به گزارش ایران اکونومیست، در آیین افتتاحیه این همایش، یاشار دوزنلی -رئیس دانشکده الهیات دانشگاه استانبول- در سخنانی، تأکید کرد که قرن پنجم هجری قمری یکی از دوره‌های مهم و تأثیرگذار در تاریخ تفکر اسلامی بوده است. در این دوره، اندیشمندان بزرگی همچون فارابی و دیگر علما با دیدگاه‌های فلسفی، فقهی و کلامی خود نقش بسزایی در پیشبرد علوم اسلامی و توسعه تمدن اسلامی ایفا کرده‌اند.
دوزنلی با اشاره به اهمیت همگرایی و تعامل میان دانشگاه‌ها و مراکز علمی از کشورهای مختلف اسلامی، این همایش را گامی مثبت در راستای توسعه علم و فرهنگ اسلامی دانست.
حجت‌الاسلام محمدصادق یوسفی‌مقدم -رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم- مقاله‌ای با عنوان «روش‌شناسی التبیان فی تفسیر القرآن» ارائه کرد. وی در این مقاله به بررسی شیوه‌ها و رویکردهای مختلف تفسیر قرآن در آثار مفسران و فقیهان قرن پنجم هجری پرداخت و تأکید کرد که شیخ طوسی، معروف به شیخ الطائفه، در تفسیر جامع خود با عنوان «التبیان فی تفسیر القرآن» روش‌شناسی جدید و منحصربه‌فردی را ارائه کرده است.
وی ادامه داد: این اثر به‌عنوان نخستین تفسیر جامع شیعه، تأثیر عمیقی بر مفسران پس از خود داشته است. شیخ طوسی با رعایت وحدت اسلامی در تفسیر، از منابع اهل سنت نیز بهره برده و به پرسش‌ها و شبهات موجود پاسخ داده است. او عقل را به‌عنوان یکی از منابع اصلی فهم قرآن به کار گرفته و از تفاسیر صرفاً مبتنی بر نقل اجتناب کرده است. شیخ طوسی همچنین قرآن را به دو دسته آیات تقسیم کرده است: آیات قابل‌فهم برای عموم و آیات خاص که دانش آن‌ها تنها نزد خداوند است. او در حوزه‌های فقه، کلام و علوم قرآنی نیز رویکردی علمی و دقیق داشته و دیدگاه‌های مختلف را نقد و تحلیل کرده است. تفسیر «التبیان» با پذیرش و بررسی دقیق قرائات مشهور، الگویی برای بسیاری از مفسران در طول تاریخ شده است.
در ادامه، حجت‌الاسلام سید حامد علیزاده موسوی- مدیر گروه مطالعات تطبیقی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن- مقاله‌ای با عنوان «رویکرد فلسفی ابن سینا در تفسیر قرآن: همگام‌سازی قرآن و فلسفه» ارائه داد. او در این مقاله به بررسی تأثیر فلسفه ابن سینا بر تفسیر قرآن پرداخت و بیان کرد: ابن سینا، فیلسوف برجسته قرن پنجم، با بهره‌گیری از روش فلسفی و مبانی حکمت نوافلاطونی، تفسیری نوآورانه از قرآن ارائه کرده است.
وی افزود: ابن سینا از دو رویکرد اصلی در تفسیر آیات قرآن استفاده کرده است: نخست، رویکرد باطنی و رمزگرایانه که آیات را حاوی اسرار و رموز می‌داند و هدف آن کشف این معانی پنهان است؛ و دوم، رویکرد فلسفی که با تکیه بر مبانی متافیزیکی به موضوعاتی همچون وجود، مبدأ و معاد، جهان و انسان، و ارتباط روح و بدن می‌پردازد. او مفاهیم دینی را از معنای رایج فراتر برده و به قلمروی متافیزیکی وارد کرده است.
علیزاده موسوی تأکید کرد: هدف اصلی ابن سینا از این شیوه، اثبات هماهنگی میان عقل و دین یا قرآن و حکمت بوده است. این رویکرد، علاوه بر ارائه تفسیری متفاوت از قرآن، پیوندی عمیق میان فلسفه و مفاهیم قرآنی ایجاد کرده است.
در بخش دیگری از نشست، حجت‌الاسلام مرتضی غرسبان مقاله‌ای با عنوان «مقایسه تطبیقی دیدگاه علمای قرن پنجم درباره شروط حاکم در حکومت اسلامی» ارائه کرد. وی در سخنان خود با تمرکز بر آرای علمای اهل سنت، شیعه، و فلاسفه مسلمان، اصول و مبانی مشروعیت حاکم را مورد بررسی قرار داد.
غرسبان مفاهیمی مانند ایمان، عدالت، دانش اجتهادی، تدبیر، شجاعت و توانایی مدیریت را به‌عنوان شروط اساسی برای تصدی منصب حاکمیت معرفی کرد. همچنین، وی به تفاوت‌ها و شباهت‌های موجود در دیدگاه‌های این گروه‌ها اشاره کرده و این موارد را در چارچوب شرایط تاریخی و اجتماعی آن زمان تحلیل نمود.
در بخش پایانی این همایش حسن عبدی‌پور- نویسنده و معاون بین‌الملل موسسة البیان للتواصل و التأصیل- مقاله‌ای با عنوان «نقش شیخ طوسی در پیشرفت و توسعه تمدن اسلامی در قرن پنجم» ارائه کرد. وی در این مقاله به تحلیل آثار علمی و فرهنگی شیخ طوسی پرداخته و به مقام برجسته علمی او به‌ویژه در توسعه علوم اسلامی، از جمله اصول فقه، اشاره کرد. تلاش‌های شیخ طوسی باعث شد دیگر علما به علم اصول توجه بیشتری نشان دهند و از عنصر ذهنی به‌طور گسترده‌تری در استنباط‌ها استفاده شود.
وی همچنین، خاطرنشان کرد: شیخ طوسی به طور آشکار بر عقل در استنباط احکام تکیه داشت و معرفی رویکرد عقلی و قیاسی در این زمینه را یکی از برجسته‌ترین دستاوردهای او دانست.
