آیا جا به جایی پایتخت کلید حل معماهای اقتصادی است

به گزارش ایران اکونومیست؛ مسعود پزشکیان به تازگی به آغاز مطالعات طرح انتقال پایتخت اشاره و از محمد رضاعارف به عنوان مسئول طرح انتقال پایتخت نام برده است  . او گفته « آقای دکتر عارف مأموریت بررسی این طرح را بر عهده دارند. بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند کشور را در آینده با بحران‌های زیست‌محیطی و مشکلات متعدد دیگر مواجه سازد.

 به نظر می رسد دولت جدید برای انتقال پایتخت از تهران شتاب زیادی دارد این درحالی است که این طرح منتقدان زیادی دارد .  

مدتی پیش نشست تخصصی «انتقال پایتخت، آری یا نه؟» در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار دراین نشست  محمود اولاد؛ اقتصاددان و کارشناس اقتصاد شهری گفت: «من مخالف انتقال پایتخت هستم. باید دید دلیل و منطق کسانی که انتقال پایتخت را مطرح می کنند از چه جنبه ای است؟ آیا از جنبه حل مسئله است یا یک آرمان است؟ عموما بحث هایی که در این خصوص مطرح می شود از سمت کسانی که موافق انتقال پایتخت هستند، ناظر بر این است که این راهبرد برای حل مسائل شهر تهران تعریف شده است. این را در اظهارنظرهای مختلف دیده ایم و در صحبت های رئیس جمهور هم مستتر بود. در واقع راهبردی برای حل مسئله است. اما این مسائل کدامند؟ عموما مسائلی که مطرح می شود زلزله و مدیریت پس از بحران زلزله است یا مسئله آلودگی هوا، ترافیک و فرونشست را مطرح می کنند. مسئله تامین آب مطرح می شود و... همه اینها به عنوان مسائل شهر تهران مطرح می شود و در قبال آن انتقال پایتخت پیشنهاد می شود».

او در ادامه گفت: «ابتدا باید راستی آزمایی کنیم که آیا این راهبرد انتقال پایتخت، پاسخ گوی حل این مسائل خواهد بود یا خیر؟ حتی موافقان هم قائل اند که انتقال پایتخت لزوما این مسائل را حل نمی کند. مثلا در مورد آلودگی گفته می شود که منشا آلودگی چیست؟ در کیفیت خودرو یا گرمایش منازل و یا صنایع و کارخانه ها و استفاده از کیفیت سوخت و مازوت است. وقتی که این موارد وجود دارد و در زمان هایی که آلودگی به حد اعلا می رسد و دامنه آن فقط تهران نیست و حتی شهر های کوچک و روستاها هم دچار می شوند، آن وقت با انتقال پایتخت این مسئله حل نمی شود. یا در مورد زلزله دو موضوع مطرح می شود. مگر قرار است در چه ابعادی پایتخت انتقال پیدا کند. آیا منظور از انتقال پایتخت جابه جایی چند میلیون جمعیت است؟ برای حل مسئله زلزله باید حداقل نصف بیشتر جمعیت خارج شود. آیا در این ابعاد این جابه جایی جمعیتی امکان دارد؟ چنین چیزی اصلا امکان دارد و گفته می شود که صرفا انتقال پایتخت سیاسی صورت بگیرد و بخش اقتصادی کار خودش را انجام بدهد. یعنی دولت و وزارتخانه هایش منتقل شود. در این صورت آیا جابه جایی بخش سیاسی می تواند پاسخ گوی حل مسئله زلزله بشود؟ چرا که در نهایت یک میلیون نفر منتقل می شود. برای همین صورت مسئله خیلی عوض نمی شود».

