به گزارش ایران اکونومیست، در یک دهه‌ِ اخیر، شبکه ایکس یا همان توئیتر سابق بستر فعالیت بسیاری از فعالان سیاسی، رسانه‌ای و مدنی در سراسر جهان شده است.
می‌توان گفت رسانه‌های اجتماعی مانند توئیتر، به‌عنوان محیط اطلاعاتی نسل جدید، نه‌تنها تأثیر به‌سزایی بر روند جامعه‌پذیری این نسل گذاشته، بلکه بر نوع کنشگری فعالان مدنی و سیاسی نیز اثر گذاشته و منجر به تغییر فرهنگ سیاسی نخبگان شده است.
گرچه در ایران درصد کمی از توئیتر استفاده می‌کنند، این شبکه اجتماعی به یکی از منابع اصلی تولید و انتشار اخبار تبدیل شده و بسیاری از تعاملات در این بستر رخ می‌دهد. به عبارت دیگر اتمسفر سیاست در ایران نیز تحت تأثیر این تحول دچار دگرگونی شده است.
نظر به اهمیت این موضوع، محمدجواد ظریف معاون راهبردی رئیس جمهور، هادی خانیکی استاد دانشگاه، محمد فاضلی نویسنده و پژوهشگر و محمد رهبری نویسنده کتاب «توئیتری شدن سیاست» عصر دوشنبه ۲۸ آبان ۱۴۰۳ در نشست رونمایی از کتاب «توئیتری‌شدنِ سیاست» که با همت انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات در خانه اندیشمندان علوم انسانی و پلتفرم اجتماعی کارزار برگزار شد، سخنرانی کردند.
محمدجواد ظریف معاون راهبردی رئیس جمهور به عنوان یکی از سخنرانان این نشست به آثار گسترده توئیتر در جهان پرداخت و گفت: در جهان بین‌الملل، ارتباطات مرز نمی‌شناسد و در این میان توئیتر ابزار دستیابی به ارتباطات بدون مرز است.
وی با اشاره به نقش توئیتر در انتقال پیام مردم غزه علیه رژیم صهیونیستی ادامه داد: در گذشته تبلیغات دولتها می‌توانست کنترل را در اختیار بگیرد زیرا غزه تنها نمونه رفتار اسرائیل نیست بلکه نمونه‌ای از این رفتار است اما امروز توئیتر این انحصار رسانه‌های اصلی را شکست و دیدید که چگونه صدای مردم مظلوم غزه به گوش جهانیان رسید و در این میان توئیتر نقش پررنگی داشت.
ظریف با تاکید بر اینکه در دنیای کنونی انسان‌ها کنشگر هستند، گفت: دولتها انحصار کنشگری بین‌المللی را از دست داده‌اند و نمی‌توانیم دنیا را براساس مفاهیم دولت - ملتها بشناسیم بلکه وارد دنیایی شدیم که فرد کنشگر است، آن دختر پاکستانی، آن دختر سوئدی می‌توانند کنشگری کنند آن هم در دنیایی که دولت‌های غربی تمایلی به شنیدن این حرفها ندارند.
وی اذعان داشت: رسانه‌های بین المللی ناگزیر هستند که به دنبال توئیتر بدوند، در گذشته رسانه‌ها خبر را می‌ساختند اما امروز نمی‌توانند نسبت به انتشار اخبار در توئیتر بی تفاوت باشند.
معاون راهبردی رئیس‌جمهور تاکید کرد: یکی از ابزارهای کنشگری فرد در جهان توئیتر است.
ظریف در پاسخ به این پرسش که مخاطب توئیت‌های خود را چگونه تشخیص می‌دهید، گفت: امروز امکان مخاطب شناسی در فضای توئیتر وجود ندارد، هم زمان می‌توانید با دولتمردان آمریکا و یا شهروندان این کشور گفت وگو کنید و از سوی دیگر مخاطب توئیت شما مقاومت اسلامی باشد.
توئیتری شدن سیاست دنیای تهدیدها و فرصت‌هاست
هادی خانیکی استاد دانشگاه نیز به عنوان یکی دیگر از سخنرانان نشست به اهمیت موضوع مورد بحث در کتاب «توئیتری‌شدنِ سیاست» پرداخت و گفت: وظیفه خود می‌دانم که بگویم که کسانی که به این عرصه ورود پیدا می‌کنند وظیفه مهمی بر عهده دارند چرا که نظریه را از جامعه وارد دانشگاه و فهم را از دانشگاه به جامعه منتقل می‌کنند. این کتاب رساله دکتری است که با تغییراتی به چاپ سپرده شده است و باید از نشر «اگر» تشکر کنیم که ورود خیلی خوبی به این موضوع و مساله مبتلابه ایران پیدا کرده است.
