توکل آقایاری هیر، استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز در این نشست با بررسی وضعیت و روند سالمندی در ایران و استان از لحاظ پیامدهای اجتماعی و جمعیتی، اظهار کرد: جمعیت استان آذربایجان‌شرقی طبق سرشماری سال 1391، برابر است با 3724620 نفر که از این تعداد، 1882031 نفر آن را مردان و 1842589 آن را زنان تشکیل داده‌اند و هم‌چنین میزان جمعیت شهری برابر با 2579178 بوده و میزان جمعیت روستایی نیز برابر 1145442 بوده است.
وی افزود: متوسط رشد سالانه جمعیت استان برابر با 0.66 درصد بوده است که 69.2 درصد آن را جمعیت شهرنشین تشکیل داده است و هم‌چنین درصد باسوادی نیز برابر با 82.1 درصد بوده است؛ بعد خانوار 3.4 نفر در هر خانوار بوده است و مساحت استان نیز برابر با 45637 کیلومتر مربع را شامل می‌شد.
وی با ارائه نموداری در خصوص اطلاعات جمعیتی استان در سال 90، ادامه داد: طبق نمودار میزان باسوادی افراد در طول این دوره‌ی زمانی افزایش پیدا کرده است.
آقایاری هیر با اشاره به نمودار هرم جمعیت، گفت: شکل و ساختار جمعیتی استان آذربایجان‌شرقی، در سال 90 جوان بوده و متوسط سنی افراد بین 35 تا 49 سال را شامل می‌شود؛ از این‌رو این تعداد از جمعیت در سال‌های بعدی به هر سطح از هرم سنی که برسند، آن قسمت را متلاطم خواهند کرد.
وی تاکید کرد: در جامعه ما به مبحث سالمندی توجه زیادی نشده است و حتی در سال‌های اخیر نیز به این موضوع در مطالعات علمی کم‌تر پرداخته شده است؛ در صورتی که هرم سنی جمعیت ما در حال حاضر جوان بوده و بعد از گذر چندین دهه، این جمعیت جوان پیر شده و هرم سنی جمعیت نیز متعاقبا هرم سنی پیر خواهد شد.
وی گفت: با توجه به این‌که مسئله پیری جمعیت در دهه‌های بعدی گریبان جامعه ما را خواهد گرفت، از این‌رو باید در این خصوص توجه و مطالعات زیادی انجام شود؛ چرا که مقابله با چنین موضوعی شرایط خاص خود را می‌طلبد که باید جامعه را برای رویارویی با آن آماده کنیم.
این استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز، یادآور شد: در جامعه ما تنها در رسانه‌ها آن هم فقط در خصوص دغدغه‌ی سالمندان مقداری توجه شده است؛ اما در خصوص دغدغه‌های اساسی این دوران هیچ گونه توجهی مبذول نشده است.
وی بیان کرد: با توجه به آمار سال 1390 تعداد جمعیت سالمندان بالای 65 سال استان آذربایجان‌شرقی برابر با 262891 نفر بوده است که سالمندان بالای 85 سال نیز در سطح استان برابر با 20003 نفر بوه است؛ که این قشر از جامعه دغدغه‌های خاص خود را دارند که باید به این امر نیز توجه شود؛ و هم‌چنین استان آذربایجان‌شرقی نیز در سطح کشور جزو سالمندترین استان‌های کشور است.
وی افزود: کاهش باروری و هم‌چنین شروع کاهش باروری از جمله عواملی است که به سالمند شدن جمعیت استان دامن زده است و هم‌چنین با مقایسه اطلاعات در کل کشور، مهاجرفرستی نیز یکی از عوامل تشدید کننده‌ی سالمندی جمعیت است؛ چرا که استان آذربایجان‌شرقی یکی از مهاجرفرست‌ترین استان‌های کشور است.
آقایاری هیر، اظهار کرد: طبق اطلاعات جمعیت سالمندی استان به تفکیک، 8درصد جمعیت روستاها را سالمندان تشکیل داده و هم‌چنین شش و یا هفت درصد جمعیت شهری را نیز سالمندان تشکیل می‌دهند؛ این مورد در سطح کشور نیز رقم بالایی است و در جای خود بسیار هشداردهنده می‌باشد که مسئولان باید به این موضوع توجه بیشتری کنند.
وی افزود: سرعت سالمندی در استان و در کل کشور تا سال 1390 سرعت بیشتری گرفته است؛ که این سرعت مبتنی بر تحولات باروری و تحولات مهاجرتی بوده است؛ که استان ما از پیشتازان سالمندی در کشور طبقه‌بندی می‌شود.
وی با استناد به پیش‌بینی‌های سازمان ملل که هر دوسال یکبار انجام می‌دهد، گفت: پیش‌بینی این سازمان در خصوص ایران از سال 2015 تا 2100 می‌باشد که بر اساس نسخه متوسط پیش‌بینی شده است؛ پیش‌بینی‌های این سازمان سه نوع "حداکثری، متوسط، حداقلی" می‌باشد.
