نمایشگاه قرآن محیط زیست را فراموش نکرده است

بیست و سومین نمایشگاه قرآن در صدد است در برنامه های مختلف خود اهمیت محیط زیست و لزوم حفاظت از آن را در غرفه های مختلف از دیدگاه قرآن به بازدید کنندگان یادآوری کند.
 
محیط زیست از مباحثی است که مورد توجه قرآن قرار گرفته زیرا تخریب و بی توجهی به آن به نابودی موجودات ختم می شود و از این رو قرآن در آیات مختلف به این موضوع حیاتی پرداخته است.
 
تخریب محیط زیست معلول نابرابری های اجتماعی و استفاده‏های غلط از طبیعت و یکی از عوامل تضییع حقوق انسان هاست و از این رو حفاظت و نگاهداری بیشتر از محیط زیست رعایت حقوق عمومی محسوب می شود.
 
 
** محیط زیست و متون دینی
با نگاهی به متون دینی می‏توان دریافت که محیط زیست و توجه به تأمین سلامت آن و حرکت در جهت دستیابی به محیط سالم، از حقوق اساسی بشر است؛ همانگونه که تخریب محیط زیست در اثر نشناختن حقوق بشر است.
 
استفاده از محیط زیست نباید آنچنان باشد که حق دیگران در بهره‏برداری از این نعمت الهی در خطر قرار گیرد. به عبارت دیگر، انسان همان‏گونه که حق استفاده و بهره‏مندی از محیط زیست سالم را دارد، مسؤولیت درست استفاده کردن از آن را نیز بر عهده دارد.
 
با بررسی وضعیت فعلی محیط زیست، در می‏یابیم که انسان ها در بهره‏برداری از طبیعت و محیط زیست به مسؤولیت خود در حفظ و حراست از آن به درستی عمل نکرده‏اند.
 
شاهد این سخن، بحران عظیمی است که محیط زیست دچار آن شده است. تخریب و نابودی روز افزون جنگل ها و مراتع، نابودی گونه‏های نادر گیاهی و جانوری، آلودگی آب، خاک و هوا، استفاده از سلاح های هسته‏ای و شیمیایی، ورود مواد نفتی و آلاینده‏های دیگر مانند: فاضلاب کارخانه‏ها و مجتمع های صنعتی به رودخانه‏ها و دریاها، آسیب دیدن لایه ازن، باران های اسیدی، مصرف روز افزون سوخت های فسیلی، استفاده بی‏رویه از سموم دفع آفات نباتی و ده‏ها عامل آلوده‏کننده دیگر از جمله این عوارض است.
 
 
** حق بهره مندی از محیط زیست
حق بهره‏مندی از محیط زیست سالم، در درون خود متضمن چند حق دیگر است که عبارتند از: حق دسترسی به اطلاعات زیست محیطی، حق آموزش مسائل زیست محیطی، حق تصمیم‏گیری در مورد مسائل زیست محیطی و حق دادرسی و جبران خسارت زیست محیطی.
 
امروزه حق بهره‏مندی از محیط زیست سالم به وسیله بسیاری از سازمان های بین‏المللی و کشورهای جهان به رسمیت شناخته شده و در تعدادی از اسناد بین‏الملل و قوانین اساسی کشورها مورد شناسایی قرار گرفته است.
 
 
** اسلام و محیط زیست
با نگاهی به متون دینی ـ و از جمله قرآن کریم ـ می‏توان دریافت که محیط زیست و تلاش برای به حفظ و حمایت از آن، برای بهره‏مندی بشر از محیط زیستی امن و سالم جهت نیل به کمال، مورد اهتمام اسلام است.
 
آیات متعددی در قرآن بر این مسأله دلالت دارند. این آیات چند دسته هستند. آیاتی از قرآن که محیط زیست را حق همگانی می‏داند؛ این دسته از آیات بیان می‏کنند که خداوند طبیعت و محیط زیست را برای انسان آفریده و انسان حق تصرف و استفاده از آن را دارد و این حق برای همه انسان ها در همه زمان ها وجود دارد.
 
خداوند در سوره بقره می‏فرماید: «هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الأَْرْضِ جَمِیعاً» یعنی: و اوست آن (آفریننده‏ای) که همه آنچه در زمین است برای شما آفرید.
 
این آیه بهره‏برداری از منابع و منافع زمین را متعلق به همه انسان ها، در همه زمان ها می‏داند؛ که باید به طور اصولی و صحیح، در جهت رفع نیازها و رعایت حقوق دیگر انسان ها در همه دوره‏ها صورت‏پذیرد.
 
