ثبت اثر ایرانی در یونسکو با واژه غیرایرانی

 به دنبال انتشار خبر ثبت جهانی «قنات ایرانی» در یونسکو، برخی  نسبت به انتخاب نام «قنات» برای این پرونده‌ جهانی اعتراض داشتند. در بخشی از پیام یکی از کاربران آمده است: «حالا چرا به نام قنات؟ اثری کاملا اندمیک (بومی)‌ و دانشی کاملا منحصر به ایرانی‌ها رو با نام جعلی عربی "قنات" به ثبت رساندند! نام واقعی این آثار کاریز است.»

محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و مسئول تدوین پرونده‌های ثبت جهانی در این زمینه  توضیح می‌دهد: کلمه «قنات» نسبت به کاریز فراگیری بیشتری در کشور دارد. مانند «چغازنبیل» که نام اصلی آن «دورانتاش» است،‌ اما چون از ابتدا بیشتر با این نام فراگیر شد، در پرونده‌ی آن با نام چغازنبیل مطرح شد. از سوی دیگر برای قنات نیز چون این کلمه در یونسکو بیشتر شناخته شده و بیشتر مردم با این نام این اثر معماری و جهانی را می‌شناسند، پرونده آن به همین نام به یونسکو ارائه شد.

او با بیان اینکه "اگر بخواهیم چنین اقدامی را انجام دهیم باید آن را در همه بناهای جهانی به کار ببریم، افزود: «تخت‌جمشید» یا میدان «امام (ره)» در اصفهان نیز از این اصل مستثنی نیستند، بنابراین براساس آن چیزی که بیشتر در همه جا مشهور است، نام اثر جهانی را انتخاب و استفاده می‌کنیم.

معاون میراث فرهنگی تأکید کرد:‌ با این وجود در داخل پرونده و حتی در اولین جمله‌ی توضیحات پرونده‌ی «قنات ایرانی» که به یونسکو ارائه شد، از کلمه «کاریز» استفاده کردیم، در واقع شروع پرونده با این نام است.

ریشه‌ی عربی «قنات» هنوز تائید نشده

دکتر علی‌اصغر سمساریزدی، یکی از تهیه‌کنندگان پرونده‌ی جهانی «قنات ایرانی» نیز در این زمینه  گفت: هنوز بطور کامل مشخص نشده که کلمه «قنات» ریشه عربی داشته باشد، چون برخی از دانشمندان و زبان‌شناسان معتقدند که ریشه‌ی «قنات» از «کَن» یعنی «کندن» می‌آید که به تدریج به یک لغت خوانا تبدیل شده است.

مشاور ارشد مرکز بین‌المللی قنات‌های یزد افزود: در شرقِ ایران مانند استان‌های خراسان جنوبی و رضوی از کلمه «کاریز» به جای قنات استفاده می‌شود، اما در بخش عمده‌ی کشور این بنای پیچیده و ارزشمند را با نام «قنات» می‌شناسند. البته کشورهای پاکستان و افغانستان نیز به این مکان «کاریز» می‌گویند.

او در ادامه با اشاره به ایجاد مرکز بین‌المللی قنات سازه‌های آبی که توسط یونسکو در یزد ایجاد شده است، افزود: این نام برای یونسکو شناخته شده بود، این یکی دیگر از دلایلی است که نام پرونده جهانی این بنا «قنات ایرانی» انتخاب شد، همچنین در متون و کتاب‌های علمی بیشتر این سازه به قنات شهرت دارد تا کاریز.

سمسار یزدی با تأکید بر اینکه در پرونده ارائه شده به یونسکو به دفعات از نام «کاریز» استفاده شده است، تأکید کرد: در این پرونده به ریشه‌های دیگر کلمه قنات نیز اشاره شده است. در کشور چین به این مکان «کُنارچین»، ژاپن «ممبو»، عراق و آذربایجان «کهریز»، شمال آفریقا و الجزایر «فوگارا» یا «فوجارا»، مراکش «خطارا» و عمان «عین» (چشمه) گفته می‌شود.

وی اظهار کرد: خوشبختانه در پرونده «قنات ایرانی» با موافقت یونسکو این پرونده باز گذاشته شده تا در صورت امکان برخی از قنات‌های  دیگر ایران که دارای معیارهای مشخص یونسکو هستند نیز به مرور به آن افزوده شوند.