این اقتصاددان ادامه داد: «موضوع دومی که باید به آن بپردازیم این است که آیا راهبردهای بهتری وجود ندارد؟ وقتی بررسی می کنیم می بینیم که راه های بهتری هم وجود دارد. نکته نهایی که اگر تنها راهبرد همین باشد؛ آن وقت انتقال پایتخت چه اثرات و پیامدهایی خواهد داشت؟ شاید بعضی مسائل را سهل تر کند ولی مسائل و پیامدهای ناگوار دیگری داشته باشد. وقتی که صحبت از انتقال پایتخت حتی در حد انتقال پایتخت سیاسی می کنیم، باید بگوییم که سبک زندگی یک میلیون نفر را دستکاری می کنیم و تعاملات و روابط اینها را تغییر می دهیم. وقتی که این را تغییر می دهیم باید بدانیم که تغییر سبک زندگی هزینه های سنگینی را تحمیل می کند. تا مدت ها برای اینکه روابطشان برقرار بشود، رفت وآمدهای زیادی باید بین تهران و پایتخت جدید برقرار بشود و ترافیک درون شهری را به ترافیک بیرون شهری تبدیل کردیم درحالی که سالانه بالای 21 هزار نفر در جاده ها کشته می دهیم و بنابراین به سمت یک بحران بدتری خواهیم رفت. شاید عده ای در این فرایند ترجیح بدهند که سراغ بازخرید و بازنشستگی و تغییر شغل بروند. این یک گسست دانشی را در فرایند انباشت دانش در دولت منجر می شود. این انباشت دانش را با این کار قطع می کنیم. ممکن است دولت برای حفظ کارکنان نیاز داشته باشد که نظام انگیزشی اینها را تغییر بدهد؛ مثلا حقوق ها را بیشتر کند که این افراد بمانند و یک حق دوری از تهران هم به آنها بدهد. همین هم در بلندمدت در کسری بودجه دولت تاثیر می گذارد. ما در چند سال اخیر با یک مسئله مواجه شدیم که قبلا هم قابل پیش بینی بود؛ اینکه تولید کالای غیرقابل مبادله مان به وضعیت اشباع شدگی و قفل شدگی رسیده و حجم مبادلات به شدت کاهش یافته است و خرید و فروشی نیست و سازندگان هم دیگر نمی سازند. تعداد پروانه های ساختمانی به شدت کاهش پیدا کرده است. اینکه ما فرصت دیگری به این رانت جدید در پایتخت جدید بدهیم و بگوییم ساخت وسازها را ادامه دهیم باید مسئله بیماری هلندی را در ادامه آن ببینیم. باید دست کم به این پیامدها فکر کرد».

سهراب مشهودی، مسئول گروه شهرسازی جامعه مهندسان مشاور ایران، هم  از موافقان انتقال پایتخت گفت: «در تهران دو هزار میلیارد دقیقه وقت تلف می شود که سه برابر لس آنجلس است و بین دو ساعت تا دو ساعت و 45 دقیقه افراد در ترافیک هستند. 300 روز آلودگی با 700 نفر کشته دارد و به طور متوسط پنج سال از عمر تهرانی ها کم می شود و هفت درصد هم نیروی کار تلف می شود. علت، سنگینی اقتصاد است که 24 درصد شاغلان بخش عمومی در اینجا هستند و 40 درصد صنایع و 39 درصد خدمات در تهران حاضرند و در منطقه شهری تهران 8.5 میلیون نفر بیمه تامین اجتماعی هستند. از نظر وضعیت اجتماعی، در حالی که تا دو ساعت و 45 دقیقه در ترافیک وقت تلف می شود، مردم فقط 30 دقیقه با خانواده شان صحبت می کنند. هفت هزار نزاع در صد هزار اتفاق می افتد و 360 هزار نفر زندانی دارد و 97 درصد مردم از وضعیت خود راضی نیستند. 16 گسل دارد و دومین شهر از نظر فرونشست زمین است. یک خطر عمده به علت زلزله برای کشور وجود دارد. بدین ترتیب پیش بینی ها این است که اگر زلزله مهمی اتفاق بیفتد، به دلیل اینکه حاکمیت هم در اینجاست، احتمال اینکه تمامیت ارضی به خطر بیفتد وجود دارد. برخی می گویند همین یک علت برای جابه جایی مرکز سیاسی از تهران به جای دیگر کافی است. بعد از زلزله به علت تفاوت طبقاتی حتما غارت هم اتفاق می افتد».

او در ادامه گفت: «ما سابقه جابه جایی مرکز پایتخت را داشته ایم. 34 بار مرکزیت سیاسی در ایران تغییر کرده و در قرن اخیر 39 بار در دنیا انجام شده که آخرین آن اندونزی بوده است. کاهش جمعیتی که در تهران انجام شود، با محاسبه 112 هزار نفر کارمند و 450 هزار نفر خانواده آن، بیشتر از یک میلیون نفر جابه جا نخواهد شد. با تغییر مرکزیت سیاسی، جمعیت زیادی جابه جا نمی شود. اتفاقی که بعد از این تغییر رخ می دهد کاهش رشد جمعیت است. مواردی از این دست در دنیا داریم. در کراچی از 9.5 درصد به سه درصد رسید. استانبول از 14.5 درصد به 2.5 درصد، ریودوژانیرو از چهار درصد به نیم درصد و بمبئی از پنج درصد به دو درصد رسید. بنابراین آنچه اتفاق خواهد افتاد این است که رشد جمعیت بعد از جابه جایی مرکزیت سیاسی، کاهش خواهد یافت. تجربه دنیا هم این را نشان می دهد. تقریبا همه کسانی که مخالف جابه جایی پایتخت هستند روی هزینه های آن بحث می کنند. هزینه ها تقریبا هیچ عددی نیست. ما سالانه معادل 2.2 میلیون نفر به شهرهایمان افزوده می شود. از اتفاقات دیگری که بعد از جابه جایی پایتخت رخ می دهد، این است که 30 درصد آمدوشد شهری کسر می شود؛ زیرا 30 درصد آمدوشدها برای مراجعه به ادارات مرکز سیاسی هستند و همین طور 40 درصد مسافرت شهرستانی ها به تهران کاهش می یابد».