در آیه دیگر خداوند می‏فرماید: «وَ لَقَدْ مَکَّنّاکُمْ فِی الأْرْضِ وَ جَعَلْنا لَکُمْ فِیها مَعایِشَ» یعنی: شما را از امکانات زمین بهره‏مند ساختیم و وسائل معیشت شما را در آن فراهم کردیم.
 
این آیه نیز، بیان‏کننده توانایی و امتیازی است که انسان روی زمین دارد، تا جایی که در آن وسائل زندگی او فراهم شده است. روشن است که داشتن محیط زیستی سالم، جزء اولین حقوق انسان برای زندگی در روی زمین است. بر همین اساس، خداوند نیز، پهنه طبیعت را زیستگاه انسانی قرار داده است.
 
در آیه 10 سوره الرحمن آمده است: «وَ الأْرْضَ وَضَعَها لِلأْنامِ» یعنی: و (خداوند) زمین را برای همگان قرار داد.
 
بر مبنای این آیه کریمه، زمین و محیط زیست آن، حق همگانی است و همه حق دارند از آن بهره‏مند شوند. بنابراین، استفاده از این حق، باید به گونه‏ای باشد که امکان استفاده و بهره‏برداری از آن، برای نسل حاضر و نسل های آینده حفظ شود.
 
از آنچه گفته شد معلوم می‏شود که طبیعت و محیط زیست در متون دینی، حق همه انسان ها در همه دوران هاست. بنابراین، در مقابل حق استفاده‏ای که خداوند برای انسان در محیط زیست و طبیعت قائل شده است، وظیفه‏ای نیز بر عهده او گذاشته است که آن، حفظ و حمایت و بهره‏برداری صحیح از محیط زیست است؛ زیرا هدف خداوند از در اختیار گذاشتن طبیعت برای انسان این است که جهت رفاه، آسایش و تکامل خود از آن بهره‏مند شود.
 
بنابراین، اگر در استفاده از این امکانی که در اختیار او قرار گرفته، زیاده‏روی کند، بر خلاف آن هدف متعالی اقدام کرده که نتیجه‏اش به خطر افتادن حیات خود او و دیگران و بازماندن از سیر تکاملی در مسیر سعادت دنیا و آخرت خواهد بود.
 
آیات و روایات فراوانی وجود دارد که نشان می‏دهد خداوند، طبیعت و محیط زیست را برای انسان آفریده و او حق تصرف در آن را دارد؛ اما از سوی دیگر تأکید می‏کند، که حق بهره‏مندی از محیط زیست، اختصاص به یک نسل ندارد. از این رو، باید بهره‏برداری از آن اصولی و عادلانه باشد؛ به طوری که هم نسل حاضر و هم نسل های آینده بتوانند در پناه آن زندگی سالمی داشته باشند.
 
بنابراین، سوء استفاده از این حق که منجر به آلوده‏سازی، تخریب و نابودی محیط زیست شود و در نتیجه به حق دیگران ـ به ویژه نسل های آینده ـ در استفاده از آن خللی وارد کند، ممنوع است.
 
 
** اهمیت محیط زیست
بیست و سومین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم با درک اهمیت محیط زیست در برنامه های مختلف به آن پرداخته است.
 
نمایشگاه قرآن محلی است که می توان براساس تعالیم و آموزه های قرآن اهمیت محیط زیست و لزوم حفاظت از آن را به بازدیدکنندگان یاد آوری کرد. تخریب محیط زیست به معنی نابودی زندگی است و از این رو باید در همه مکان ها به ویژه نمایشگاه قرآن به آن پرداخت.
 
با این حال به نظر می رسد هنوز به طور کاربردی و موثر نمایشگاه قرآن به این موضوع حیاتی نپرداخته و این موضوع در برنامه های این رویداد قرآنی به صورت جدی نمایان نیست.
 
هر چند آثاری مرتبط با محیط زیست از نظر تعالیم دینی در نمایشگاه قرآن یافت می شود اما به نظر می رسد برگزاری نشست های مختلف و همچنین پیش بینی غرفه ها و بخش های مختلف برای نمایش آثار مرتبط و همچنین بررسی این موضوع از حلقه های مفقوده این رویداد است.
 
بیست و سومین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم تا 23 تیرماه برای بازدید عموم دایر است.
 
نمایشگاه بیست و سوم بخش های متنوعی دارد که می توان به سازمان ها و نهادها، حوزه، دانشگاهی، حجاب و عفاف، مراسم و مناسبت ها، آموزش و پرورش، مکتوب، هنرهای نمایشی، هنری و میراث، فروش ناشران، محصولات هنری، خادمان قرآن، رسانه های دیجیتال و همچنین بین الملل اشاره کرد.