به گزارش گروه سیاست خارجی ایران اکونومیست، مسعود پزشکیان در حالی در روز ۹ مرداد ۱۴۰۳، بر صندلی ریاست جمهوری ایران تکیه زد که جهان و منطقه غرب‌آسیا در کوران تحولات خود قرار داشت. تحولاتی که هم در سطوح بلند مدت و هم در بازه‌های کوتاه مدت، جهان و منطقه‌ای جدید را نوید می‌دهد.
این شرایط ویژه که شاید در کمتر دولتی از دولت‌های پس از انقلاب اسلامی در حال وقوع است، سیاستگذاری های جدیدی را در سیاست خارجی و روابط بین المللی ایران با جهان طلب می کند. صاحب نظران و دانشمندان روابط بین الملل، اصلی‌ترین ویژگی نظام بین‌الملل در دوران کنونی را در گذار قدرت (Power transition) می‌بینند.
جهان کنونی در واپسین روزها و ماه های سال ۲۰۲۴، شاهد عبور معادله قدرت جهانی از نظم تک قطبی لیبرال و هژمونی آمریکا به سمت «تک قطبی – چندقطبی» و در آینده به سمت نظم کاملا چند قطبی است. بر این اساس آمریکا و بلوک قدرت غرب که بر دو محور نظامی گری ناتو و سلطه تجاری و اقتصادی (جی ۷) در سال‍‌های پس از جنگ سرد بر تمام شئون جهان تسلط داشت، اکنون با افول قدرت نسبت به دوران پیروزی خود در زمان جنگ سرد روبرو است.
شعار معروف ترامپ (عظمت را دوباره به آمریکا بازگردانیم؛ Make America Great Again) و اقبال به این شعار در سطح افکار عمومی در آمریکا بهترین دلیل بر افول قدرت آمریکا نسبت به چند دهه قبل است. در این میان جبهه جدید قدرت جهانی پس از چندین قرن نه از دل اروپا و جهان غرب که این بار در میان کشورها و مناطق غیر غربی سربرآورده است.
در جهان در حال گذار فعلی گرچه ایالات متحده هنوز برتری خود را در سطح نظامی و مالیه بین الملل حفظ کرده است ولی سربرآوردن اتحادهایی همچون بریکس و شانگهای در مقابل محور قدرت اقتصادی غرب همچون جی ۷، نشانگر حرکت جهان به سمت سازوکارهایی است که دیگر تحت سلطه غرب و رژیم ها و نهادهای بین المللی ساخته غرب نیست.
مقاله رئیس جمهور در تهران تایمز، سخنان مهم پزشکیان در اجلاس بریکس و اشارات وی به اهمیت قدرت های غیر غربی در دیدار مشورتی با وزرای سابق امورخارجه نشانگر عزم جدی دولت چهاردهم در توجه به نقش آفرینی ایران در جهان غیر غربی و دید مثبت این دولت به روابط راهبردی با قدرت‌های غیرغربی است.
صحنه جهانی از الگوهای سنتی فراتر رفته است
در این میان، پزشکیان در اولین روزهای استقرار در پاستور، در مقاله خود در روزنامه تهران تایمز، با تاکید بر چند جانبه گرایی و فرصت های جهان غیر غربی برای ایران، این موضوع را اولویت اول دولت خود در سیاست خارجی معرفی کرد.
رئیس جمهور در این مقاله با صحه گذاشتن بر روابط عمیق ایران با چین و روسیه به عنوان دو ابرقدرت جبهه جدید قدرت جهانی عنوان می دارد: «چین و روسیه همواره در روزهای سخت دوست و پشتیبان ما بوده‌اند. ما این دوستی را بسیار ارزشمند می‌دانیم. نقشه راه ۲۵ ساله ایران و چین یک گام مهم در جهت ایجاد یک «شراکت جامع راهبردی» سودمند برای هر دو کشور بود؛ و ما تمایل داریم در آستانه ورود به نظم جدید جهانی، همکاری‌های گسترده‌تری در این مسیر با پکن برقرار سازیم.
