۰۲ مرداد ۱۴۰۴ - ۱۴:۴۰
نوای موسیقی در جان میهن؛ کدام آثار موسیقایی میهن‌پرستانه ماندگار شدند؟+صوت
تولید آثار موسیقایی با موضوع میهن و گرامیداشت یاد دلاورمردانی که برای حفظ استقلال و آزادی کشور از جان خود گذشتند همواره دغدغه هنرمندان موسیقی بوده است، برخی آثار تاریخی و گذشته در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی، مجال بازخوانی یافتند، آثار جدیدی هم خلق شد که باید ماند و دید به اندازه قطعات قبلی ماندگار می‌شود یا خیر.
به گزارش خبرنگار موسیقی ایران اکونومیست، تولید و اجرای آثار موسیقایی ملی و میهنی در مدح و ستایش ایران و گرامیداشت یاد و خاطره دلاورمردان و هموطنانی که برای حفظ استقلال و آزادی میهن از جان خود گذشتند، در طول تاریخ همواره دغدغه هنرمندان موسیقی بوده است که بعضی از آنها در تاریخ موسیقی ایران ماندگار شدند و در جنگ‌ها، رویدادها و مناسبت‌های گوناگون از جمله هشت سال دفاع مقدس و جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی علیه کشور، مجال بازخوانی یافتند تا مرهمی بر دل داغدیدگان باشند.
آثار موسیقایی متعددی قبل و بعد از انقلاب اسلامی با موضوع و پاسداشت میهن منتشر و ماندگار شد که قدمت بعضی از آنها به بیش از یکصد سال می‌رسد، در این گزارش به معرفی آنها و چرایی ماندگاری‌شان می‌پردازیم.
۱۱۰ سال پیش و لاله‌ای که خون جوانان وطن دمید
تصنیف «از خون جوانان وطن لاله دمیده»، حدود سال ۱۲۹۰ توسط عارف قزوینی سروده شده است. این تصنیف با نام‌های «راز دل» و «هنگام می» نیز شناخته شده است. مضمون این تصنیف اشاره به افسانه‌ای دارد که از قطرات خون سیاوش (یکی از قهرمانان شاهنامه)، گل‌های لاله روییده است. قزوینی در دیوان خود و در مقدمه‌ای بر این تصنیف آورده است: «این تصنیف در دوره دوم مجلس شورای ایران در تهران ساخته شده است. به واسطه عشقی که حیدرخان عمواوغلی بدان داشت، میل دارم این تصنیف به یادگار آن مرحوم طبع گردد. این تصنیف در آغاز انقلاب مشروطه ایران بیاد اولین قربانیان آزادی سروده شده است.»
نخستین اجرای تصنیف «از خون جوانان وطن لاله دمیده»، با صدای خود عارف بود. عارف این تصنیف را تنها با یک سه‌تار اجرا کرد. در حال حاضر از اجراهای عارف هیچ نسخه صوتی وجود ندارد. این تصنیف بعدها، بارها توسط خوانندگان مختلف همچون عبدالله دوامی (۱۲۹۳)، عسگر عبدالله‌یف (در تفلیس و در همان سال‌ها)، زنده‌یاد محمدرضا شجریان و همکاری گروه «شیدا» به سرپرستی زنده‌یاد محمدرضا لطفی (سال ۱۳۵۱) و با تنظیم متفاوتی از فرامرز پایور و صدای محمدرضا شجریان و اجرای گروه «پایور» (سال ۱۳۵۸)، سالار عقیلی، علیرضا قربانی و محمدرضا هدایتی اجرا شده است. برای شنیدن تصنیف «از خون جوانان وطن لاله دمیده» با صدای محمدرضا شجریان اینجا مراجعه کنید.