جمعیت ایران در سال 2050 در حدود 92میلیون نفر پیش‌بینی شده است
این استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز، خاطرنشان کرد: طبق پیش‌بینی سازمان ملل، در حوالی سال 2050 میلادی جمعیت کشور ما به ثبات رسیده و بعد دوباره کاهش خواهد داشت؛ جمعیت ایران در سال 2050 در حدود 92میلیون نفر پیش‌بینی شده است.
وی افزود: سرعت رشد جمعیت باید، با افزایش جمعیت تفاوت داشته و این سرعت زمانی کاهش خواهد یافت که پیش‌شرط‌های لازم را که در این خصوص در نظر گرفته‌ایم فراهم شود.
وی گفت: طبق پیش‌بینی‌ها در سال 2015، تعداد سالمندان کشور، 4004 نفر معادل با 5.06 درصد جمعیت می‌باشد که در سال 2050 به 20311 نفر که معادل با 22.02 درصد خواهد رسید؛ که این موضوع پدیده‌ای توام با چالش‌های بسیار زیاد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است که راهی برای جلوگیری از این پدیده وجود ندارد.
آقایاری هیر تاکید کرد: در این خصوص باید به جای این‌که به بحث جلوگیری از جمعیت فکر کنیم، به تبعات سالمندی توجه کرده و جامعه را با آن شرایط متناسب کنیم؛ چرا که سالمندشدن جمعیت ایران در سال‌های آینده دغدغه‌ای بسیار جدی است که باید در این خصوص تلاش بسیاری شود.
وی گفت: در بین شهرستان‌های استان آذربایجان‌شرقی نیز، شهرستان شبستر در خصوص جمعیت سالمند پیشرو بوده و بعد از آن نیز به ترتیب، میانه، خداآفرین و جلفا در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
وی افزود: با توجه به این‌که یکی از مولفه‌های پیشرفت جوامع میزان سالمندی آن جامعه است؛ در مواردی نیز شاهد درصد بالای جمعیت سالمند در مناطق محروم و کم‌تر توسعه‌یافته بوده‌ایم.
این استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز، اظهار کرد: هرچند می‌توان با بالا بردن میزان باروری، میزان جمعیت سالمند را کاهش داد اما این مسئله تنها درصد این میزان را پایین می‌برد و تغییری در اصل مطلب ایجاد نمی‌کند؛ چرا که تعداد سالمندان همان اندازه بوده و کاهش نداشته است.
وی ادامه داد: با توجه به آمار، در استان آذربایجان‌شرقی، شهر تبریز با داشتن "دو پنجم" میزان سالمندان استان، بیش‌ترین میزان سالمند را در سطح استان دارد و در رتبه‌های بعدی نیز شهرستان‌های مراغه، میانه، مرند و... قرار می‌گیرند.
وی افزود: با توجه به اطلاعات به دست آمده، سهم ما از سالمندی کشور بیشتر از سهم ما از جمعیت کل کشور می‌باشد؛ چرا که جمعیت استان به نسبت کل کشور 4.96 درصد بوده و سهم ما از جمعیت سالمند کشور نیز برابر با 6.12 درصد بوده است.
این پژوهش‌گر با مقایسه‌ی وضعیت تاهل، تحصیلات و اشتغال سالمند زن و مرد با یکدیگر، اعلام کرد: با توجه به اطلاعات به دست آمده، زنان سالمند در جامعه ما بیشتر از مردان سالمند بوده، که این زنان با مشکلات اقتصادی، اجتماعی و .. و هم‌چنین زندگی تک نفره مواجه هستند.
وی گفت: باید توجه ویژه‌ای نسبت به زنان سالمند در جامعه برقرار شود؛ چرا که این قشر از سالمندان بسیار آسیب‌پذیر بوده و دغدغه‌های این حوزه بسیار زیاد است که باید در این خصوص تلاش و برنامه‌ریزی‌های مناسبی انجام شود.
آقایاری هیر گفت: باید به موضوع سالمندی در حوزه‌ی سلامت، سالمندی و خانواده، سالمندی و تبدیل شدن به یک نیروی اجتماعی تاثیرگذار، سالمندی و برابری جنسیتی و هم‌چنین سالمندی و تامین اجتماعی توجه زیادی کرده و مورد بررسی قرار داده و برنامه‌ریزی کنیم.
وی افزود: با توجه به این‌که جوانان امروز سالمندان آینده خواهند بود، باید از الان برای آینده‌ی آن تلاش و برنامه‌ریزی کنیم و رابطه اقتصادی بین نسلی را قطع کرده و یا کم کنیم و در حالت کلی نیز در طول سه دهه، هر ساله به مقدار دو درصد از میزان این وابستگی‌های اقتصادی بین نسلی را کاهش دهیم، این اقدام می‌تواند تا اندازه‌ای در آینده موثر واقع شود.
