گروه جامعه ایران اکونومیست - برنامه پزشکی خانواده نخستین بار در قانون برنامه چهارم توسعه (۱۳۸۸- ۱۳۸۴) مطرح و در برنامه‌های پنجم و ششم نیز بر اجرای آن تاکید شد اما این طرح فراگیر که می‌تواند بسیاری از مشکلات کنونی در نظام سلامت را سامان بخشد، در سال‌های گذشته در مقام اجرا موفق نبوده و تنها در برخی استان‌ها به صورت آزمایشی و محدود اجرایی شده‌است.
در قانون برنامه هفتم پیشرفت که اجرای آن از خرداد امسال در کشور آغاز شده است نیز طرح پزشکی خانواده برای چهارمین بار مصوبه مجلس شورای اسلامی را دریافت کرده‌است؛ در این برنامه بر اجرای این طرح در همه نقاط کشور، توسعه مراقبت‌های اولیه بهداشتی درمانی تاکید شده است.
از آنجا که دکتر مسعود پزشکیان رئیس جمهور اجرای اسناد و سیاست های کلی ابلاغی کشور و نیز برنامه هفتم پیشرفت را محور و برنامه اصلی فعالیت دولت خود اعلام کرده است؛ اجرای طرح پزشکی خانواده به مهمترین برنامه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در دولت چهاردهم تبدیل و حتی در جلسه‌ای با حضور رئیس جمهور جزئیات این طرح به بحث گذاشته شده است.
پزشکی خانواده به دنبال چیست؟
طرح پزشکی خانواده و نظام ارجاع که به صورت عام «پزشک خانواده» نامیده می شود، ایجاد یک شبکه فراگیر و پیوسته از نیروهای انسانی حوزه بهداشت و سلامت و مراکز درمانی است به طوری که همه پرسنل و مراکز درمانی همچون زنجیر به هم پیوسته باشند و به صورت سلسله وار بیمار را از ابتدای بروز بیماری تا بهبود همراهی کند و در گام‌ها و سطوح بالاتر، برنامه های پیشگیرانه و سلامت محور را برای ارتقای سلامت آحاد جامعه پیاده کنند.
در برنامه پزشک خانواده محوریت و سطح اول خدمات پزشک است که با عنوان پزشک خانواده (متشکل از گروه پزشکی) مسئولیت سلامت گروه مشخصی از مردم را به عهده می‌گیرد. در این برنامه هر سه هزار ایرانی دارای یک تیم متشکل از یک پزشک و دو مراقب سلامت می شوند که یکی از این مراقبان سلامت حتما باید ماما باشند.
این برنامه با رویکرد تقویت نظام شبکه بهداشت و درمان کشور اجرایی می‌شود و اگر نیروی انسانی، منابع و داده های لازم را در اختیار نداشته باشد، قابلیت اجرا نخواهد داشت؛ بنابراین نظام شبکه بهداشت و درمان که یکی از موفق‌ترین برنامه های اجرا شده در دوران بعد از انقلاب است، در سایه این برنامه تقویت خواهد شد.
البته باید یادآور شد که اگر چه در سال‌های گذشته برنامه پزشک خانواده در روستاها اجرایی شد اما هدف اصلی این طرح این است که نظام ارجاع به خوبی از سطح یک به سطوح بعدی یعنی کلینیک های ویژه و بیمارستانها در همه شهرهای کشور گسترش یابد.
پیشگیری و ارائه مراقبت های سلامت برای گروه های مختلف سنی و جنسی و خدمات مرتبط با جوانی جمعیت، کاهش مرگ و میر نوزادان و کودکان، مراقبت های دوران بارداری و پیشگیری از بیماری های واگیر و غیرواگیر در برنامه پزشک خانواده پیش بینی شده است.
تلاش دولت چهاردهم برای عدالت در سلامت
رئیس جمهور که خود فردی صاحب نام در نظام بهداشت و سلامت به شمار می رود و سالها به عنوان وزیر بهداشت به مردم خدمت کرده است، از ابتدای آغاز دولتش و حتی در دوران تبلیغات ریاست جمهوری موضوع عدالت در سلامت و دسترسی همگانی به خدمات پزشکی را مورد تاکید قرار داده است.
