احترام برای میراث فرهنگی نمی‌خواهیم!

به گزارش ایران اکونومیست، نشست تخصصی «تحکیم هویت فرهنگی کشور با تکیه بر میراث ناملموس فرهنگی با موضوع بررسی پیش‌نویس سند ملی میراث‌فرهنگی» با حضور علی دارابی ـ معاون میراث‌ فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ، حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه ـ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ـ، رسول وطن‌دوست ـ پیشکسوت میراث‌فرهنگی ـ، علی یزدی‌خواه ـ نایب رئیس اول کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی ـ، فاطمه داوری ـ مدیرکل حفظ و احیای بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی ـ، زهره بزرگمهر ـ کارشناس میراث‌ فرهنگی ـ، عبدالحسین وکیلی‌فرد ـ از بنیانگذاران سازمان وقت میراث فرهنگی و چهره ماندگار مفاخر میراث‌ فرهنگی ـ و احمد محیط طباطبایی ـ رئیس ایکوم (کمیته موزه‌ها در ایران) ـ در سالن فجر وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، یکشنبه چهارم آذرماه برگزار شد.

پیش‌نویس سند ملی میراث فرهنگی تهیه شده است

حجت الاسلام‌والمسلمین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در این نشست تخصصی، گفت: ما برای موضوع این نشست جلسات جداگانه‌ای داشتیم و بنا شد یک سند معطوف به اجرا بنویسیم. انصافا وزارت میراث‌ فرهنگی گردشگری و صنایع‌ دستی نیز پیگیر شد و سند صنایع‌ دستی تدوین و مصوب شد. ویژگی این سند مشارکت بسیاری از افراد و فعالان این حوزه است. پیش‌نویس سند ملی میراث‌ فرهنگی تهیه شده است و امیدواریم صدها نفر از نخبگان و فرهیختگان این حوزه در نگارش این سند مشارکت داشته باشند.

خسروپناه ادامه داد: چهار ویژگی در میراث‌ فرهنگی به ویژه در میراث ناملموس قابل رؤیت بوده است که یکی از آن‌ها خانواده‌محور بودن است. بسیاری افراد در شهرها و روستاها در کنار خانواده و در خانه‌هایشان کار می‌کردند، با تقویت میراث ناملموس می‌توانیم از خانواده‌ها حمایت کنیم. ویژگی دوم معنویت‌گرایی است. در بحث ایجابی برگزاری نمایشگاه صنایع‌ دستی نمود دارد که با متریال چوب و فلزات مختلف صنایعی که تولید می‌کنند عمدتا با نگاهی معناگرا تولید می‌شود، یعنی میراث‌ فرهنگی ما سکولار نیست، میراث‌ فرهنگی ملموس و ناملموس معناگراست.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: ویژگی سوم حکمت‌بنیان بودن میراث‌ فرهنگی است. حکمت عرفانی حکمتی است که مبنای آن توحید محوری و وحدت است. چهارمین ویژگی تعلق به اهل بیت و زیارت است. زیارت نیز جزو میراث ناملموس است و پنجمین ویژگی پیوند فرهنگ ناملموس ما با سلامت است.

جای خالی میراث ناملموس در کتب درسی

در ادامه، علی یزدی‌خواه، نایب رئیس اول کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با بیان این‌که فرهنگ در کشور مظلوم است، بر ضرورت افزایش بودجه فرهنگی کشور تاکید کرد و افزود: برای اضافه کردن یک درصد بودجه فرهنگی کشور در تلاشیم که بخشی از بودجه شرکت‌های دولتی و بانک‌ها باید صرف مسائل فرهنگی شود و امیدواریم وزارت میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی نیز از این سهمیه قانونی خود استفاده کند.