وی تاکید کرد: جوامعی که هرم سنی آنان سالمند بوده، دارای احساسات کنترل شده بوده و از هیجانات انقلابی به دور هستند؛ و در برخورد با مسائل نیز منطقی‌تر برخورد می‌کنند.
پروفسور محمدتقی شیخی، عضو هیئت علمی دانشگاه الزهراء نیز در این سمینار، با بررسی پیامدهای اجتماعی و جمعیت سالمندی، اظهار کرد: به هیچ وجه نمی‌توان جلوی پدیده‌ی سالمندی را گرفت و به نسبتی که جمعیت روبه سالمندی می‌رود مسئولان نیز باید امکانات اقتصادی و تسهیلات اجتماعی را در این خصوص فراهم کنند؛ در غیر این صورت با مشکل مواجه خواهند شد.
وی افزود: افراد در سالمندی دچار بیماری‌هایی می‌شوند که باید هزینه شود تا درمان شوند و هم‌چنین می‌توان با مطالعه کشورهای دیگر در خصوص سالمندان می‌توان پیامدهای سالمندی را در کشورها مورد بررسی قرار داد و از تجربیات آنان استفاده کرد.
وی ادامه داد: سالمندان آینده جامعه ما باسوادتر بوده و دارای انتظارات بالاتری خواهند بود؛ چرا که جوانان امروز تحصیل کرده می‌باشند؛ به همین جهت باید امکانات و خدمت‌رسانی برای این جمعیت را در نظر گرفته و بررسی کنیم که چقدر به خدمات نیاز دارند؛ در غیر این‌صورت با پیامدهای نامطلوبی روبه‌رو خواهیم شد.
شیخی تاکید کرد: در دوران سالمندی، فراغت هست اما مسئولیت شغلی بر دوش فرد نیست؛ از این رو باید برای امکاناتی برای اوقات فراغت و رفاه این قشر که در آینده قشر عظیمی از جامعه را به خود اختصاص خواهند داد را فراهم کرد.
وی خاطرنشان کرد: مسئله سالمندی یک موضوع میان رشته‌ای است که باید در این خصوص تلاش و برنامه‌ریزی شود تا بتوانند پاسخ‌گوی نیاز این قشر از جمعیت باشند و هم‌چنین زنان سالمند در کشور بنابر شرایط موجود از دارایی مناسبی برخوردار نبوده که در سالمندی بیشتر باید مورد توجه قرار بگیرند.
وی یادآور شد: طبق پیش‌بینی‌های انجام شده در سال 2100 نزدیک به 30 درصد جمعیت سالمند خواهند شد که این موضوع بسیار هشدار دهنده بوده و متناسب با وضعیت سالمندی کشور سن بازنشستگی نیز بالا می‌رود؛ همانگونه که امروزه در بسیاری از کشورهای با جمعیت سالمند بالا انجام می‌شود.
شیخی تاکید کرد: جمعیت نیاز به مراقبت، نظارت و سیاست‌گزاری دارد، این‌گونه نیست که جمعیت را به حال خود رها کرد و در فکر پیامدهای رشد یا کاهش آن نبود؛ به همین دلیل دولت‌ها باید در این خصوص توجه کنند و با سیاست‌گذاری‌های مناسب، نظارت کنند.
وی افزود: اشتغال زنان و هم‌چنین تحصیلات عالیه نیز یکی از عواملی است که منجر به کاهش میزان باروری شده و متعاقبا منجر به سالمندی جمعیت می‌شود؛ خانواده‌های امروز یا تک فرزند بوده و یا کم فرزند هستند و همین جوانی جمعیت و کم بودن زاد و ولد از مهم‌ترین عوامل سالمند بودن جمعیت است.
وی گفت: با گسترش شهرنشینی و هم‌چنین توسعه شهرها، به علت این‌که در شهرها امکانات رفاهی و خدمات بهتر است سالمندان نیز به شهرها مهاجرت کرده و آمار سالمندی شهرها را افزایش داده‌اند؛ بنابراین شهرهای بزرگ با توجه به خدمات و امکاناتی که دارند مهاجرپذیر و سالمندپذیر هستند.
این پژوهش‌گر اظهار کرد: هر قدر که میزان توسعه بیشتر باشد، میزان سالمندان نیز بیشتر خواهد شد؛ به همین جهت باید بخش قابل توجهی از بودجه‌های کشور صرف مسائل و رفع مشکلات سالمندی شود.
وی تاکید کرد: در جامعه ما پزشکی با عنوان "پزشک سالمند" وجود ندارد که باید در جامعه‌ای که در آینده بیشتر جمعیت آن سالمند خواهند بود چنین متخصصانی وجود داشته باشند.