پزشکیان یکم شهریور ماه یعنی در روز نخست استقرار دولت چهاردهم در آیین روز پزشک چنین گفت: تامین سلامت و ارتقای خدمات درمانی به مردم از اولویت‌های اصلی دولت چهاردهم است؛ ما با مردم عهد بستیم که صدای بی‌صدایان و کمک حال فقرا و دور افتادگان باشیم که به اعتقاد من گام اول برای تحقق این عهد تأمین سلامت کسانی است که در صورت بیماری، به دلیل فقر و ناتوانی در پرداخت هزینه‌های درمان جانشان به خطر می‌افتد.
وی در نخستین مصاحبه تلویزیونی خود با مردم ایجاد ساختار عادلانه درمان و سلامت در سراسر کشور را مورد تاکید قرار داد و اظهار داشت: در بخش بهداشت و درمان رویکرد ما در اجرای عدالت طرح پزشک خانواده و ارجاع ساختار عادلانه‌ای است که باید محقق شود. اگر این ساختار اجرایی شود، همه از سیستان و بلوچستان تا کردستان و خوزستان، همان خدمتی را دریافت خواهد کرد که فردی در شمال تهران دریافت می‌کند و اگر این کار را انجام بدهیم، عدالت مورد نظر در بهداشت و درمان را اجرا خواهیم کرد.
پزشکیان، شفاف‌سازی بودجه‌های مربوط به نظام سلامت را ضروری توصیف و تصریح کرد: ما می‌خواهیم با اجرای طرح پزشک خانواده و نظام ارجاع کاری کنیم که حداقل همه افراد بازنشسته به صورت رایگان خدمات درمانی استاندارد دریافت کنند.
جراحی بزرگ نظام سلامت با پزشک خانواده
رویکرد عدالت محور رئیس جمهور در حوزه سلامت بر اجرای طرح پزشک خانواده استوار است؛ محمدرضا ظفرقندی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر همین اساس این برنامه یک برنامه ملی می داند و بر این باور است که برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع تأثیراتی فراگیر و تعیین‌کننده دارد یک جراحی بزرگ در نظام سلامت کشور است و از این نظر حساسیت فوق‌العاده‌ای دارد.
وی اجرای کامل و درست این برنامه را ضروری می داند و معتقد است که اجرای صحیح آن نیازمند آمادگی‌های لازم در دولت، مردم، رسانه‌ها، پزشکان و سایر بخش‌های ذیربط است.
طبق برنامه وزارت بهداشت، تا پایان امسال برای چگونگی اجرای برنامه پزشک خانواده در سال آینده برنامه‌ریزی می‌شود و برای اجرای آن در سال آینده منابعی در قانون بودجه لحاظ خواهد شد.
علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزارت بهداشت نیز این وزارتخانه را مصمم به اجرای این برنامه می داند و می‌گوید: پزشک خانواده قابلیت اجرا دارد به شرط اینکه همه مسئولان برای اجرای آن پای کار بیایند.
باید آمادگی لازم برای جراحی نظام سلامت وجود داشته باشد
علی جعفریان مشاور عالی و جانشین وزیر بهداشت نیز با بیان اینکه پزشک خانواده یک برنامه ملی بوده و نیازمند عزم ملی برای اجراست، می گوید: چگونگی اجرای این برنامه را ستاد ملی اجرای پزشک خانواده به ریاست رئیس جمهور تعیین خواهد کرد.
وی تصریح کرد: اجرای برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع تکلیف قانون برنامه هفتم است؛ اجرای این قانون می‌تواند نتایج بسیار مثمرثمری داشته باشد، اما باید الزامات اجرای این برنامه هم دیده شود. این برنامه جراحی بزرگ در نظام سلامت کشور است و باید برای این جراحی آمادگی های لازم وجود داشته باشد.