قطعه «ایران جوان» یا «وطنم» (نام جاوید وطن صبح امید وطن) به آهنگسازی آلفرد لومر آهنگساز و موسیقیدان نظامی اعزامی به ایران در دوره قاجار سال ۱۲۵۲ ساخته شده است، «وطنم» به عنوان نخستین سرود ملی رسمی ایران در دوره ناصری و قطعه‌ای موسیقی بدون کلام بوده است که سال ۱۳۸۴ بیژن ترقی بروی اجرای جدید این قطعه که توسط سیاوش بیضایی ساخته شده بود، شعری سرود و این اثر برای نخستین بار توسط ارکستر ملل به رهبری پیمان سلطانی در تالار وحدت با خوانندگی سالار عقیلی اجرا شد. شهرام ناظری سال ۱۳۹۴ در آلبوم «خاطره‌ای ماندگار در حافظه جمعی ایرانیان» به اجرای دوباره این اثر پرداخت. برای شنیدن قطعه «ایران جوان» با صدای شهرام ناظری اینجا مراجعه کنید.
سرود «ای ایران» با شعری از زنده‌یاد حسین گل گلاب، آهنگسازی زنده‌یاد روح‌الله خالقی و خوانندگی زنده‌یاد غلامحسین بنان یکی از مشهورترین و محبوب‌ترین سرودهای میهن‌پرستانه و ملی‌گرایانه ایران است که به ثبت ملی رسیده است و سال ۱۹۶۰ میلادی در کنفرانس بین‌المللی بررسی سرودهای ملی، به عنوان یکی از تأثیرگذارترین و میهن‌گراترین سرودهای ملی در میان کشورها انتخاب شد.
خالقی در کتاب «سرگذشت موسیقی ایران» درباره این تصنیف نوشته است: «آهنگساز و گوینده اشعار، آن را تحت تأثیر اوضاع زمان ساخته بودند. در آن‌وقت کشور ما را قوای انگلیس و روس و آمریکا اشغال کرده بودند و جنگ بین‌الملل دوم هنوز دوام داشت. تظاهرات ملی نمی‌شد زیرا وضع آماده نبود ولی آهنگ و شعر این سرود احساسات ملی را سخت برانگیخت و مخصوصاً مقابل خارجیان که در آن مجلس (نخستین اجرای سرود) هم بودند از طرف ایرانیان تظاهرات بیشتری شد و اولین ضربه‌ای بود که به طور غیرمستقیم بر پیکر ارتش خارجی که ناخوانده مهمان ما بودند زده شد.»
گل‌گلاب در این باره چنین نقل کرده است: «در سال ۱۹۴۴، در شرایطی که چکمه‌های نیروهای اشغال‌گر هر وطن‌پرستی را می‌لرزاند، من ایده این شعر به ذهنم رسید. سپس پروفسور خالقی موسیقی آن را نوشت و در برابر همه مقاومت‌های سیاسی، این ترانه راه خود را به دل و روح مردم پیدا کرد.»
ایران، ای سرای امید؛ اثری ماندگار با خوانندگان بسیار
سرود «ای ایران» نخستین بار ۲۷ مهر ۱۳۲۳ در تالار دبستان نظامی دانشکده افسری با صدای غلامحسین بنان و به سرپرستی روح‌الله خالقی در خیابان استانبول دو شب متوالی اجرا شد. این قطعه سال ۱۳۵۰ با همکاری ارکستر بزرگ رادیو تلویزیون ملی ایران با رهبری فرهاد فخرالدینی و خوانندگی زنده‌یاد اسفندیار قره‌باغی اجرا شد و تاکنون توسط خوانندگانی همچون زنده‌یاد حسین سرشار، رشید وطن‌دوست و وحید تاج اجرا شده است. برای شنیدن قطعه «ای ایران» با صدای بنان اینجا مراجعه کنید.
«سپیده» که معمولاً به نام «ایران، ای سرای امید» هم شناخته می‌شود، با شعری از زنده‌یاد امیر هوشنگ ابتهاج، آهنگسازی زنده‌یاد محمدرضا لطفی و خوانندگی محمدرضا شجریان در همان روزهای نخست انقلاب اسلامی ساخته شده و بنابر گفته مسئولان وقت، لطفی آن را در شب پیروزی انقلاب ایران به رادیو برد و پخش کرد. این تصنیف در آلبوم «چاووش ۶» منتشر شد و آن آلبوم امروزه با نام «سپیده» شناخته می‌شود. قطعه «سپیده» بعدها توسط خوانندگانی همچون شهرام ناظری و محمد معتمدی اجرا شده است. برای شنیدن این قطعه با صدای معتمدی اینجا مراجعه کنید.