پزشکیان در همین زمینه می افزاید: «روسیه یک هم‌پیمان راهبردی ارزشمند و همسایه ایران است و دولت من متعهد است که به گسترش و تقویت همکاری‌هایمان پایبند بماند. ما برای مردم روسیه و اوکراین آرزوی صلح داریم و دولت من آماده حمایت فعالانه از ابتکارات دیپلماتیک در جهت دستیابی به این هدف خواهد بود. دولت من همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه با روسیه را - به ویژه در چارچوب‌هایی مانند بریکس، سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا - در اولویت قرار خواهد داد.»
وی همچنین در این راستا اظهار می دارد: «با علم به اینکه صحنه جهانی از الگوهای سنتی فراتر رفته است، دولت من متعهد است که روابط متقابل مفید خود را با بازیگران بین‌المللی نوظهور در جنوب جهان، به خصوص با کشورهای آفریقایی، تقویت نماید. در این راستا، به دنبال ارتقاء همکاری‌ها و تقویب مناسبات‌مان خواهیم بود.»
بریکس و جنوب جهانی؛ ساخت مشترک دنیایی بهتر
سخنرانی پزشکیان در اجلاس سران بریکس و اولین حضور رئیس جمهوری اسلامی ایران در مقام عضو رسمی اتحاد بریکس در ابتدای آبان‌ماه، صحنه‌ای دیگر بر اهتمام جمهوری اسلامی ایران بر نقش آفرینی در جبهه جدید قدرت جهانی و تقویت ارتباط با قدرت های غیرغربی بود.
در این میان رئیس جمهور در اجلاس بریکس پلاس تعبیر دقیقی را برای نقش جبهه جدید قدرت در جهان غیر غربی بکار برد: «بریکس و جنوب جهانی؛ ساخت مشترک دنیایی بهتر»
این تعبیر رئیس جمهور به درستی نقش اتحادهای جدید غیر غربی را در شکل گیری دنیایی بهتر برای همه‌ی کشورهای جهان را مورد تاکید قرار داده و در بطن خود نظم لیبرال غربی را در دنیایی که امروز بهتر از دهه های پیشین نیست آشکار می سازد.
پزشکیان در این زمینه همچنین عنوان داشت: ائتلاف‌گرایی و تلاش برای ایجاد مناسباتی سازنده و دوستانه، بخشی از واقعیت امروز و خواسته جمع زیادی از کشورها و بازیگران بین‌المللی است تا از فضای یکجانبه‌گرایی رهایی یابند. پایه‌های معادلات یکجانبه و توازن برخاسته از محوریت تک‌قطبی به شدت سست و لرزان شده است. بسیاری از ساختارها و سازوکارهای بین‌المللی برخاسته از این رویکرد، نظیر شورای امنیت سازمان ملل متحد، صندوق بین‌المللی پول، نهادهای حقوق بشری و مصادیق دیگر به دلیل سیاست‌زدگی و نفوذ دولت‌های غربی، کارایی موثر و سازنده خود را از دست داده‌اند. به همین دلیل است که این گروه از ابتدای تشکیل در سایه اهداف بلند و مورد اقبال خود توانسته در صحنه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، به یک الگوی موفق از همکاری و همگرایی میان کشورها تبدیل شود.
سخنرانی پزشکیان در اجلاس سران بریکس و اولین حضور رئیس جمهوری اسلامی ایران در مقام عضو رسمی اتحاد بریکس، نیز صحنه ای دیگر بر اهتمام جمهوری اسلامی ایران بر نقش آفرینی در جبهه جدید قدرت جهانی و تقویت ارتباط با قدرت های غیر غربی بود.