این استاد ارتباطات افزود: دغدغه اصلی این است که از مراحلی تحت عنوان رسانه‌ای و شبکه‌ای و مجازی شدن سیاست عبور کرده‌ایم و به عرصه توئیتری شدن سیاست ورود کرده‌ایم. در کتاب «توئیتری شدن سیاست» هم بحث شبکه‌های اجتماعی دنبال شده است و هم مسائلی که در جامعه شبکه‌ای و پلتفرمی به دنبال دارد و همچنین مباحثی که در حوزه مهندسی اجماع در توئیتر با آن مواجه هستیم.
خانیکی گفت: از منظر ارتباطی توئیتری شدن سیاست فرآیندی است که توئیت برای شکل دهی به گفتمان های سیاسی محوریت پیدا می‌کند و به عاملی برای ارتباط سیاستمداران و مردم بدل می‌شود. این موضوع شیوه‌های سنتی ارتباطات را به چالش می‌کشد و البته محدودیت کاراکترها موجب موجز شدن و قطبی‌سازی محتواها و قدرت انتشار سریع و وایرال کردن از طریق بازنشر می شود.
این پیشکسوت رسانه ادامه داد: توئیتری شدن سیاست تحولی را در عرصه سیاست شکل می‌دهد که دنیایی سرشار از بیم و همچنین دنیایی مشحون از امید را ایجاد می‌کند. دنیای توئیتری شدن سیاست دنیای تهدیدها و فرصت‌هاست، دسترسی مستقیم و بدون واسطه فرصتی ایجاد می‌کند که سیاستمداران ارتباط بی واسطه با مخاطبان داشته باشند که این پدیده جدیدی ایجاد کرده است که از آن به فرهنگ تکه‌های صوتی می‌گوییم و به صورت پدیده کوتاه و موجز به جای گفتمان موجود شکل می‌گیرد.
کتاب «توئیتری شدن سیاست» در زمان درستی منتشر شده است
محمد فاضلی نویسنده و پژوهشگر نیز در این نشست با بیان اینکه کتاب با نظریه‌های مفصل شروع می‌شود، افزود: زمانی که رسانه‌ها می‌توانند به شکل گسترده فعالیت کنند، فضای دموکراتیک در جامعه ایجاد می‌شود. توسعه رسانه‌ها سبب توسعه دموکراسی می‌شود.
وی با بیان اینکه کتاب می‌گوید توئیتر به عنوان رسانه، فرهنگ سیاسی را گسترش می‌دهد، گفت: این فرهنگی است که در دهه ۷۰ و ۸۰ وجود دارد. یورگن هابرماس می‌گوید هرچقدر گفت وگو در جامعه بیشتر شود، دموکراسی در جامعه بیشتر می‌شود. علی رغم اینکه انتظار داریم توئیتر به فرهنگ دموکراسی کمک کند، زیرا گفت وگو باعث می‌شود تفاوت‌ها را قبول کنیم و خشونت گریزی جز جامعه دموکراتیک است و در میان جوامع همبستگی تقویت می‌شود. همواره همبستگی رسانه این فضا را ایجاد می‌کند.
به گفته فاضلی شواهدی در توئیتر نشان می‌دهد که در توئیتر قبیله‌هایی تشکیل شده که فقط اعضای قبیله خود را تقویت می‌کنند و با قبیله‌های دیگر حرف نمی‌زند و می‌جنگد.
فاضلی با تاکید بر اینکه توئیتر نه تنها فضایی برای گفت وگو ایجاد نمی‌کند، بلکه موجب شکل‌گیری «وسط‌بازها» می‌شود، ادامه داد: در توئیتر در بحرانی‌ترین شرایط آنچه ترند می‌شود، «وسط‌باز خفه شو» است.
به گفته این پژوهشگر آمار نشان می‌دهد که فقط سه درصد از مردم ایران در توئیتر هستند و در میان آنها ۱۴۰ هزار نفر فعال اند. اما آنکس که در توئیتر فعال است با چنین فضایی دست و پنجه نرم می‌کند.