او با اشاره به اهمیت مستندسازی در ترویج فرهنگ ناملموس بر ضرورت گنجاندن محتواهای مرتبط با فرهنگ ناملموس در کتب درسی ابتدایی تاکید کرد و افزود: مقطع ابتدایی بالاترین نرخ بهره‌وری را دارد و آموزش‌های این دوره از ماندگاری بالایی بهره‌مند است. نقطه عطف موضوع انتقال مباحث فرهنگی آموزش در مقطع ابتدایی است.

یزدی‌خواه با بیان اینکه اثربخش‌ترین، کیفی‌ترین و ماندگارترین آموزش در مقطع ابتدایی رخ می‌دهد، اضافه کرد: آموزش فرهنگ ناملموس با کمک وزارت میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در کتب درسی باید نهادینه شود.

نایب رئیس اول کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با اشاره به استفاده از ظرفیت فراکسیون میراث‌ فرهنگی و گردشگری به‌منظور هم‌افزایی در اجرای برنامه‌های مصوب وزارت میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی، گفت: پیگیری مسائل مربوط به وزارت میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی وظیفه اصلی فراکسیون است و مجلس شورای اسلامی برای اجرای اسناد بالادستی وزارتخانه از جمله سند ملی میراث‌ فرهنگی در کنار وزارتخانه است و حمایت می‌کند.

سند اولیه میراث‌ فرهنگی حفظ شود

احمد محیط طباطبایی، مدیر ایکوم (کمیته ملی موزه‌ها) نیز با این یادآوری که طبق اساسنامه میراث‌ فرهنگی، مرجعیت میراث با سازمان میراث‌ فرهنگی است، گفت: مهم‌ترین اصل در میراث‌ فرهنگی حفاظت است که احیا، پژوهش، معرفی و آموزش به‌منظور حفاظت صورت می‌گیرد و نباید مهمترین اصل میراث فرهنگی زیر سوال رود. ما چیزی به نام درس میراث‌ فرهنگی نباید داشته باشیم، بلکه همه دروس باید در بستر میراث‌ فرهنگی به کار گرفته شود و هویت ایرانی از کتاب اول تا آخرین کتاب باید موجب شکل‌گیری هویت ایرانی در دانش‌آموزان شود.

محیط طباطبایی با بیان اینکه نگاه ما به میراث‌ فرهنگی باید عام و زیربنایی باشد، اظهار کرد: در چند جای سند به توسعه اشاره شده است، ما احترام برای میراث فرهنگی نمی‌خواهیم بلکه میراث‌ فرهنگی زیربنای توسعه و یک اصل است. تمامی برنامه‌های توسعه در تمامی نهادها باید از محور میراث‌ فرهنگی عبور کند و مبنای کار در توسعه و آموزش تمامی حوزه‌ها باشد.

او همچنین بر ضرورت حفظ سند اولیه میراث‌ فرهنگی که از سوی افراد برجسته میراث‌ فرهنگی نگاشته شده است تاکید کرد و افزود: حافظه سند را باید رعایت کرد ‌و از آن نباید کاسته شود، بلکه باید مواردی که در این ۳۰ سال اضافه شده است، بر آن افزود.

سند ملی میراث فرهنگی چه مشکلی را از ما حل می‌کند؟

علی دارابی، قائم‌مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و معاون میراث‌ فرهنگی نیز در این نشست به همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی برای تصویب اسناد بالادستی این وزارتخانه اشاره کرد و گفت: سند ملی صنایع‌ دستی نهایی و ابلاغ شده است و سند ملی میراث‌ فرهنگی نیز بعد از این جلسه در شورای عالی انقلاب فرهنگی بررسی نهایی می‌شود. همچنین سند ملی موزه‌داری، زنگ میراث در مدارس، گنجاندن واحد میراث‌ فرهنگی در رشته‌های مختلف دانشگاهی از جمله برنامه‌های در دستور کار آن شورا است که اهتمام‌ ویژه برای تصویب آن‌ها وجود دارد.