لطفی درباره ساخت این قطعه بیان کرده است: «تصنیف سپیده دیرتر از مقدمه آن ساخته شده است. چند ماه پیش از نخستین کنسرت این اثر، وقتی به منزل سایه رفتم و با سه‌تار، آهنگ تصنیف را برای او نواختم علاقه‌مند شد که شعر آن را بسراید. خواهش کردم هر چه زودتر اقدام کند چون کنسرت در راه بود و بدون این تصنیف، کارمان ناقص می‌ماند. کار سرودن شعر طولانی شد و من نگران بودم، تا این که یک هفته مانده به اجرای کنسرت شعر آماده شد و من آن را نزد شجریان بردم.»
هوشنگ ابتهاج، محمدرضا لطفی و محمدرضا شجریانقطعه «خانه خوبان» («سفر برای وطن») با شعری از زنده‌یاد نادر ابراهیمی، آهنگسازی زنده‌یاد فریدون شهبازیان و خوانندگی زنده‌یاد محمد نوری از دیگر آثار ماندگار با مضمون میهن است، این اثر ابتدا به عنوان تیتراژ یا متن مجموعه «سفرهای دور و دراز هامی و کامی در وطن» در دهه ۵۰ ساخته شد. برای شنیدن قطعه اینجا مراجعه کنید.
شهبازیان آهنگساز و تنظیم‌کننده قطعه «خانه خوبان» درباره این اثر بیان کرده است: «برای این سریال (سفرهای دور و دراز هامی و کامی در وطن) مرحوم نادر ابراهیمی دو شعر زیبا گفته بودند که یکی «سفر برای وطن» و دیگری «ای وطن» بود که هر دو را محمد نوری خوانده است. ایشان از من خواستند که برای این سریال بر اساس این دو شعر موسیقی بنویسم و اجرا کنیم. ابراهیمی خودش همراه با شعرهایش ملودی‌هایی را به صورت ذوقی و قریحه‌ای زمزمه می‌کرد که البته به دلیل اینکه موزیسین نبودند، اشکال فراوان داشت اما به هر صورت هم شعر و هم ارتباط ملودی و شعری که ایشان زمزمه و به آن فکر می‌کردند زیبا بود. بر این اساس من ۲ کار در مجموعه موسیقی این سریال نوشتم.»
محمد نوری آثار متعدد دیگری با مضمون میهن اجرا کرده است، قطعه «ایران ایران» با شعری از زنده‌یاد تورج نگهبان، آهنگسازی و تنظیم محمد سریر و خوانندگی نوری است که در آلبوم «دلاویزترین» منتشر شده است، این آلبوم شامل ۹ قطعه، «ایران ایران»، «دلاویزترین»، «نام تو»، «پشت دریاها»، «بیگانگی‌ها»، «کوچ»، «غم بیهودگی»، «گریز» و «تولدت مبارک» است که شاعر قطعه «دلاویزترین» زنده‌یاد فریدون مشیری است. برای شنیدن قطعه «ایران ایران» اینجا مراجعه کنید.
قطعه «ایران ایران» از مهمترین و ماندگارترین آثار ملی میهنی است که الهام‌بخش نسل‌های بعدی خوانندگان و آهنگسازان موسیقی ملی ایران بوده و در ادوار مختلف تاریخی کشور، از جمله جنگ تحمیلی ۱۲ روزه در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی منتشر یا بازخوانی شده و حس غرور ملی و تعلق به ایران را در دل مردم زنده کرده است.
محمد نوری درباره این اثر بیان کرده است: «برای من «ایران ایران» فراتر از یک ترانه است؛ این یک پیام عاشقانه و عمیق نسبت به سرزمینم ایران است. زمانی که برای اولین بار شعر تورج نگهبان را خواندم، متوجه شدم این اثر حامل حس وطن‌پرستی است که از دل هر ایرانی برمی‌آید و باید صدای آن را به گوش همه برسانم. ملودی زیبا و حماسی محمد سریر، فضایی ایجاد کرد که بتوانم با صدای خودم آن را به شکلی بیان کنم که شنونده نه فقط بشنود، بلکه حس کند و زندگی کند این عشق به ایران را.»