جعفریان ادامه داد: ایجاد این آمادگی‌ها در مردم، رسانه‌ها، پزشکان، دولت و سایر بخش‌های ذیربط باید به وجود آید تا برنامه، کامل و درست اجرا شود.
وی اظهار داشت: معاونت بهداشت وزارت بهداشت، برنامه ریزی‌ها برای اجرای پزشک خانواده، الزامات و منابع لازم برای اجرای برنامه را تبیین و اعلام می‌کند تا دولت بر اساس آن برای اجرای برنامه تصمیم بگیرد.
پوشش ۳۰ میلیون نفری طرح پزشک خانواده
جانشین وزیر بهداشت با بیان اینکه تا پایان امسال برای چگونگی اجرای برنامه پزشک خانواده در سال آینده، برنامه ریزی خواهد شد، گفت: برای اجرای این برنامه در سال جاری منابعی در قانون دیده شده بود که محقق نشد ولی امیدواریم منابع اجرای پزشک خانواده در سال آینده، در بودجه لحاظ شود.
جعفریان با یادآوری اینکه برنامه پزشک خانواده از سال‌های گذشته در روستاها و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر در حال اجراست و ۳۰ میلیون نفر نیز تحت پوشش این برنامه هستند، گفت: کادر بهداشت کشور بسیار دلسوز و کم توقع در حال تلاش بوده و مراقبان سلامت و پزشکان در روستاها و شهرهای مجری برنامه ارتباط بسیار خوبی با بیماران گرفته اند.
این مقام مسوول افزود: در استان‌های فارس و مازندران پزشک خانواده در سطح یک در حال اجراست اما به دلیل کمبود منابع، در برخی مناطق شهری این استان‌ها کمبود مراقب سلامت و پزشک داریم.
جعفریان با بیان اینکه برای اجرای پزشک خانواده در کشور چند مدل داریم که از نظر حجم عملیات اجرایی و هزینه‌ای که خواهد داشت با هم متفاوت هستند، افزود: یک روش این است که همین سطح یک که در این دو استان اجرا شده را در کل کشور اجرا کنیم و یک روش دیگر این است که در همین دو استان اول برنامه را با اجرا در سطوح دو و سه تخصصی، تکمیل و اجرا کنیم سپس به سراغ سایر مناطق کشور برویم.
به گفته وی، روش سوم هم این است که ابتدا برنامه را در استان‌های همجوار این دو استان شروع کنیم و به تدریج برنامه را در سایر استان‌های کشور گسترش دهیم.
مشاور عالی وزیر بهداشت معتقد است که نحوه اجرای این طرح به منابعی بستگی دارد که در بودجه سال آینده به آن اختصاص خواهد یافت و بسته با میزان اعتبار در نظر گرفته شده می توان یک مدل را انتخاب و اجرا کرد.
پزشک خانواده یک برنامه ملی است
جعفریان با تاکید بر این که پزشک خانواده یک برنامه ملی است نه فقط برنامه وزارت بهداشت، زیرا رئیس ستاد اجرایی آن رییس جمهور است، گفت: ما در پزشک خانواده باید یک تغییر رفتاری اساسی ایجاد کنیم. مردم باید بدانند مدلی که از بیمه اکنون استفاده می‌کنند با اجرای این برنامه چه تغییر می‌کند.
جانشین وزیر بهداشت با اشاره به اینکه برنامه پزشک خانواده در کوتاه مدت هزینه‌ای از نظام سلامت کم نمی‌کند و اجرای آن آثار بلندمدت خواهد داشت، ادامه داد: باید برای این برنامه یک ردیف بودجه مستقل و ثابت دیده شود تا برنامه عملیاتی باشد ضمن آنکه باید منبع اجرای این برنامه پایدار و کافی باشد.
وی وزارت بهداشت را متعهد به اجرای طرح پزشک خانواده دانست و با تاکید بر اینکه همه برنامه‌های لازم برای اجرای آن تدارک دیده شده است، افزود: سطح اجرای برنامه به میزان منابع اختصاصی از سوی دولت بستگی دارد و اینکه ستاد ملی پزشک خانواده کدام مدل را برای اجرا انتخاب کند.