دارابی با طرح این سوال که سند ملی میراث‌ فرهنگی قرار است چه مشکلی را از ما حل کند و به چه سوال‌هایی پاسخ دهد و چه مانع‌هایی را از سر راه بردارد؟ به تشریح بایسته‌های سند ملی میراث‌فرهنگی پرداخت و گفت: این سند به‌ عنوان راهنمای نخست، تشخص و منزلت تاریخی و تمدنی کشور را در بر می‌گیرد. همچنین باید ما را به حفظ و احیای میراث‌ فرهنگی و هنری کشور و انتقال آن به نسل‌های آینده و تحکیم پایه‌های تمدنی آن در برابر فرهنگ بیگانه و مهاجم توانا سازد. این سند ملی باید منبع الهام، انگیزه، خلاقیت و تحرک برای افراد جامعه باشد.

او گسترش امنیت، ثبات، شادی و نشاط اجتماعی را از دیگر کارکردهای سند ملی میراث‌ فرهنگی عنوان کرد و افزود: نیاکان ما در ایران باستان بیش از ۶۵ جشن، آیین و مراسم داشتند. ایرانیان به شادی و نشاط در میان ملل مختلف دنیا معروف بودند. البته شادی و نشاط به عوامل مهمی مانند درآمد، رفاه، روابط اجتماعی، سلامت جسمی و روانی و شرایط سیاسی مساعد بستگی دارد.

معاون میراث‌ فرهنگی با بیان اینکه سند ملی میراث‌ فرهنگی باید موجب تحقق اقتصاد خلاق فرهنگی و برندسازی شود، به تحکیم هویت فرهنگی و تمدنی با تکیه بر میراث فرهنگی اشاره کرد و گفت: باید این مؤلفه‌ها و سازه‌ها در خروجی سند دیده شود و این ساز و کار با مرجعیت یافتن میراث‌ فرهنگی در سپهر فرهنگی، آموزشی، علمی، تربیتی، هنری کشور و قرار گرفتن میراث‌ فرهنگی به مثابه هویت ملی تحقق پیدا می‌کند.

دارابی ادامه داد: رابطه معناداری بین سایت‌های ثبت جهانی و جاذبه‌های گردشگری وجود دارد، این جاذبه‌ها از نمادهای هویت ملی محسوب می‌شوند.

او با بیان اینکه بازخوانی و روایتگری میراث‌ فرهنگی باید موجب انسجام ملی و تحکیم جامعه شود، بر اهمیت افزایش سواد میراثی تاکید کرد و گفت: باید سواد میراثی تبدیل به فرهنگ عمومی کشور شود. این موضوع که چگونه باید میراث‌ فرهنگی را تبدیل به فرهنگ عمومی کرد در دستور کار شورای فرهنگ عمومی قرار دارد.

معاون میراث فرهنگی به نقش بی‌بدیل میراث‌ فرهنگی در مناسبات جهانی و دیپلماسی عمومی اشاره کرد و افزود: نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی سازوکار مهمی برای ارائه تصویر جذاب از ایران است. بی‌شک موزه‌ها نقش اساسی در آموزش و پژوهش، گسترش صلح و دموکراسی، افزایش مدارای اجتماعی و بالا بردن سقف تحمل و تاب‌آوری دارند. موزه‌ها گنجینه، دارایی و ثروت یک ملت هستند. موزه‌ها ارزش‌های اجتماعی مغفول واقع شده را تولید می‌کنند که این موضوع باید مورد توجه جدی قرار بگیرد.

او با این تاکید که سند ملی میراث‌ فرهنگی باید به توسعه و بسط همکاری ایران در سطح منطقه و جهان همچنین به مشارکت و مردمی‌سازی کمک کند، اظهار کرد: نهضت مردمی‌ کردن حفظ، احیا، مرمت، روایت‌گری و بهره‌برداری یک راهبرد است، مردم، انجمن‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد باید نقش اساسی در این راستا ایفا کنند. این سند ملی در تدوین، عمل و اقدام باید نقش بارز و برجسته مردم و تشکل‌ها را جانمایی کند.