وی با بیان اینکه کاربران می‌خواهند در رسانه از اوضاع مملکت با خبر شوند، بیان کرد: کاربران توئیتر بعد از استفاده از آن حالشان بد می‌شود و از زندگی ناراضی می‌شوند و کاربران بعد از اینکه مدتی در توئیتر می‌مانند آن را ترک می‌کنند زیرا توئیتر بر ساختن جامعه سیاه تاکید می‌کند. این نشان می‌دهد افرادی که تندروتر هستند و رنگ خردستیزی به خود می‌گیرند، بیشتر از بقیه لایک می‌گیرند.
فاضلی با فرض گرفتن اینکه جامعه آرزوی دموکراسی دارد، ادامه داد: کاربران توئیتر درگیر رادیکالیسم، فردگرایی و پاره پاره شدن هستند. سیاست‌گذاری در ایران هم سرنخ‌های را از همین فضا می‌گیرد و ممکن است بر اساس این فضا، سیاستی را بنا کند.
این پژوهشگر با بیان اینکه این کتاب به موقعی است، افزود: افرادی که در توئیتر هستند اگر بخواهند در فضای واقعی حضور داشته باشند، میراث خود را به فضای عمومی می‌آورند.
فاضلی با بیان اینکه لازم است درباره فضای توئیتر بررسی تطبیقی انجام شود، گفت: اگر به جامعه‌ای اجازه دهند در بیرون کنش سیاسی داشته باشد، همه خصومت در درون توئیتر ریخته نمی‌شود البته محدود بودن کاراکترها هم می‌تواند به تند بودن پست‌ها کمک کند.
نسل زد نسبت به گذشتگان از توئیتر بیشتر استفاده می‌کند
محمد رهبری نویسنده کتاب «توئیتری شدن سیاست» نیز در توضیح چند نکته درباره کتاب بیان کرد: نقاط ضعف و مطالبی که درباره محتوای کتاب گفته شده است، دقیق و درست است. در زمانی که بسیاری از پژوهشگران معتقدند باید پیمایش‌های ملی را مطالعه کرد و آنچه در فضای مجازی اتفاق می‌افتد انعکاسی از جامعه است، این کتاب را نوشتم.
این پژوهشگر با بیان اینکه تحولات درون شبکه‌های اجتماعی در تحولات جامعه تاثیر می‌گذارد، ادامه داد: در جامعه پساصنعتی نحوه جامعه‌پذیری مردم متاثر از فضای درونی شبکه‌های اجتماعی است. می‌توان گفت فقط سه درصد جامعه در توئیتر عضو هستند اما باید توجه داشت، ۲۵ درصد دانشجویان از توئیتر استفاده می‌کنند که نشان می‌دهد نسل جدید خیلی بیشتر، از این فضا استفاده می‌کند و نسل جدید تحت تاثیر فضای حاکم قرار می‌گیرد.
وی ادامه داد: اینها آینده ما را می‌سازند و بنابراین افراد بیشتری در آینده در توئیتر فعالیت می‌کنند و همه مستقیم و غیر مستقیم از محتوای آن تغذیه می‌کنند و این روند اثر مثبت یا منفی را بر جامعه می‌گذارد و به خاطر تاثیرهایی که دارد باید توییتر را مطالعه کرد.
به گفته این نویسنده توئیتر به پوپولیسم دامن می‌زند و فعالیت‌های پوپولیستی را بیشتر می‌کند. افراد در توئیتر حرف‌هایی می‌زنند که لایک و دنبال کننده بیشتر دریافت کنند. پوپولیسم کم‌کم فضا نخبگانی و سیاسی را در برمی‌گیرد.
وی افزود: کاربران احساس می‌کنند فعالیت در توئیتر اثرگذاری دارد و فرد احساس نمی‌کند که باید کنشگری جمعی داسته باشد. همچنین رادیکالیسم در فرم و محتوا گسترش پیدا می‌کند. روح حاکم به مطالب و ادبیات توئیتر رادیکال است.
رهبری با اعلام اینکه نگاه انتقادی و بدبینانه به توئیتر دارد، ادامه داد: فیلترینگ توئیتر همه اثرها را پررنگ‌تر کرده است و زمانی که فضایی را فیلتر می‌کنیم مانع دیدگاه انتقادی می‌شویم. باید فضا را باز و آزاد گذاشت تا دیدگاه انتقادی به آن داشت. اگر فضای توئیتر آزاد باشد رادیکالیسم کمتر می‌شود و افراد با نگاه انتقادانه بیشتر به آن نگاه می‌کنند.