کامبیز روشن‌روان موسیقیدان و آهنگساز نیز درباره قطعه «ایران ایران» نوشته است: «محمد نوری در این اثر، صدایی فروتن و در عین حال پرقدرت دارد که می‌تواند هر شنونده‌ای را با خود همراه کند. انتخاب ملودی محمد سریر در کنار اشعار تورج نگهبان، ترکیبی را شکل داده که در ذهن مخاطب برای سال‌ها باقی می‌ماند و به عنوان یک سرود ملی شناخته می‌شود.»
قطعه موسیقی «وطن من» از دیگر آثار موسیقایی با مضمون ایران است که در قالب آلبومی به همین نام با شعری از زنده‌یاد ملک‌الشعرای بهار، آهنگسازی زنده‌یاد پرویز مشکاتیان و خوانندگی زنده‌یاد ایرج بسطامی سال ۱۳۷۳ منتشر شد. این آلبوم شامل پنج قطعه؛ «وطن من»، «پیش‌درآمد»، «تصنیف سرو بلند»، «تصنیف سمن بویان»، «جنگ و صلح» (اثر علی‌اکبر شهنازی) است. برای شنیدن «وطن من» اینجا مراجعه کنید.
بسطامی دو بیت آغازین تصنیف «وطن من» را ابتدا پایین و غم‌آلود می‌خواند و بعد دوباره همان ابیات را در اوجی سوزناک اجرا می‌کند. مشکاتیان درباره آواز بسطامی در این قطعه گفته است: «ایرج قطعه وطن من را به بهترین شکل خواند که از آن زیباتر نمی‌شد. چیزی که در نهان‌خانه هر ایرانی است، ایران است که برایش اشک می‌ریزیم، شعر می‌گوییم و آهنگ می‌سازیم. درک عظمت و شکوه یک مقوله است و اجرای آن مقوله‌ای دیگر و ایرج این قدرت را داشت.»
همچنین قطعه «وطنم» از آلبوم «تبریز در مه» با شعری از زنده‌یاد افشین یداللهی، آهنگسازی بابک زرین و تنظیم حسین فاضل و خوانندگی سالار عقیلی سال ۱۳۸۹ منتشر شده است، این قطعه به عنوان تیتراژ سریال «تبریز در مه» پخش شده است. عقیلی این قطعه را تاکنون در چند کنسرت و به همراه ارکستر سمفونیک تهران اجرا کرده است. برای شنیدن قطعه «وطنم» اینجا مراجعه کنید.
بعضی از این آثار ملی میهنی پس از آتش‌بس جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی علیه ایران، در ماه محرم و ایام سوگواری شهادت سید و سالار شهیدان امام حسین(ع) توسط برخی مداحان اهل بیت (ع) در هیات‌های عزدارای بازخوانی شدند. قطعه‌های «ایران ایران»، «خانه خوبان» («سفر به خاطر وطن») در قالب «ای میهن خدایی» و «سپیده» در قالب «ایران، ای سرای امید» توسط محمود کریمی مداح اهل بیت (ع) در ماه محرم در هیات رایة‌العباس (ع) بازخوانی شدند که «ای میهن خدایی» مورد توجه رهبر معظم انقلاب قرار گرفت و ایشان در شب عاشورای حسینی(ع) از کریمی که در مراسم عزادارای حسینیه امام خمینی (ره) به مرثیه‌سرایی می‌پرداخت، درخواست کردند که «ای ایران» بخواند که این موضوع با واکنش گسترده و مثبت شخصیت‌ها و همچنین عموم مردم در شبکه‌های اجتماعی روبه رو شد.
اشعار، آهنگسازی عالی و تلفیق خلاقانه، رمز ماندگاری آثار با مضمون میهن
شهرام صارمی موسیقیدان، آهنگساز، نوازنده و مدرس کمانچه درباره تولید و اجرای آثار موسیقایی با مضمون میهن به خبرنگار ایران اکونومیست اظهارداشت: موسیقی همراه زندگی است و در اتفاقات مختلف زندگی، کارکردهای به خصوصی دارد؛ جشن‌ها، مناسبت‌ها، سوگ‌ها و حماسه‌ها همگی موسیقی‌های مخصوص به خود دارند. در این میان موسیقی حماسی و موسیقی‌هایی با مضمون میهن‌پرستی، شجاعت و اتحاد از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
وی گفت: موسیقی حماسی برای تهییج حس میهن‌پرستی، ایجاد انگیزه برای نبرد، برانگیختن حس شجاعت در جنگ‌ها، نبردها، قیام‌ها و انقلاب‌ها تاثیری بس شگفت‌انگیز دارند.