دارابی همچنین به اهمیت نقش کارشناسان و بدنه میراث‌ فرهنگی در رفع موانع و چالش‌ها و رسیدن به موفقیت‌ها اشاره کرد و بر لزوم استفاده از تجارب و الگوهای موفق سایر کشورها تاکید داشت.

قائم‌ مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با بیان این‌که مخاطب اصلی این سند باید نسل جوان باشد، گفت: جوانان آینده‌سازان و مدیران حال و آینده کشور هستند. آنان باید به گذشته خود افتخار و امیدوار به آینده و فردای بهتر باشند. ضرورت تحقق این مهم درک درست اصل و مقتضیات زمانه با بهره‌گیری از تکنولوژی و رسانه‌های نوین در عصر هوش مصنوعی و متاورس است.

او اضافه کرد: روایتگری باید به زبان و فهم نسل امروز، جذاب، مستند، حرفه‌ای، شوق‌برانگیز و غرورآفرین باشد. میراث‌ فرهنگی هویت، فرهنگ، داشته‌ها و ثروت‌های تاریخی یک ملت است و مردم سرمایه‌ اصلی یک جامعه هستند.

دارابی با بیان اینکه این موارد بایسته‌ها و سازه‌های اصلی برای استوار کردن پایه‌ها و ستون اصلی سند ملی میراث‌فرهنگی هستند، گفت: این سند باید مسائل دیروز، امروز و فردای ما را پاسخگو باشد. سند ملی میراث‌ فرهنگی با نظر و مشارکت فعالان و کارشناسان میراث‌ فرهنگی باید تکمیل شود و نکات مطرح شده در جلسه پیگیری و در سند گنجانده خواهد شد.

حفاظت از میراث‌ فرهنگی امری حاکمیتی است

فاطمه داوری، مدیرکل حفظ و احیای بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی در ادامه این نشست گفت: موضوع حفاظت از میراث فرهنگی امری حاکمیتی است. مقام معظم رهبری در آغاز انتخابات دوره چهاردهم گفتند که مواریث میراث فرهنگی جزء امکانات کشور است. همچنین چندی پیش در صحبت‌هایشان به نیاز به‌امید و کم کردن تکیه به بیگانگان تأکید کردند و راه برون رفت از آن را به جوشیدن درون و استخراج گنجینه‌های میراث فرهنگی دانستند. وقتی صحبت از میراث فرهنگی می‌کنیم دو رکن میراث ملموس و ناملموس و میراث طبیعی را خواهیم داشت. در کشور ما در حال حاضر بالغ بر ۴۰ هزار اثر ثبت ملی شده وجود دارد که ۳۴ هزار اثر ملموس و ۱۳۰۰ اثر طبیعی را داریم که بالغ بر ۱۹۱ محدوده بافت شهری و ۳۴ هزار هکتار محدوده بافت‌های تاریخی بوده که محل سکونت مردم است و بخش بزرگی از اموال فرهنگی را در برمی‌گیرد.

او ادامه داد: ۲۸ اثر ثبت جهانی شده در حوزه میراث فرهنگی و طبیعی داریم و در بین ۱۰ کشورِ دارای بیشترین آثار جهان قرار داریم و در حوزه ناملموس با ۱۲ پرونده چندملیتی در جایگاه دوم جهان و همچنین ۱۲ پرونده متعلق به ایران و در مجموع ۲۴ اثر در جایگاه پنجم جهانی داریم. ۲۰۶ پایگاه در عرصه میراث ملی و جهانی و ۱۰۷ پایگاه در بخش میراث جهانی داریم. همچنین ۸۳۶ موزه در کشور داریم که ۲۵۹ موزه وابسته به میراث و ۳۲۴ موزه وابسته به سایر دستگاه‌ها و ۲۱۶ موزه وابسته به بخش خصوصی است.