این کارشناس همچنین توضیح داد: «اما پایتخت به کجا می تواند برود؟ انواع مختلفی در دنیا وجود دارد. در مواردی بسیار دور از پایتخت اول ساختند و در مواردی خیلی دور. پایتخت آینده ایران طبق برخی بررسی ها، خراسان خواهد بود. این جابه جایی از جهات مختلف به ویژه از نظر امنیت ملی بسیار مورد توجه قرار گرفته است؛ چراکه حدود هزار کیلومتر از خطر غرب و جنوب دورتر می شود. ما شانس هایی هم برای این کار داریم. ما 18 شهر جدید داریم که چهار میلیون ظرفیت دارد که یک میلیون و 200 هزار نفر آن پر شده و 26 شهر جدید هم برای ساخت برنامه ریزش شده است که می تواند کمک کند. اخیرا هم شهر جدید مکران برنامه ریزی شده که ظاهرا نظر آقای رئیس جمهوری هم مکران بوده است. برخی مطالعات هم نشان داده که به دلیل زمین های بایر زیاد و مسئله فاصله، جایی بین شاهرود و سمنان می تواند مناسب باشد. اصولا آنچه برای جابه جایی پایتخت دنبالش هستیم، نجات مرکزیت سیاسی نیست، بلکه نجات تهران است. تهران به شدت آلوده می شود و تحت فشار است و این باعث شده سنگین تر و سنگین تر بشود و الان این جابه جایی فقط قطع خون ریزی کرد و بعد برای جراحی باید فکر دیگری کرد».

فرزانه ساسان پور، دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه خواررمی هم در این نشست گفت: «با مطالعاتی که ما انجام داده ایم سناریوهای مختلف برای 20 سال آینده تهران بعد از انتقال پایتخت را بررسی کردیم که چه اتفاقی رخ می دهد. در مطالعاتی که ما انجام دادیم به حدود 10 مسئله اساسی در تهران رسیدیم؛ از جمله محدودیت منابع آب، مهاجرت به تهران، آلاینده ها، افزایش جمعیت و تمرکز نخبه ها در تهران، بی کاری و تمرکز نخبه ها و تراکم جمعیت و مصرف گرایی. اگر بخواهیم انتقال پایتخت را انجام بدهیم باید به این روندها و کلان روندها توجه کنیم. بعد از آن به روش مطالعه رسیدیم که چهار سناریو را در اختیار ما قرار داد؛ سناریوی فروپاشی، دگرگونی، تعادل جدید و ادامه وضع موجود. سناریوی اول ما تحت عنوان سازش مطرح است و به اینجا رسیدیم که اگر تهران با همان سناریوی سازش جلو برود، مانند دونده پیری می شود که نفسش را از دست داده و از بخت بد هم آلودگی ها به آن اضافه شده است. رشد اقتصادی سالانه کشور در سناریوی سازش بالاتر از صفر است اما به یک نمی رسد. سناریوی بعدی ما سناریوی بهبود و جهش است؛ یعنی مصرف گرایی زیاد در تهران ایجاد شده است. در سناریوی جهش که بهبود است، میزان هوای پاک به بالای 30 روز می رسد و رشد اقتصادی به بالای پنج درصد می رسد. در حالت ایدئال هوای پاک به 60 روز می رسد و جا پای اکولوژیک 2.5 هکتار و رشد اقتصادی بالای هشت درصد خواهد شد. اما سناریوی فروپاشی یعنی وضعیت مان از وضع فعلی هم بدتر خواهد شد؛ روز هوای پاک صفر می شود. جاپای اکولوژیک افزایش می یابد و حدود 6.2 می شود و رشد اقتصادی هم صفر و پایین تر خواهد بود. بنابراین چهار سناریوی پیش رو سازش، ریزش، جهش و رهش است»./ اکو ایران