رئیس جمهور کشورمان در بخشی از سخنان خود در این نشست با تاکید بر استفاده نامشروع آمریکا از تسلط خود بر حوزه پول و نقل و انتقال بین المللی برای اهداف سیاسی، عنوان کرد: در حال حاضر بیشتر کشورهای دنیا از اینکه آمریکا برای حل مشکلات داخلی و مالی خود، از دلار به عنوان سلاح و یا ابزار کنترل دیگر کشورها استفاده می‌کند، ناراضی هستند. دنیا بریکس را با هدف تلاش برای کاستن از قدرت دلار و افزایش مبادلات با پول‌های ملی می‌شناسد. این اقدامات به همراه راه‌اندازی و استفاده از ارزهای دیجیتال و بسترسازی برای استفاده از سازوکارها و فناوری‌های جدید مالی نظیر پیام رسان‌ها، در راستای اهداف اصلی بریکس است.
پزشکیان همچنین با تاکید بر نقش بزرگ کشورهای عضو بریکس در اقتصاد جهانی بر تقویت تجارت بین اعضا با پول‌های ملی کشورهای عضو این اتحاد، اظهار داشت: اینکه کشورهای عضو بریکس بزرگترین تولید کنندگان و در عین حال بزرگترین مصرف‌کنندگان انرژی، مواد غذایی و دیگر کالاها هستند و به مهمترین خطوط مواصلاتی و ترانزیتی دسترسی دارند، مزیت بسیار بزرگی است که موجب می‌شود انجام مبادلات با پول‌های ملی به سهولت انجام گیرد.
رئیس جمهور در دیدار مشورتی با وزاری پیشین امورخارجه نیز با صحه گذاشتن بر روابط راهبردی ایران با چین و روسیه به عنوان دو محور قدرت اتحاد بریکس، با اشاره به پروژه های مشترک میان ایران با این دو کشور اظهار داشت: تبادل هیات‌ها میان ایران با چین و روسیه در جریان است و تلاش داریم موانع پیش‌روی اجرای توافقات با این دو کشور را برطرف کنیم. چینی‌ها علاقمند هستند در اجرای پروژه‌هایی زیربنایی و عمرانی در ایران فعال‌تر شوند و در ارتباط با روسیه نیز گسترش و تکمیل خطوط ترانزیتی و نیز خط انتقال گاز به شکل جدی در حال پیگیری است.
فرصت سوزی‌های غربی و افول نظم بین المللی لیبرال
جان مرشایمر نظریه پرداز شهیر روابط بین الملل، در مقاله خود در سال ۲۰۱۹ معتقد به این بود که غرب با اصرار غیرعقلانی بر گسترش نظم خود بر دیگر کشورها و مناطق(که نهایتا به جنگ‌های خانمان‌سوز در عراق، افغانستان و همچنین منازعات مختلف در دیگر نقاط جهان ختم شد)، هزینه های بی‌فایده‍ای را بر خود تحمیل کرده و از طرفی دیگر اقناع خود که یکی از ارکان مهم تداوم هژمونی غرب به شمار می آمد را دچار چالش های جدی کرد.
رفتار غربی ها و در راس آن ایالات متحده آمریکا در قبال ایران، روسیه، چین و دیگر قدرت های نو ظهور در جهان غیرغربی در کنار تعهد به دور از منطق این کشور به حمایت از بازیگر شروری همچون رژیم صهیونیستی، به تدریج اکثر کشورهای جهان را از همراهی با غرب ناامید کرده و به نوبه خود به تقویت جبهه ای جدید در مقابل قدرت آمریکا تشویق کرد.
تجربه شکست خورده روسیه در نزدیکی به غرب در ابتدای کار پوتین، مماشات شکست خورده چین که به جری‌تر شدن آمریکا در مقابل این کشور بدل گشت و بی تعهدی ناجوانمردانه آمریکا نسبت به توافق برجام، امروز مسیر مشترکی را در مقابل هر سه کشور و بازیگران دیگری قرار داده است که خیانت های غربی را به کرات مشاهده کرده اند.
نظم بین المللی لیبرال به رهبری آمریکا شاید تا چند دهه دیگر نیز به حیات خود ادامه دهد ولی سقوط هژمونی و تسلط این نظم واقعیتی حتمی است و دولت چهاردهم با علم به این مساله در کنار تلاش برای گسترش همکاری با جهان غربی، به جایابی برای ایران در نظم آتی جهانی توجه دارد.
