به گزارش ایران اکونومیست، «عبدالناصر همتی» وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران به‌تازگی از کسری یک هزار و ۳۴ هزار میلیارد تومانی دولت طی دو سال گذشته پرده برداشت، مساله ای که نشان می دهد ناترازی میان درآمده ها و هزینه‌های دولت چه تاثیری بر ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و معیشتی گذاشته است.
کسری بودجه دولت ایران از سوی دیگر نشان‌دهنده نیاز فوری به اصلاحات ساختاری و مدیریتی است و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، عدم تحقق منابع پیش‌بینی‌شده و ضعف در مدیریت مالی، همگی طی دو سال گذشته دست به دست هم دادند تا تورم در ایران تشدید و کسری بودجه دوچندان شود.
بسیاری از صاحبنظران معتقدند که حل این مشکل نیازمند اقدامات جدی در حوزه سیاست‌گذاری مالی، تقویت شفافیت و کاهش وابستگی به منابع ناپایدار مانند نفت و گاز است.
وضعیت فعلی گواهی بر این مدعاست که چالش های بزرگ در اقتصاد ایران تداوم خواهد یافت و در صورت ضعف در برنامه ریزی و مدیریت منابع، نه تنها مشکل برطرف نخواهد شد بلکه بر ابعاد آن نیز افزوده می شود.
وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران به تازگی در خصوص راهبرد دولت چهاردهم برای کاهش کسری بودجه گفته که دولت چهاردهم مصمم است که کسری بودجه را کاهش دهد.
همتی، دلیل اصلی چرایی تداوم تورم را کسری بودجه در کنار تنش‌های منطقه دانسته که در نهایت منجر به افزایش نرخ دلار و در نتیجه افزایش کسری بودجه می شود.
در این پیوند، صاحبنظران اقتصادی در گفت وگو با ایران اکونومیست، تحقق نیافتن منابع درآمدی پیش بینی شده در برنامه های بودجه ای، محدودیت های ناشی از تحریم ها، کسری درآمد مالیاتی و رشد هزینه های جاری و بدهی ها را از جمله دلایل کسری بودجه دولت ایران در سال های اخیر می دانند.
اصلاح ساختار بودجه، افزایش شفافیت در سیاست گذاری مالی، مولد سازی دارایی ها به روش های کارآمد و توسعه و بهبود نظام مالیاتی نیز از جمله راهکارهایی است که به طور مداوم اقتصاددانان برای رفع مشکلات این عرصه پیشنهاد می کنند.
دستیابی به رشد اقتصادی و تورم تک رقمی با حذف بودجه های غیرضروری ممکن است
در خصوص اصلاح ساختار بودجه و افزایش شفافیت در سیاست گذاری مالی، «مهدی پازوکی» اقتصاددان و استاد دانشگاه معتقد است: فقط با حذف بودجه های غیرضروری می توان ضمن از بین بردن کسری بودجه کشور، به رشد اقتصادی و تورم تک رقمی دست یافت.
وی، دلیل اصلی کسری بودجه را در واقع پیش‌گرفتن مخارج دولت از درآمدها می داند و معتقد است که دولت ایران از آنجا که فقط از سه طریق فروش نفت، دریافت مالیات یا اوراق بدهی درآمد کسب می کند، در واقع درآمد محدودی دارد؛ بنابراین باید بتواند مخارج خود را کاهش دهد تا کسری بودجه را در روند کاهشی قرار دهد.
به گفته پازوکی، اگر دولت بتواند مخارج غیرضروری خود را کاهش دهد و جلوی خرج های بی دلیل را بگیرد، نمایندگان مجلس نیز از خود شروع کنند و هزینه ها در مجلس را کاهش دهند و دستگاه های حاکمیتی هم پای کار بیایند و تلاش کنند از هزینه های دولت بکاهند، آن زمان می توان امیدوار بود که بزرگترین مشکلی که سال‌های سال گریبان اقتصاد ایران را گرفته و هر از چندگاهی تورم های بالا را بر ایرانیان تحمیل می کند، روزی دست از سر مردم ایران بردارد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه کشور گرفتار پرت منابع خود است، اعتقاد دارد که برای کنترل تورم باید نخست، کسری بودجه دولت را از بین برد؛ زیرا کسری بودجه باعث می شود بانک مرکزی برای رفع مشکلات دستور چاپ پول را صادر کند و در نتیجه این سیاست، تورم افزایش یافته و ارزش پول ملی کاهش یابد.
به گفته وی، ایران نیاز به اراده ای آهنین برای از بین بردن پرتی منابع و بودجه کشور دارد و این اراده باید در حاکمیت ایجاد شود؛ چرا که دولت به تنهایی توان مقابله با این حجم از پرتی منابع را ندارد. البته بسیاری از بودجه ها را مجلس به دولت ها تحمیل کرده است. اگر جای رئیس‌جمهور بودم درخواست خود را به بالاترین مقام کشور ارائه می کردم و اجازه می گرفتم که بتوانیم مانع از بین رفتن بودجه و پول کشور شوم و بودجه های غیر ضروری را قطع می کردم.
