به گزارش ایران اکونومیست، خیرالله پروین عضو حقوقدان شورای نگهبان در آستانه سالروز تصویب قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی ایران در نشست مجازی در کارگروه «تحول در علوم انسانی» شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص حکمرانی براساس ظرفیت‌های قانون اساسی اظهار کرد: «حکمرانی» از منظر علمی، موضوع جدیدی نیست و حدود ۴ دهه می‌باشد که در این خصوص مطالعات و پژوهش‌هایی صورت گرفته است.
وی خاطرنشان کرد: در ایران نیز در فضاهای علمی و در مجلات، کتب و پایان‌نامه‌ها به موضوع حکمرانی پرداخته شده و به طور عموم نیز مردم و مسئولان درگیر این موضوع هستند و می‌توان در آن نوآوری‌هایی به وجود آورد.
تغییر نقش مردم در حکمرانی
این استاد دانشگاه تهران در ادامه به عنوان مقدمه سخنانش بیان کرد: از ابتدای زیست بشر، حکمرانی وجود داشته است. انسان در حکمرانی نقش مهم و اثرگذاری دارد و جایگاه آن در این موضوع در طول زمان تغییر کرده و از رعیت به شهروند رسیده است.
وی اضافه کرد: انسان تا پیش از آنکه به شهروند تبدیل شود، رابطه‌اش با حاکم، مبتنی بر قدرت بود. اما پس از آن رابطه انسان با حاکم بر مبنای حق و تکلیف تنظیم شد؛ بدین معنا که انسان دارای حق و حاکم مجبور به تکلیف شد. با تغییر رابطه انسان با حاکم، نوع حکمرانی نیز تفاوت پیدا کرد و به تدریج بحث‌های علمی پیرامون آن پدید آمد.
پروین اظهار کرد: در مراکز علمی و دانشگاهی در حوزه‌های حقوقی، مدیریتی، اقتصادی و... درباره حکمرانی کنکاش شده و ویژگی‌ها و شاخص‌هایی برای این موضوع معرفی شده است.
وی با بیان اینکه حکمرانی مرتبط با علم حقوق است، افزود: هر چیزی که می‌خواهد الزام‌آور شود و ثبات به وجود بیاورد، باید از غربال علم حقوق عبور کند. موضوع «حکمرانی» نیز مستثنی از این قضیه نیست.
قانون اساسی؛ منشور حکمرانی
این عضو حقوقدان شورای نگهبان در ادامه سخنانش عنوان کرد: قانون اساسی در راس هنجارها و قواعد حقوقی قرار دارد و به عبارت دیگر «منشور حکمرانی» به حساب می‌آید. از این رو باید به بررسی اصول حکمرانی خوب در قانون اساسی پرداخت.
وی سپس به بیان اصول حکمرانی خوب به لحاظ شکلی، ماهوی، موضوعی و... پرداخت و گفت: اصول حکمرانی خوب دلالت‌های گوناگونی در قانون اساسی دارد و از نظر محتوایی و ماهیت نیز می‌شود معانی متفاوتی از معانی رایج اصول حکمرانی خوب را در قانون اساسی فهمید.
پروین افزود: اصطلاح «حکمرانی خوب» یک الگوی حکمرانی یا یک وضعیت و ادبیات جدید است که تحول پیدا کرده است. در این رابطه علوم انسانی به کمک حکمرانی آمده تا بدان جهت دهد و وضعیت مطلوب به وجود آورد.
وی با بیان اینکه مفهوم حکمرانی وسیع‌تر از مفهوم حکومت است و با اشاره به نظریاتی که در رابطه با حکمرانی در جهان مطرح شده است، عنوان کرد: نظریه «حکمرانی خوب» یکی از برجسته‌ترین نظریات است و مورد پذیرش و ارزیابی کشورها و مجامع علمی و دانشگاهی می‌باشد. رویکردهای حکمرانی نیز در دسته‌های «بین‌المللی» و «ملی و داخلی» قابل تقسیم هستند.
حکمرانی خوب چیست؟
این عضو حقوقدان شورای نگهبان درباره حکمرانی در عرصه ملی اظهار داشت: حکمرانی در عرصه ملی به دنبال تنظیم و شکل‌دهی یک روش و شیوه برای اعمال حاکمیت است. «دولت» مهمترین بازیگر در حکمرانی ملی است.