صارمی افزود: این نوع موسیقی در تمام فرهنگ‌ها وجود دارد و از جایگاه ویژه‌ای برخورد است. همچنین در اتفاقات سیاسی و اجتماعی و جنگ‌ها، چنین آثاری تولید شده و در مقاطع مختلف تاریخی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند.
شهرام صارمی موسیقیدان، آهنگساز، نوازنده و مدرس کمانچهاین کارشناس موسیقی درباره رموز و دلایل ماندگاری آثار موسیقایی درباره میهن بیان کرد: از این دست آثار می‌توان به تصنیف‌های «از خون جوانان وطن لاله دمیده» اثر عارف قزوینی، «ایران هنگام کار است» اثر غلامحسین درویش (درویش خان)، «ای ایران» اثر روح‌الله خالقی، «ایران ای سرای امید» اثر محمدرضا لطفی، «رزم مشترک» اثر پرویز مشکاتیان، «ژاله خون شد»، «شهید»، «اتحاد»، «خاموشی» اثر حسین علیزاده و «ای ایران» محمد سریر اشاره کرد.
وی افزود: این آثار همگی از شاخصه‌ها و مولفه‌های هنری برخوردار هستند. اشعار، آهنگسازی عالی و تلفیق خلاقانه و هنری منحصر به فرد شعر و موسیقی، آثاری ماندگار از این هنرمندان بر جا گذاشته است.
صارمی اظهار داشت: این آثار در طول تاریخ بارها توسط هنرمندان، ارکسترها و خوانندگان مختلف اجرا شده و هر بار گویی یک اثر تازه در حال اجراست. همچنین برای همان اتفاق کنونی و شرایط فعلی، تولید شده است. آثار زیادی هم در همین راستا وجود داشته که به دلیل نداشتن شاخصه‌های هنری ماندگار نشده‌اند.
این پژوهشگر موسیقی درباره واکنش هنرمندان موسیقی به جنگ تحمیلی ۱۲روزه رژیم صهیونیستی علیه کشور گفت: درباره این جنگ تحمیلی نمی‌توان واکنش هنرمندان را از واکنش مردم جدا دانست. به یقین نظر هنرمندان نیز مانند نظر مردم، محکومیت این حملات و تجاوز به حریم کشور است.
صارمی همچنین درباره قطعه موسیقی علاج که به آهنگسازی و خوانندگی محسن چاوشی در جریان حمله رژیم صهیونیستی تولید و منتشر شد، بیان کرد: درباره این قطعه که با توجه به شرایط و اتفاقات این جنگ تحمیلی تولید و به عنوان یک اثر جدید از آن استقبال هم شد، باید دید در طول تاریخ ماندگار می‌شود یا فقط برای حال حاضر کاربرد دارد. در این خصوص تاریخ نظر خواهد داد.
به گزارش ایران اکونومیست، بامداد ۲۳ خرداد، با آغاز حمله تروریستی رژیم صهیونیستی به تهران و تعدادی شهرهای ایران، شماری از فرماندهان نظامی، دانشمندان و مردم غیرنظامی به شهادت رسیدند. آمریکا نیز بامداد یکم تیر با تجاوز به سه سایت هسته‌ای فردو، نطنز و اصفهان، به جنگ نتانیاهو علیه ایران پیوست. بعد از ۱۲ روز تهاجم رژیم صهیونیستی به کشور و پاسخ‌های کوبنده نیروی مسلح ایران به شرارت‌های دشمن، از صبح سه‌شنبه (سوم تیر) این رژیم صهیونی مجبور به پذیرش آتش‌بس شد.
منبع: خبرگزاری ایرنا
گزارش خطا
آخرین اخبار