بی دقتی در پیش بینی هزینه های جاری دولت باید پایان یابد
به گفته کارشناسان، کاهش صادرات نفت و گاز و یا کاهش قیمت جهانی آنها و مشکلات مربوط به نرخ تسعیر ارز، همگی بر درآمدهای پیش‌بینی‌شده دولت تاثیر منفی می گذارند؛ بنابراین می توان گفت یکی دیگر از دلایل افزایش کسری در بودجه دولت ها در جمهوری اسلامی ایران کاهش درآمد های پیش بینی شده در دل بودجه است.
«مهرداد بائوج لاهوتی» عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی معتقد است گاهی درآمدهای دولت آن‌گونه که پیش بینی شده محقق نمی شود، بنابراین اگر دولت‌ها تلاش کنند هزینه ها را درست و متناسب با درآمد ببینند، این مشکلات به وجود نمی آید.
وی با اشاره به اینکه اصلاح ساختار بودجه ۱۴۰۴ با وجود کسری در سال های گذشته لازم است، گفت: محاسبات تفریغ بودجه سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نشانگر بیش از یک‌هزار همت کسری است که نشان از بی دقتی در پیش بینی هزینه های جاری دولت ها دارد.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه درآمدهای مالیاتی در بودجه امسال محقق شده است، گفت: سازمان امور مالیاتی با هوشمندسازی، موفق عمل کرده است و به آنچه که سهمش در بودجه بوده، دست یافته است. مالیات امسال یک‌هزار و ۲۲۱ میلیارد تومان بود که با رشد ۳۹ درصدی به یک‌هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان در بودجه ۱۴۰۴ افزایش یافت.
لاهوتی تاکید کرد: بخشی از این کسری به خاطر فروش نفت در شرایط تحریمی و منطقه ای و فروش اوراق است. درآمد دولت از محل اوراق نامطمئن است و این مساله می تواند منجر به کسری بودجه شود. از این رو نیازمند اصلاح ساختار بودجه، کاهش وابستگی به منابع ناپایدار و افزایش شفافیت در سیاست‌گذاری مالی هستیم.
مدیریت نادرست و اولویت‌بندی نامناسب هزینه‌ها به کسری بودجه می‌انجامد
«بایزید مردوخی» اقتصاددان و پیشکسوت برنامه‌ریزی توسعه در ایران معتقد است که مدیریت نادرست و اولویت بندی نامناسب هزینه‌ها در بروز کسری بودجه موثر است و مواردی همچون نا اطمینانی از تحقق درآمدها، اصلاح در ساختار بودجه را گریزناپذیر می‌کند، ضمن اینکه بودجه ریزی در کشور در شرایطی انجام می شود که درجه اطمینان از تامین منابع بسیار اندک است.
وی می گوید که امروز بازارهای جهانی خیلی با ما سازگار نیست و بر این اساس نه پیش‌بینی‌هایمان از درآمدهای نفت و گاز محقق شده و نه تجار، بازرگانان و صنعتگرانمان توانسته‌اند به درآمدهای صادراتی خود دست یابند. در این شرایط، دولت برای اینکه دچار مشکل نشود باید درجه‌ای از «عدم اطمینان» را در طراحی بودجه لحاظ کند؛ در این شرایط دیگر نیازی به قانون و قانونگذاری جدید در صورت عدم تحقق درآمدها نیست.
این پیشکسوت برنامه‌ریزی توسعه در ایران با اشاره به فروش نفت و گاز در بازارهای جهانی، می گوید که اگر مشکلی در بازارهای جهانی نداشته باشیم، قادر به فروش نفت و گاز خواهیم بود؛ این در حالی است که قیمت این فرآورده ها نیز دست ما نیست.
آنچه مسلم است دولت چهاردهم نیاز فوری به اصلاحات ساختاری و مدیریتی در اقتصاد ایران دارد چرا که محدودیت های ناشی از تحریم ها، عدم تحقق منابع پیش بینی شده و ضعف در مدیریت مالی از جمله مسائلی هستند که کسری بودجه به عنوان موتور اصلی تورم در ایران را نه تنها روشن نگاه می دارند بلکه بر آن می دمند.
دولت چهاردهم در ۱۰۰ روز گذشته اگر چه میراث دار کسری بودجه یک هزار و ۳۴ همتی از دو سال پیش تاکنون است، اما آنطور که وزیر اقتصاد ایران گفته عزم خود را برای مقابله با این معضل جزم کرده است و تلاش دارد با اصلاحات ساختاری و مدیریتی در اقتصاد ایران، بر کسری بودجه ناشی از محدودیت های ناشی از تحریم ها، عدم تحقق منابع پیش بینی شده و ضعف در مدیریت مالی فائق آید و با اقدامات جدی در حوزه سیاست گذاری مالی، تقویت شفافیت و کاهش وابستگی به منابع ناپایدار همچون نفت، از تداوم بحران های بیشتر در اقتصاد ایران جلوگیری کند. از این رو بوده که همتی وزیر اقتصاد ایران گفته دولت چهاردهم مصمم است که همراه با راهبرد کاهش تنش‌های سیاسی و خارجی، با پشتوانه اعتماد مردم و به تدریج با انجام اصلاحات اساسی، ناترازی ها در بخش های مختلف را علاج، رانت ها را حذف و کسری بودجه را کاهش دهد.