وی همچنین متذکر شد که حکمرانی خوب راهکارهایی برای افزایش نقش شهروندان در تصمیمات به منظور افزایش کارآمدی حکومت ارائه می‌دهد.
پروین بیان کرد: رویکرد حکمرانی خوب انعطاف‌پذیر است. وجود نظریات مختلف در این باره که هسته مرکزی آن جهان شمول می‌باشد نیز تاییدکننده این ادعاست.
وی اضافه کرد: البته حکمرانی توسط قواعد حقوقی چارچوب‌بندی نیز می‌شود؛ بدین معنا که هم حکمران باید برای حکمرانی صلاحیت قانونی داشته باشد و هم شیوه حکمرانی حکمران منطبق با قانون باشد. یکی از تعاریف حکمرانی خوب این است که راهبری و مدیریت جامعه سنجیده، درست، کارآمد و در چارچوب حکومت قانون باشد. تصمیم‌گیری نیز عاقلانه و همراه با پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری باشد.
تاکید اسلام بر حکمرانی خوب
این استاد دانشگاه تهران در ادامه صحبت‌هایش تاکید کرد که برای تحقق حکمرانی خوب باید معیارها و مولفه‌های آن در قانون اساسی بررسی شود و به طرح این سوال پرداخت که چه ظرفیت‌هایی در قانون اساسی برای حکمرانی خوب وجود دارد؟
پروین با بیان اینکه نظریه‌پردازان معتقدند که حکمرانی خوب عامل اساسی توسعه است، گفت: مقدمه و اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر باورهای دینی و نظریه سیاسی شیعه است.
وی افزود: از نگاه اسلام، نهاد حکومت یک امر لازم و هدف از وجود آن کسب آرامش و آسایش است. ضمن اینکه حاکم اگر خوب یا بد باشد، در آثار و نتایج حکمرانی تاثیر غیرقابل انکار دارد.
این عضو حقوقدان شورای نگهبان به اشاره به روایتی از امام علی (ع) عنوان کرد: مردم به داشتن حکمران نیازمند هستند؛ خواه آن حکمران نیکوکار باشد یا بد باشد. بنابراین حکمرانی ضروری است. امام علی (ع) در سخنان دیگری مبنی بر اینکه پیشوای دادگر از باران بهتر است، بر ضرورت حکومت خوب تاکید می‌کنند.
پروین اظهار داشت: بنابر فلسفه سیاسی اسلام همه باید تلاش کنند تا در جامعه حکمرانی خوب شکل بگیرد. تحقق این نوع از حکمرانی ارتباط مستقیمی با نیازهای مادی و معنوی مردم دارد. آبادانی شهرها، افزایش رفاه عمومی، ایجاد امنیت و گسترش معنویت اهداف چهارگانه‌ای است که باید سرلوحه حکومت اسلامی قرار گیرد.
این عضو حقوقدان شورای نگهبان بیان کرد: براساس نظریه حکمرانی خوب، هدف به حداکثر رساندن بهزیستی عمومی، توسعه پایدار انسانی، رضایت مادی و معنوی، حمایت از حقوق اساسی از قبیل آزادی و رفع نیازهای اساسی است.
وی درباره رابطه حکومت با مردم نیز گفت: در اندیشه حکومتی حضرت علی (ع) تاکید بسیاری بر این وجه از حکمرانی شده است. شهید مطهری در کتاب سیری در نهج البلاغه می‌فرماید که یکی از عوامل رضایت این است که حکومت با چه دیدی به مردم و خودش نگاه می‌کند؛ با این چشم که مردم برده هستند و خود صاحب اختیار و مملوک است یا اینکه مردم صاحب حق هستند و او تنها وکیل و نماینده مردم است.
پروین یکی از معیارهای حکمرانی خوب را کارآیی و اثربخشی معرفی کرد و اظهار کرد: امام علی (ع) در نامه به مالک اشتر فرمانروای مصر نکات ارزشمندی در این خصوص بیان فرمودند و بر کارآیی و اثربخشی تاکید داشتند.