نقدی به سند ملی میراث فرهنگی

رسول وطن‌دوست پیشکسوت میراث فرهنگی ـ نیز در ادامه این نشست گفت: من این سند را به دقت مطالعه کردم. به نظر من این سند راهبردی است. تعریفی که در این سند از میراث فرهنگی وجود دارد، برای ۳۰ سال پیش است و سال‌هاست این تعریف تغییر پیدا کرده و باید تعریف میراث فرهنگی بازنگری شود.

او ادامه داد: میراث فرهنگی وجه دیگری هم دارد و آن هم سرمایه و دارایی فرهنگی است و این سرمایه فرهنگی نقش اساسی در توسعه پایدار کشور دارد. نکته بعدی این است که ایران باید در منطقه قطبیت پیدا کند و جای آن را در این سند خالی می‌بینم. ایران باید از جهت میراث فرهنگی مرکز منطقه باشد که باید در این سند به آن اشاره شود.

وطن‌دوست اظهار کرد: معضل بزرگ میراث‌ فرهنگی کشور از هزاران سال پیش شروع شده و میراث فرهنگی ایران میراث دولتی است و از همان زمان تا امروز، دولت متکفل میراث فرهنگی است و جدا شدن میراث فرهنگی از دولت نیاز به سرمایه‌گذاری طولانی مدت دارد.

 سند ملی میراث فرهنگی شفاف‌سازی شود

زهره بزرگمهر از دیگر پیشکسوتان حوزه میراث‌ فرهنگی که در این نشست حضور داشت، درباره سند ملی میراث فرهنگی گفت: در این سند به موضوع تلاش اشاره شده است. این لغت تلاش، کلمه سهل و ممتنعی است و ما زمان‌بندی آن را نمی‌دانیم و سوالم این است چه زمانی قرار است اجرا شود و به چه شکلی اجرا شود؟

دولت بداند کارهای اجرایی در میراث فرهنگی نباید برگشت مالی داشته باشد

عبدالحسین وکیلی فرد ـ چهره ماندگار میراث فرهنگی ـ نیز گفت: در سند ملی میراث فرهنگی نکاتی است که باید بررسی شود. ما هرچه در محدوده جغرافیایی ایران امروزی بگوییم حداقل یک پنجاهم ایران فرهنگی است و می‌تواند رتبه ایران را در جهان بالا ببرد. دولت باید بداند کارهای اجرایی در میراث فرهنگی نباید برگشت مالی داشته باشد، چرا که برای ما برگشت فرهنگی دارد و این مهمتر است.

جای خالی مالکیت معنوی میراث ایران در کشورهای دنیا

همچنین فائق توحیدی ـ پیشکسوت میراث فرهنگی و باستان‌شناسی ـ در ادامه این نشست گفت: جای خالی مالکیت معنوی میراث فرهنگی ایران در کشورهای دنیا در این سند ملی به چشم می‌خورد، اینکه ما چگونه می‌توانیم مالکیت معنوی خودمان را در مجموعه‌ها و موزه‌های تمام دنیا که پر از اشیای ایرانی هستند، حفظ کنیم موضوع مهمی است. باید بگوییم ما قصد نداریم این‌اشیا را از شما پس بگیریم یا حتی مالکیت‌شان را هم نمی‌خواهیم و نگران حفاظت‌شان هم نیستیم فقط می‌خواهیم اسمی از ایران در این موزه‌ها آورده شود.

او ادامه داد: دریافت مالکیت معنوی‌ اشیایی که در موزه‌های خارج از کشور وجود دارد، تبعات خوبی برای ما دارد از جمله اینکه در کاتالوگ‌ها نامی از ایران بیاورند، اولویت نمایشگاه با ما باشد، پژوهشگرهای ما در آنجا همکاری داشته باشند و از همه مهمتر اینکه اسم ایران برجسته‌تر باقی بماند.