌های اخیر با هدف آشنایی با فرهنگ یک منطقه از جمله مهترین سفرها در سطح جهان به شمار می‌رود.
شب یلدا خود به عنوان یکی از جاذبه‌ها و میراث فرهنگ اصیل ایرانی است، فرهنگی که بی شک تاریخ و داستان‌های غنی از پیشینه مردمان گذشته را در خود نهفته دارد و از این رو انگیزه والایی برای هر ایرانی و یا فرد ایران‌دوستی در جهت شناخت هر چه بیشتر آیین ایرانی به شمار می‌رود. حس همدلی، دوستی، محبت، شکرگذاری، بندگی، فرح و نشاط روحی، همگی در جشن شب یلدای ایرانیان نهفته است که خود نمادگونه و افشره رفتار و تمدن چند هزار ساله ایرانی دارد.
برگزاری آیین شب یلدا در سال‌های دور در میان خانواده و جمع صمیمی صورت می‌پذیرفت، اما در سال‌های اخیر با توسعه امکانات و برگزاری مراسم و جشن‌ها در سطح ملی، جشن شب یلدا در اماکن عمومی با حضور گسترده مردم قابل برگزاری است و امکان حضور گردشگران و آشناسازی آنان  با فرهنگ ایرانی را امکان‌پذیر می‌کند.
مراسم آیین شب یلدا به عنوان یکی از رویدادهای مهم گردشگری ایران توان زیادی در جذب گردشگران و توسعه گردشگری رویداد را دارد. شب یلدا به عنوان یکی از مهمترین جشن‌های ایرانی، به تنهایی انگیزه بالایی برای حضور گردشگران در ایران و آشنایی با این فرهنگ تاریخی فراهم می‌نماید. عرضه انواع خوراکی‌ها، دورهمی دور کرسی، شب‌نشینی، حافظ‌خوانی و ... به تنهایی نشان از طرز نگرش و فرهنگ رفتاری است که می‌تواند برای یک گردشگری خارجی به عنوان جاذبه تلقی گردد و هیجان‌انگیز باشد. موسیقی‌های سنتی، لباس‌های سنتی ایرانیان در هر یک از مناطق ایران، انواع خوراکی و سوغات ویژه هریک از مناطق، همگی جاذبه‌ای برای توسعه گردشگری به شمار می‌روند. از این رو می‌توان گفت توسعه گردشگری در بسیاری از زمان‌ها نیازمند تدبیر و صرفاً برنامه‌ریزی است، چرا که منبع غنی آن وجود داشته و از طریق سازماندهی و بهره برداری صحیح از یک آیین و فرهنگ خواهد توانست مسیر حرکت به سوی تعالی و توسعه گردشگری را فراهم نماید.

امروزه در کنار فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی و حضور افراد در فضای مجازی ممکن است تأثیر منفی بر اجرای درست این‌گونه مراسم و آیین‌ها و در نهایت پاسداشت آنها داشته باشد. لازم است خانواده‌ها و متولیان حوزه میراث فرهنگی و سایر مجموعه‌های مرتبط با این فرهنگ اصیل ایرانی که ریشه در تاریخ و تمدن کهن این مرز و بوم دارد به گونه‌ای برنامه‌ریزی نمایند تا ضمن معرفی فرهنگ عامه نواحی و مناطق مختلف کشور که سرشار از زیبایی‌ها و جاذبه‌های متنوع و بی‌نظیر در حوزه گردشگری هستند ازجمله: خوراکی‌های شب یلدا، افسانه‌ها و قصه‌ها، شعرخوانی، شب‌نشینی و نواختن نواهای موسقیایی بومی و محلی و سایر مراسمات و آیین‌های خاص هریک از مناطق مختلف این مرز پرگهر که هریک به نوبه خود جاذبه و انگیزه‌هایی را برای توسعه فعالیت‌های گردشگری ایجاد می‌نماید، شرایطی فراهم نمایند تا با شناخت وآگاهی بیشتر، بسترهای برگزاری این آیین‌ها به صورت هرچه باشکوه‌تر، سنت‌محورانه و به‌قاعده فراهم آید که موجبات انس، الفت و صمیمیت بیشتر در میان خانواده‌ها و اقوام مختلف ایران زمین را موجب خواهد شد.
همچنین تلاش در جهت ثبت جهانی مراسم شب یلدای ایرانی به عنوان یک میراث فرهنگی ارزشمند جهانی در عرصه بین‌المللی علاوه بر معرفی بیشتر فرهنگ غنی ایرانی، می‌تواند نقش به‌سزایی در جذب گردشگران فرهنگی در این ایام به کشور را داشته باشد و در کنار آن برپایی نمایشگاه‌های استانی، بومی، محلی و ملی در مناطق مختلف در توسعه فرهنگ گردشگری و توزیع سفر به مناطق مختلف را به همراه خواهد داشت که این تلاش‌ها نقش تأثیرگذاری در ایجاد اشتغال وکارآفرینی و رونق اقتصادی مناطق کشور را به همراه خواهد داشت.